Trước nguy cơ bùng phát bệnh sởi: Bệnh dễ lây nhưng có thể kiểm soát

Tính đến thời điểm này, trên địa bàn Đồng Nai đã có 6 trường hợp sốt phát ban dạng sởi và 2 trường hợp rubella được chẩn đoán, xác định. Trong đó, 5/6 trường hợp mắc sởi đã và đang được điều trị tại các bệnh viện ở TP.Hồ Chí Minh. Trao đổi với phóng viên Báo Đồng Nai, Giám đốc Trung tâm y tế dự phòng tỉnh, bác sĩ CAO TRỌNG NGƯỠNG cho biết:

Tính đến thời điểm này, trên địa bàn Đồng Nai đã có 6 trường hợp sốt phát ban dạng sởi và 2 trường hợp rubella được chẩn đoán, xác định. Trong đó, 5/6 trường hợp mắc sởi đã và đang được điều trị tại các bệnh viện ở TP.Hồ Chí Minh. Trao đổi với phóng viên Báo Đồng Nai, Giám đốc Trung tâm y tế dự phòng tỉnh, bác sĩ CAO TRỌNG NGƯỠNG cho biết:

Bác sĩ Cao Trọng Ngưỡng.

- Các bệnh nhân này có cả người lớn và trẻ em, sống tại TP.Biên Hòa và các huyện Vĩnh Cửu, Cẩm Mỹ và Nhơn Trạch. Dù mới xuất hiện lẻ tẻ nhưng nhiều khả năng bệnh sởi sẽ lây lan thành dịch, nhất là khi Đồng Nai ở sát TP. Hồ Chí Minh - địa phương hiện có dịch sởi tấn công nhanh. Sởi là căn bệnh có biến chứng khá nguy hiểm nếu không điều trị kịp thời.

- Trước đây, sởi hay xuất hiện ở trẻ em, thường từ trẻ sáu tháng tuổi đến năm tuổi, tỷ lệ có biến chứng chỉ là 1/1.000 trường hợp. Những người đã bị sởi một lần, hiếm khi mắc lại do cơ thể đã có miễn dịch với bệnh. Từ khi thực hiện chương trình tiêm chủng mở rộng, vắc-xin sởi đã có hiệu quả và ở nước ta hầu như không thấy trẻ em bị bệnh này. Bộ Y tế và Tổ chức Y tế thế giới (WHO) hy vọng sẽ thanh toán bệnh sau năm 2010. Nhưng từ năm 2006, do tiên lượng trước việc vắc-xin sởi không có khả năng miễn dịch hoàn toàn suốt đời, cho nên nước ta đã quyết định tiêm phòng nhắc lại vắc-xin này cho trẻ sáu tuổi. Trong đợt dịch lầnnày, bệnh sởi gặp nhiều nhất ở lứa tuổi 28 - 40. Theo các chuyên gia, có thể đây là những đối tượng chưa được tiêm chủng đầy đủ, tiêm sởi đã lâu không được tiêm nhắc lại khiến miễn dịch kém, dễ mắc bệnh. Trong khi đó, việc tiêm một mũi vắc-xin sởi chỉ phát huy hiệu quả trong một thời gian nhất định. Càng lâu sau khi tiêm, miễn dịch càng suy giảm, cho nên mọi người dễ mắc bệnh hơn. Bên cạnh đó, năm nay khí hậu lạnh, thời tiết thất thường chính là điều kiện thuận lợi cho loại vi-rút này phát triển, gây nên bệnh sởi.

Rất đông người dân muốn chích ngừa vắc-xin sởi nhưng hiện vẫn chưa có loại vắc-xin này tại Trung tâm y tế dự phòng tỉnh.

Tác nhân gây bệnh sởi là vi-rút thuộc giống Morbillivirus của họ paramyxoviridae. Bệnh sởi là tình trạng nhiễm vi-rút cấp tính với sự lây truyền cao. Sau khi vi-rút xâm nhập vào cơ thể, biểu hiện khởi đầu là sốt, viêm kết mạc, chảy nước mũi, ho và có nốt Koplik ở niêm mạc miệng (là các hạt trắng bằng đầu đinh ghim mọc ở niêm mạc má).

Ban đỏ xuất hiện từ ngày thứ 4 hoặc ngày thứ 5 sau khi khởi bệnh. Ban có đường kính từ 0,1 - 1cm, bắt đầu mọc ở mặt và sau tai, từ đó lan ra toàn thân và tứ chi trong vòng 24 đến 36 giờ và kéo dài từ 4 - 7 ngày. Ban có màu đỏ sậm nhất là vào ngày thứ 3 của bệnh. Từ đó màu nhạt dần, chuyển sang màu tím và vàng nâu, sau đó kết thúc trong tình trạng tróc vảy khoảng 5 đến 10 ngày sau. Trong thời gian mang bệnh, xét nghiệm máu sẽ thấy lượng bạch cầu giảm.

Những triệu chứng và dấu hiệu của bệnh sởi xuất hiện theo tuần tự như sau: ngày đầu tiên xuất hiện những triệu chứng ban đầu như sốt; ngày 2-3: xuất hiện nốt Koplik; ngày 4-5: ban xuất hiện; ngày 6: nốt Koplik mờ dần; ngày 7-8: ban xuất hiện nhiều nhất; ngày 10: ban lui dần.

Người lớn bị sởi cũng có các triệu chứng như trẻ em. Hiện các trường hợp bệnh sởi dương tính ít mắc các biến chứng về đường hô hấp (như viêm tai giữa, viêm phế quản, viêm phổi) hay nhiễm lao như trẻ em khi mắc sởi, nhưng họ lại bị các biến chứng khác nguy hiểm hơn là viêm não, viêm màng não, dễ dẫn đến liệt, động kinh, tỷ lệ tử vong cao. Trẻ em mắc sởi thường gặp các di chứng như viêm tai giữa, viêm phế quản phổi, viêm thanh quản, viêm loét giác mạc, cam tổ mã, tức bị hoại tử, loét các phần miệng, họng, hàm..., thậm chí dễ nhiễm lao. Trẻ sau khi khỏi sẽ bị tiêu chảy kéo dài, nếu chế độ dinh dưỡng không tốt sẽ dẫn đến còi cọc, suy dinh dưỡng. Còn người lớn thì ít gặp các biến chứng về đường hô hấp, tuy nhiên lại trội lên bệnh viêm màng não và các biến chứng nặng. Điều nguy hại chính là những di chứng của bệnh sởi ở người lớn thường không ai biết trước để ngăn chặn. Thông thường sau khi người bệnh tưởng đã khỏi bởi hết sốt, hết phát ban thì sẽ xuất hiện trở lại sốt li bì và khi đó nhiều người đã bị viêm màng não với các biến chứng nặng. Đặc biệt, điều nguy hiểm không lường trước được là không biết ai sẽ bị biến chứng và thường biến chứng lại xuất hiện khi triệu chứng sốt giảm đi.

Chích ngừa sởi cho trẻ em - biện pháp tốt nhất để phòng bệnh.

* Để phòng bệnh sởi cần lưu ý những gì, thưa bác sĩ?

- Dịch sởi nguy hiểm ở chỗ hiện không có biện pháp khống chế dịch vì vi-rút gây bệnh phân tán trong không khí cho nên ai cũng có thể nhiễm. Bệnh rất hay lây, 90% số người tiếp xúc người bệnh sẽ bị lây nếu chưa chích ngừa. Cho nên, về bệnh này, hiện cũng không có phác đồ điều trị hay thuốc đặc trị. Bệnh sởi vốn lây qua đường hô hấp, vì vậy, cần thường xuyên rửa tay xà phòng, dùng các nước sát trùng mũi, họng, đeo khẩu trang khi đi ra ngoài đường... sẽ giảm được nguy cơ mắc sởi. Nếu không bị nhiễm nặng, người bệnh không cần dùng kháng sinh (trừ khi có dấu hiệu bội nhiễm rõ rệt), chỉ cần ăn uống đầy đủ, nghỉ ngơi, vệ sinh răng miệng sạch sẽ, tránh bị lạnh đột ngột, thì sau vài ngày bệnh sẽ khỏi. Tuy nhiên, trong điều kiện dịch đang bùng phát như hiện nay, nếu thấy có những dấu hiệu sốt cao, ngủ gà... thì tốt nhất nên đi khám để bác sĩ xác định chính xác bệnh, mức độ nặng nhẹ và có biện pháp điều trị kịp thời. Người bệnh cần được cách ly và đeo khẩu trang để tránh lây cho người nhà. 

- Đúng là hiện nay Đồng Nai đang nằm trong vùng có khả năng bùng phát bệnh cao. Tuy nhiên, không vì thế mà người dân hoang mang, lo lắng quá bởi vì sởi tuy dễ lây nhưng cũng có thể kiểm soát được bằng cách chủ động tiêm vắc-xin. Nếu chưa từng mắc sởi và chưa tiêm phòng thì người dân nên đi tiêm. Nếu mới tiêm một mũi, thời gian tiêm đã quá lâu cũng nên tiêm nhắc lại. Lưu ý là đối với trẻ em, nên đi tiêm nhắc lại mũi hai đúng lịch, vì nếu để mũi một cách mũi hai quá sáu năm thì hệ miễn dịch giảm, việc phòng ngừa sẽ không đạt hiệu quả cao.

Tăng cường khám, phát hiện sớm các trường hợp mắc bệnh sởi

Trước diễn biến phức tạp của dịch bệnh, Sở Y tế đã có văn bản yêu cầu các đơn vị thuộc hệ điều trị trong toàn tỉnh phải tăng cường công tác khám, phát hiện sớm các trường hợp mắc bệnh sởi và sốt phát ban dạng sởi để cách ly, điều trị kịp thời, hạn chế biến chứng. Tích cực, chủ động điều trị các biến chứng, không để tử vong xảy ra. Những trường hợp điều trị tại nhà, cần hướng dẫn chu đáo cho bệnh nhân và thân nhân bệnh nhân cách theo dõi, chăm sóc, phòng ngừa các biến chứng. Đối với các đơn vị dự phòng cần tăng cường công tác giám sát dịch tễ, kịp thời phát hiện sớm những trường hợp mắc bệnh đầu tiên tại cộng đồng, khoanh vùng, xử lý triệt để, không để bùng phát thành dịch. Chuẩn bị sẵn sàng về nhân sự, phương tiện, hóa chất, vắc-xin phục vụ công tác phòng chống dịch sởi nói riêng và các bệnh dịch khác trong mùa đông xuân nói chung. 

Trung tâm y tế dự phòng tỉnh cho biết, hiện vẫn chưa có vắc-xin chích ngừa sởi - quai bị - rubella mặc dù nhu cầu của người dân đang tăng cao. Được biết, riêng trong tháng đầu tiên của năm 2009 đã có 340 người đến trung tâm chích sởi, tăng hơn 140 người so với cùng kỳ năm 2008. Hiện trung tâm đang tập trung triển khai việc sàng lọc bằng huyết thanh học đối với 100% trường hợp sốt phát ban đến khám và điều trị tại các cơ sở điều trị công lập trong tỉnh. Riêng lượng vắc-xin đơn liều sởi cho chương trình tiêm chủng mở rộng đủ đáp ứng nhu cầu.

Bác sĩ Cao Trọng Ngưỡng cho biết, chẩn đoán bệnh thường căn cứ vào triệu chứng lâm sàng và dịch tễ học. Tuy nhiên, cách xét nghiệm mẫu bệnh phẩm trong phòng thí nghiệm là đặc biệt cần thiết để phân biệt với các bệnh sốt phát ban khác như rubella. Phân biệt triệu chứng lâm sàng sởi và rubella thường dựa vào nốt Koplik, nổi hạch và các triệu chứng ở khớp. Dấu Koplik là triệu chứng đặc hiệu của sởi, tuy nhiên sởi không có nổi hạch, không sưng khớp hoặc đau khớp, ngược lại với rubella.