Kỷ niệm 78 năm Ngày Nam bộ kháng chiến (23-9-1945 - 23-9-2023):

Tinh thần quật cường của Nam bộ kháng chiến

Sáng 23-9-1945, Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Nam bộ Trần Văn Giàu gửi Lời kêu gọi kháng chiến: “…Tất cả đồng bào, già trẻ, trai, gái hãy cầm vũ khí xông lên đánh đuổi quân xâm lược! Hỡi anh em binh sĩ, dân quân, tự vệ! Hãy nắm chặt vũ khí trong tay, xông lên đánh đuổi thực dân Pháp, cứu nước. Cuộc kháng chiến bắt đầu!”.

Dân quân Nam bộ năm 1945. Ảnh: T.L

Cuộc kháng chiến bắt đầu! Đó không chỉ là một mệnh lệnh, mà còn là quyết tâm của cả một dân tộc quyết không chịu làm nô lệ một lần nữa.

* Những ngày tự do ngắn ngủi

Nhìn lại lịch sử, năm 1858, thực dân Pháp và Tây Ban Nha nổ súng bắn vào cửa biển Đà Nẵng xâm lược Việt Nam. Năm 1859, người Pháp vào Gia Định và sau đó bằng rất nhiều hiệp ước, nước Việt Nam lần lần mất vào tay thực dân Pháp.

Cùng với nhân dân cả nước, nhân dân Sài Gòn đã đứng lên giành chính quyền trong cuộc Cách mạng Tháng tám năm 1945. Trong bài viết Những ngày tháng 8 năm 1945 ở Sài Gòn, vị “nhạc trưởng” của cuộc giành chính quyền, GS Trần Văn Giàu đã viết khi đọc diễn văn ông đã “báo cáo với đồng bào rằng dân tộc Việt Nam ta đã làm cuộc tổng khởi nghĩa cách mạng thành công; khởi nghĩa đã thành công ở Hà Nội, Huế và nay là Sài Gòn. Dân tộc Việt Nam giành lại được độc lập tự do sau 80 năm bị thực dân áp bức, bóc lột, nhục mạ, tàn sát… Cuộc khởi nghĩa thành công ngày hôm qua và ngày hôm nay trả lại danh dự cho chúng ta mà cũng là rửa hận cho ngàn vạn đồng bào đã hy sinh trong các cuộc khởi nghĩa trước”.

Ngày 2-9-1945, theo thông báo vào lúc 14 giờ, tại Quảng trường Ba Đình - Hà Nội, Chính phủ Lâm thời nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa sẽ ra mắt quốc dân đồng bào. Chủ tịch Hồ Chí Minh sẽ đọc Tuyên ngôn độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa. Để đồng bào Sài Gòn, đồng bào Nam bộ nghe trực tiếp Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập, Ban tổ chức lễ sẽ tiếp sóng Đài Tiếng nói Việt Nam. Thế nhưng, đồng bào Sài Gòn, đồng bào Nam bộ đã không nghe được Hồ Chủ tịch đọc Tuyên ngôn độc lập, bởi phương tiện kỹ thuật không đáp ứng được.

 Khi ấy, ông Trần Văn Giàu được phân công thay mặt Ủy ban Hành chính lâm thời Nam bộ phát biểu trước đồng bào. Bài phát biểu ứng khẩu của ông có nội dung chính là kêu gọi nhân dân đoàn kết xung quanh Chính phủ lâm thời và Chủ tịch Hồ Chí Minh, đồng thời cần nâng cao cảnh giác, sẵn sàng đập tan âm mưu quay lại xâm lược của thực dân Pháp. Bài diễn văn kết thúc với lời kêu gọi: “Quốc dân hãy sẵn sàng chiến đấu!... Đứng lên! Ngày độc lập bắt đầu từ nay! Tiến tới, vì độc lập, vì tự do, tiến tới mãi! Không một thành lũy nào ngăn nổi chí của muôn dân trên đường giải phóng!”.

Như vậy là ngay chính giờ phút vui mừng nhất khi chào đón ngày độc lập của dân tộc, các nhà lãnh đạo tối cao của Việt Minh ở Nam bộ đã dự liệu chính xác rằng đồng bào Nam bộ sẽ lại phải một lần nữa đứng lên mới mong giành và giữ được nền độc lập vững bền.

Ngày 23-9-1945, thực dân Pháp nổ súng xâm lược Việt Nam lần thứ 2, bắt đầu từ Sài Gòn. Vậy là nhân dân miền Nam chỉ được hưởng không khí của độc lập vỏn vẹn 21 ngày ngắn ngủi.

* Vì danh dự của dân tộc

Ngay sáng 23-9-1945, tại nhà số 629 đường Cây Mai (nay là đường Nguyễn Trãi, Q.5, TP.HCM), Xứ ủy và Ủy ban Hành chính Nam bộ (Ủy ban Kháng chiến) triệu tập cuộc họp. Hội nghị nhất trí điện ra Chính phủ Trung ương xin phép được kháng chiến. Hội nghị cũng thành lập Ủy ban Kháng chiến Nam bộ do ông Trần Văn Giàu làm chủ tịch.

Cùng chiều hôm ấy, Ủy ban Kháng chiến Nam bộ ra tuyên cáo: “Sáng hôm 23-9, quân Pháp công nhiên chiếm trụ sở Ủy ban Hành chính Nam bộ và quốc gia tự vệ cuộc. Chúng đã gây đổ máu ở đường phố Sài Gòn...  Không lẽ chịu nhục hoài; vì danh dự của dân tộc, chúng ta coi trọng quyền lợi của quốc gia, nên chúng tôi phải đánh điện ra Trung ương xin phép cho kháng chiến...” với tuyên bố: “Cuộc kháng chiến bắt đầu!”.

Hưởng ứng Lời kêu gọi của Ủy ban Kháng chiến Nam bộ, chiều 23-9-1945, Sài Gòn triệt để tổng đình công, không hợp tác với thực dân Pháp. Các công sở, xí nghiệp, cửa hàng đều đóng cửa, chợ không họp, xe ngừng chạy, chướng ngại vật mọc lên khắp nơi.

Nhà báo Nam Đình, nguyên Đổng lý Văn phòng Bộ Tư pháp Chính phủ Trần Trọng Kim, người có mặt ở Sài Gòn trong giờ khắc đặc biệt ấy đã tường thuật lại không khí khẩn trương, quyết tâm của người dân thành phố Sài Gòn: “Sài Gòn không đèn, không nước, không chợ… Người Việt đàn ông, đàn bà, già trẻ ra khỏi châu thành. Sài Gòn, thành phố chết! Hòn ngọc Viễn đông đã biến thành cảnh hoang vu, không một chút nào hoạt động; xe cộ đã ngừng hẳn, không một ai ra đường... Còn ban đêm: …Nhà nhà không ánh sáng. Ngoài đường tối đen như mực”.

Báo Cứu Quốc (Hà Nội), số 50, ngày 25-9-1945 đã đăng Huấn lệnh gửi đồng bào Nam bộ của Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hòa: “Hỡi đồng bào Nam bộ! Lòng kiên quyết dũng cảm của nhân dân Nam bộ chống lại quân đội xâm lăng của Pháp chẳng những đã làm cho đồng bào toàn quốc cảm phục, mà lại chứng tỏ cho thế giới đều biết cái quyết tâm độc lập của nhân dân Việt Nam... Đồng bào phải kiên quyết, phải giữ vững sự tin tưởng ở tương lai và lập tức thi hành triệt để những lời thề quả quyết trong ngày độc lập”.

Ngày 26-9-1945, qua làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư khen đồng bào Nam bộ: “…Tôi chắc và đồng bào cả nước đều chắc vào lòng kiên quyết ái quốc của đồng bào Nam bộ. Chúng ta nên nhớ lời nói oanh liệt của nhà đại cách mạng Pháp: “Thà chết tự do hơn sống nô lệ. Tôi chắc và đồng bào Nam bộ cũng chắc rằng Chính phủ và toàn quốc đồng bào sẽ hết sức giúp những chiến sĩ và nhân dân hiện đang hy sinh tranh đấu để giữ vững nền độc lập của nước nhà”.

Những bài học còn nguyên giá trị

78 năm đã trôi qua, song những bài học, những giá trị lớn lao mà Ngày Nam bộ kháng chiến đã để lại vẫn còn vẹn nguyên giá trị.

Đó là tinh thần yêu nước thiết tha, cháy bỏng của các lớp cha anh đã quyết không chịu làm nô lệ, vùng lên chống xâm lăng vì không chịu nhục. Các thế hệ đi trước đã làm tròn trách nhiệm của mình với lịch sử và dân tộc là quyết đứng lên giành độc lập cho Tổ quốc “nền độc lập khắp nước Nam”. Từ bài học này nhắc nhở các thế hệ hôm nay về trách nhiệm của mình trước lịch sử, trước dân tộc, đó là vươn lên thoát khỏi đói nghèo, lạc hậu, sánh vai cùng các cường quốc năm châu, hòa chung vào dòng chảy của những giá trị phổ quát mà nhân loại đã và đang hướng tới.

Nam bộ kháng chiến là bài ca về tinh thần quật khởi, không khuất phục và run sợ trước kẻ thù xâm lược dù mạnh hơn nhiều lần. Đó là bài học đầy ý nghĩa về tinh thần đoàn kết tạo nên sức mạnh của toàn dân như lớp cha ông ta đã thực hiện 78 năm trước.

Nam bộ kháng chiến để lại một bài học sâu sắc và đầy ý nghĩa, đó là tinh thần sáng tạo, quyết đoán, dám nghĩ, dám làm của những nhà lãnh đạo tối cao ở miền Nam khi ấy. Đây là tinh thần mà chúng ta đang rất cần trong bối cảnh
hiện nay…

78 năm đã trôi qua, song tinh thần và những bài học lớn mà Nam bộ kháng chiến để lại vẫn còn đầy giá trị nhắc nhở đối với hôm nay.

Vũ Trung Kiên