Cần nhiều thay đổi trong công tác hướng nghiệp

Theo TS Lê Hồng Minh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu giáo dục và quản trị kinh doanh - EBM (TP.HCM), hoạt động hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau THCS mặc dù đã có nhiều chuyển biến nhưng vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế cần được khắc phục.

TS Lê Hồng Minh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu giáo dục và quản trị kinh doanh (EBM)

Theo TS Lê Hồng Minh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu giáo dục và quản trị kinh doanh - EBM (TP.HCM), hoạt động hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau THCS mặc dù đã có nhiều chuyển biến nhưng vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế cần được khắc phục.

Báo Đồng Nai có cuộc trao đổi với ông xoay quanh vấn đề này.

 Là người nghiên cứu và trực tiếp làm hướng nghiệp từ nhiều năm nay, ông đánh giá như thế nào về công tác hướng nghiệp và phân luồng sau THCS hiện nay?

- Không phải cho đến hiện nay công tác hướng nghiệp mới được chú trọng. Tôi nhớ thời điểm những năm 1985-1990, vấn đề tư vấn hướng nghiệp, phân luồng học sinh sau THCS đã được đặt ra. Thời điểm đó, đại bộ phận người dân cũng đã có tâm lý “sính” học đại học mà ít chú ý đến học nghề.

Như vậy, công tác hướng nghiệp kể từ khi manh nha khởi động cho đến nay đã 30 năm. Với quãng thời gian dài ấy, tôi cho là sự chuyển biến trong công tác hướng nghiệp của ta vẫn còn chậm. Thậm chí, hoạt động tư vấn hướng nghiệp vẫn còn nhiều hạn chế.

Trước hết, cần phải khẳng định rằng, việc phân luồng được thực hiện sau THCS là đúng. Nhưng công tác hướng nghiệp cần phải thực hiện sớm hơn và là bước chuẩn bị để thực hiện phân luồng học sinh sau THCS. Theo tôi, công tác hướng nghiệp trước hết phải giúp cho học sinh trả lời được câu hỏi: mình là ai, mình muốn gì, mình có kỹ năng gì…

Muốn trả lời được những câu hỏi đó, trẻ cần có môi trường để có thể khám phá bản thân; được hỗ trợ để phát triển các kỹ năng, năng khiếu... Để giúp trẻ nhận diện tốt hơn bản thân mình, chúng ta cần phải có được một công cụ để hỗ trợ. Công cụ đó chính là các bộ câu hỏi trắc nghiệm, chẳng hạn như bộ câu hỏi trắc nghiệm nghề nghiệp Holland.

Hiện nay, công tác hướng nghiệp chủ yếu là hoạt động nhằm trả lời cho câu hỏi “em muốn gì” mà quên mất hai câu hỏi quan trọng khác là “em có khả năng gì” và “xã hội cần gì trong tương lai”.

 Hiện nay, ngày càng nhiều học sinh tham gia học nghề sau THCS. Tuy vậy, nhiều em không kham nổi việc vừa học văn hóa vừa học nghề nên đã bỏ học giữa chừng. Theo ông, chúng ta sẽ khắc phục điều này bằng cách nào?

- Theo tôi, nên giải quyết vấn đề này từ góc độ tâm lý. Hiện nay, nhận thức chung trong xã hội vẫn là những em học yếu không thể vào lớp 10 các trường THPT như mong muốn thì mới vào học trường nghề. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến tâm lý của các học sinh tham gia học nghề sau THCS.

Chính ý nghĩ tự cho rằng mình kém cỏi hơn bạn bè cùng trang lứa đã khiến các em trở nên mặc cảm, tự ti. Đa số các em vào học nghề sau phân luồng THCS đều học cả chương trình văn hóa hệ giáo dục thường xuyên để cố gắng lấy được cái bằng THPT nhằm xóa đi nỗi mặc cảm đó, cho chính các em và cho cả cha mẹ của các em nữa.

Học sinh Khoa Công nghệ may Trường cao đẳng Kỹ thuật Đồng Nai trong giờ học thực hành

Vậy chúng ta nên nhận thức lại rằng, không phải chỉ học yếu mới vào trường nghề và không phải ai vào trường nghề cũng học yếu. Các em vào học trường nghề vì các em phù hợp với ngành nghề đó, các em có những kỹ năng đáp ứng được yêu cầu của ngành nghề mình đã chọn mà không bị giới hạn về trình độ văn hóa.

Nếu xóa bỏ được mặc cảm tâm lý này, tôi tin là học sinh sẽ tự tin lựa chọn học nghề theo phân luồng THCS hơn. Những em đang học trường nghề mà học cả chương trình giáo dục thường xuyên nếu không kham nổi chương trình học văn hóa thì chỉ cần tập trung học tốt chương trình nghề là được.

 Để làm được những điều đó thì công tác hướng nghiệp trong trường học cần phải được thực hiện như thế nào, thưa ông?

- Như tôi đã nói ở trên, công tác tư vấn hướng nghiệp ở bậc THCS là rất quan trọng. Chúng ta nên thực hiện ngay từ khi các em học lớp 6, lớp 7 chứ không phải đợi khi lên lớp 9 mới làm.

Một điều rất quan trọng là công tác tư vấn hướng nghiệp phải được thực hiện đồng thời với hoạt động tư vấn học đường và là một nội dung của hoạt động này. Tư vấn học đường bao gồm các hoạt động: hướng dẫn, tư vấn hướng nghiệp và tư vấn tâm lý.

Hoạt động hướng nghiệp trong nhà trường không chỉ nhằm cung cấp thông tin nghề nghiệp mà còn phải bao gồm cả hoạt động chẩn đoán “tâm lý nghề nghiệp”, hướng dẫn từng cá nhân học sinh khả năng tự định hướng nghề nghiệp tương lai phù hợp với tố chất và hoàn cảnh sống của các em.

Người làm công tác hướng nghiệp cần làm việc trực tiếp và theo dõi khả năng, diễn biến tâm lý, hứng thú nghề nghiệp trong học tập của học sinh. Họ phải là người lắng nghe, quan sát, thấu hiểu học sinh, giúp học sinh nhận biết về chính bản thân mình, giúp các em biết mình phù hợp với ngành nghề nào để có thể tự lựa chọn…

Hiện nay, hầu hết các trường học đều không có giáo viên phụ trách vị trí công việc này, hoặc nếu có thì không được đào tạo bài bản. Như vậy, muốn giải quyết căn cơ vấn đề tư vấn hướng nghiệp thì chúng ta cần phải bắt đầu từ công tác đào tạo giáo viên. Theo đó, giáo viên được giao vị trí công việc này phải là người được đào tạo chuẩn, bài bản về công tác tư vấn học đường, trong đó có 2 nội dung quan trọng là tư vấn tâm lý và tư vấn hướng nghiệp.

Tôi xin nói lại một lần nữa, muốn làm tốt công tác tư vấn hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau THCS thì chúng ta cần giải quyết tốt 2 vấn đề: Thứ nhất là giải tỏa mặc cảm tâm lý “học yếu mới vào trường nghề” và thứ hai là người làm công tác hướng nghiệp phải đồng thời là người làm công tác tư vấn học đường và phải được đào tạo bài bản.

 Xin cảm ơn ông!

Tường Vi (thực hiện)