Tự phê bình và phê bình để xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh

Đảng Cộng sản Việt Nam quy định 5 nguyên tắc tổ chức và hoạt động bao gồm: tập trung dân chủ; tự phê bình và phê bình; đoàn kết thống nhất; Đảng gắn bó mật thiết với nhân dân và Đảng hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật. Như vậy, tự phê bình và phê bình là một trong 5 nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Đảng hiện nay.

Tự phê bình và phê bình là một nội dung quan trọng trong sinh hoạt chi bộ. Trong ảnh: Đảng viên Chi bộ 6, Đảng bộ xã Trà Cổ (H.Tân Phú) phát biểu ý kiến tại buổi sinh hoạt chi bộ định kỳ tháng 9-2023. Ảnh: P.Hằng

Hiểu đúng, thực hiện đúng các nguyên tắc này, nhất là tự phê bình và phê bình sẽ giúp cho công tác xây dựng Đảng ngày càng đi vào thực chất.

1  Lênin từng khẳng định rằng: "Tất cả những đảng cách mạng đã bị tiêu vong cho tới nay, đều bị tiêu vong vì tự cao, tự đại, vì không biết nhìn rõ cái gì tạo nên sức mạnh của mình, và vì sợ sệt không dám nói lên những nhược điểm của mình”.

Từ những chỉ dẫn này của Lênin, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến tự phê bình và phê bình. Ngay trong bài giảng đầu tiên cho lớp cách mạng ở Quảng Châu (Trung Quốc) năm 1927 với tiêu đề "Tư cách một người cách mệnh", lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã nêu ra 23 tư cách của một người cách mạng, trong đó có nội dung là yêu cầu mỗi người cách mạng phải “cả quyết sửa lỗi mình”.

Trong rất nhiều trước tác của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cao tự phê bình và phê bình. Tháng 10-1947, khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đang ở vào giai đoạn gay go, quyết liệt, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết tác phẩm nổi tiếng, đó là Sửa đổi lối làm việc.

Sửa đổi lối làm việc chính là sửa đổi cách thức hoạt động của Đảng. Ngay trong mục đầu tiên của cuốn sách, Người đã bàn về vấn đề phê bình và sửa chữa. Trong Hồi ký của Bộ trưởng Tư Pháp Vũ Đình Hòe cho biết, khi ấy đã xảy ra tình trạng mất đoàn kết ở nhiều cơ quan, trong đó có Bộ Tư pháp nơi ông làm Bộ trưởng.

Trong Sửa đổi lối làm việc, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã bàn về mục đích của việc phê bình là: “Cốt để giúp nhau sửa chữa, giúp nhau tiến bộ. Cốt để sửa đổi cách làm việc cho tốt hơn, đúng hơn. Cốt đoàn kết và thống nhất nội bộ”.

Từ mục đích phê bình, Người chỉ ra cách thức phê bình: “Phê bình mình cũng như phê bình người, phải ráo riết, triệt để, thật thà, không nể nang, không thêm bớt. Phải vạch rõ cả ưu điểm và khuyết điểm. Đồng thời chớ dùng những lời mỉa mai, chua cay, thâm độc. Phê bình việc làm chứ không phải phê bình người”. Đây thật sự là quan điểm nhân văn của Chủ tịch Hồ Chí Minh và cho tới nay, quan điểm đặc biệt “Phê bình việc làm chứ không phải phê bình người” vẫn còn nguyên giá trị.

Sau này, trong Di chúc để lại trước khi đi xa, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng không quên căn dặn lại rằng trong Đảng phải thực hành dân chủ rộng rãi, thường xuyên và nghiêm chỉnh thực hiện tự phê và phê bình: “phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau”...

2 Trong những năm gần đây, để xây dựng và chỉnh đốn Đảng, Đảng ta đã ban hành nhiều chỉ thị, nghị quyết. Các chỉ thị, nghị quyết về xây dựng và chỉnh đốn Đảng đều đề cao công việc tự phê bình và phê bình, đồng thời cũng chỉ ra những hạn chế của công tác này trong thực tiễn.

Nghị quyết hội nghị Trung ương 4 (khóa XI) “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay” đã chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân các hạn chế, trong đó có nguyên nhân quan trọng là: “Các nguyên tắc tập trung dân chủ, tự phê bình và phê bình ở nhiều nơi vừa bị buông lỏng trong thực hiện, vừa chưa được quy định cụ thể để làm cơ sở cho công tác kiểm tra, giám sát”. Nghị quyết đã đề ra 4 nhóm giải pháp, trong đó nhóm giải pháp đầu tiên là “Nhóm giải pháp về tự phê bình và phê bình, nêu cao tính tiền phong, gương mẫu của cấp trên”.

Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) “về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ” đã chỉ ra công tác xây dựng Đảng còn không ít hạn chế, khuyết điểm, một trong những hạn chế, khuyết điểm đó là: “Tự phê bình và phê bình nhiều nơi mang tính hình thức; vẫn còn tình trạng nể nang, né tránh, ngại va chạm; một số cán bộ, đảng viên thiếu tự giác nhận khuyết điểm và trách nhiệm của mình trong công việc được giao”.

Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã đánh giá những hạn chế của tự phê bình và phê bình hiện nay là: “Không ít nơi còn hình thức; tình trạng nể nang, né tránh, ngại va chạm còn diễn ra ở nhiều nơi; một bộ phận cán bộ, đảng viên thiếu tự giác nhận khuyết điểm và trách nhiệm của mình đối với nhiệm vụ được giao”.

Từ đánh giá những hạn chế của tự phê bình và phê bình qua 3 văn kiện đặc biệt quan trọng nêu trên, có thể thấy Đảng ta đã đánh giá thẳng thẳn và đã nhìn thẳng vào sự thật, không né tránh.

Trong thực tế, việc tự phê bình và phê bình ở nhiều nơi hiện nay vẫn mang tính hình thức, không có tính chiến đấu cao và thường theo kiểu “dĩ hòa vi quý”.  Không ít tổ chức Đảng hiện nay, nếu trong phần nội dung sinh hoạt đảng có phần tự phê bình và phê bình thường được làm một cách qua loa, chiếu lệ. Nếu có ai đó muốn phê bình tổ chức, công việc, đồng chí thì thường có màn dài đánh giá những thành tựu rồi sau đó mới tới phần… tuy nhiên.

3 Ngày 7-10-2021, phát biểu bế mạc Hội nghị Trung ương 4 (khóa XIII), Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ ra những hạn chế, yếu kém của công tác xây dựng Đảng thời gian qua và chỉ rõ: “Nguyên tắc tập trung dân chủ bị buông lỏng, nguyên tắc tự phê bình và phê bình thực hiện không nghiêm”.

Để thực hiện tốt nguyên tắc tự phê bình và phê bình trong Đảng hiện nay, trước hết các cấp ủy Đảng phải thấm nhuần thật sâu sắc lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh là phê bình việc chứ không phê bình người. Cần thống nhất nhận thức đồng thuận trong mỗi cấp ủy là tự phê bình và phê bình là để nhận ra khuyết điểm, hạn chế của bản thân; chỉ ra khuyết điểm, hạn chế của đồng chí mình và tìm các biện pháp để khắc phục chứ không phải lợi dụng tự phê bình, phê bình để “bới lông, tìm vết”, để hạ bệ lẫn nhau.

Cần nhận thức sâu sắc về vai trò và những đặc tính của tự phê bình và phê bình trong Đảng; xác định đúng nội dung, lựa chọn đúng nội dung. Theo đó, nội dung tự phê bình, phê bình cần phê phán những quan điểm, những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Phê bình những biểu hiện độc đoán, chuyên quyền, tham ô, lãng phí, vô trách nhiệm, vô kỷ luật. Hình thức và phương pháp tự phê bình và phê bình cần cứng rắn về nguyên tắc nhưng mềm dẻo và khéo léo về cách thức tiến hành.

Trong phê bình phải tế nhị, không dùng các phương pháp hành chính, mệnh lệnh. Cần tiếp tục nâng cao chất lượng sinh hoạt chi bộ và cơ quan theo hướng công khai, minh bạch, dân chủ, đề cao trách nhiệm báo cáo và giải trình để tạo không khí thật sự dân chủ trong tổ chức. Tiến hành đồng bộ tự phê bình và phê bình với việc thực hiện nghiêm các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Đảng. Thực hiện nghiêm chế độ, quy định về tự phê bình và phê bình, đưa tự phê bình và phê bình thành nền nếp thường xuyên trong các cuộc họp chi bộ, trong sinh hoạt đảng.

Vũ Trung Kiên