Những con tàu không hạ thủy

Theo những người già ở làng nghề gỗ mỹ nghệ xã Quảng Tiến, không rõ nghề sản xuất mô hình tàu, thuyền ở huyện Trảng Bom xuất hiện chính xác từ thời gian nào, chỉ biết rằng có nhiều gia đình đã truyền lại nghề này đến thế hệ thứ 3 rồi.

“Rồi, chậm thôi, chậm thôi, cho mũi khoan xuống từ từ…”, vừa dõi mắt theo từng đường cắt trên tấm ván gỗ, ông Phan Quang Trưởng (42 tuổi, ngụ xã Quảng Tiến, huyện Trảng Bom) vừa liên tục ra hiệu cho nhân viên điều khiển máy cắt. “Nếu không tự cải tiến kỹ thuật thì các nghề thủ công truyền thống sẽ mai một hết, kể cả nghề làm thuyền mô hình của chúng tôi cũng vậy…” - ông Trưởng cho hay.

* Kiên nhẫn và kiên nhẫn

Theo những người già ở làng nghề gỗ mỹ nghệ xã Quảng Tiến, không rõ nghề sản xuất mô hình tàu, thuyền ở huyện Trảng Bom xuất hiện chính xác từ thời gian nào, chỉ biết rằng có nhiều gia đình truyền lại nghề này đến thế hệ thứ 3 rồi. Thông thường, khách hàng tìm đến các cơ sở sản xuất sẽ chọn mua những mô hình thuyền buồm của châu Âu, thiết kế theo hướng giả cổ với chất liệu hoàn toàn bằng gỗ tự nhiên. Nhưng trong khoảng 5 năm trở lại đây, khách hàng lại có xu hướng chọn những mô hình làm theo mẫu du thuyền, tàu chiến có tên tuổi nên các cơ sở sản xuất phải nhanh chóng cải tiến mẫu mã, thay đổi chất liệu để đáp ứng nhu cầu khách hàng.

Ông Phan Quang Trưởng và mô hình tàu kiểm ngư Việt Nam vừa hoàn thành.

“Có 2 loại chất liệu thịnh hành là gỗ tự nhiên và ván gỗ ép MDF. Với loại thuyền giả cổ theo phong cách châu Âu các thế kỷ trước thì phải dùng gỗ tự nhiên, còn các mẫu thuyền hiện đại thì dùng ván gỗ MDF để tiện cho việc lắp ráp. So với gỗ tự nhiên thì ván gỗ MDF dễ cắt, dễ tạo hình, có độ dày tương đồng trên từng miếng ván và nhẹ hơn rất nhiều” - ông Trưởng giải thích về các loại chất liệu được sử dụng trong lắp ráp mô hình.  

Từ năm 1994, ông Trưởng bắt đầu tìm học nghề làm mô hình ở xã Bình Minh (huyện Trảng Bom), đến năm 1997 ông tìm học các lớp về đồ họa vi tính. Nhờ kỹ năng đọc bản thiết kế chi tiết các loại tàu nên khi thành lập cơ sở sản xuất riêng vào năm 2004 ở xã Quảng Tiến, ông Trưởng đã thu hút được nhiều khách hàng hướng đến các loại mô hình thuyền hiện đại có tên tuổi trên thế giới.

Để trở thành thợ giỏi, đòi hỏi tính kiên nhẫn phải được đặt lên hàng đầu, chỉ riêng công việc chà nhám sản phẩm, thợ mới phải làm liên tục trong 3-4 năm mới được chuyển sang công đoạn khác. Các mảnh của mô hình được ghép cố định với nhau bằng keo dán sắt nên việc này được giao cho người thợ khéo tay nhất, vì chỉ một sơ suất nhỏ thôi là phải gỡ ra chà nhám, sơn lại từ đâu, rất mất thời gian và làm chậm tiến độ giao hàng.

Anh Lê Đình Quý đang ráp các chi tiết của thuyền vào với nhau.

“Mỗi người thợ trong cơ sở sản xuất sẽ phụ trách một công đoạn khác nhau từ cắt, mài giũa, chà nhám, lắp ráp… Mô hình đến tay khách hàng phải có độ chính xác, tinh xảo cao, nên chúng tôi cũng buộc phải nâng cao trình độ theo thời gian. Để đào tạo ra một người biết cách tạo ra mô hình hoàn chỉnh đòi hỏi thời gian học nghề từ 3-5 năm. Thời gian đó mới là để học các bước cơ bản của nghề chứ chưa nói đến việc học cách làm nhiều mẫu mã đa dạng” - ông Trưởng nhấn mạnh.

* Nghề chơi cũng lắm công phu

So với các mẫu du thuyền hiện đại thì các thuyền buồm, tàu chiến của thế kỷ trước dễ tạo mô hình hơn, do khách hàng ít khi nào có được các bản vẽ chính xác mà chỉ thấy đẹp và hợp túi tiền là mua. Còn với mẫu thuyền hiện đại, khách hàng có những bản vẽ, ảnh chụp để so sánh chi tiết nên đòi hỏi người thợ phải làm khéo léo, công phu và có độ chính xác cao so với nguyên mẫu.

Anh Phạm Văn Thành, ngụ xã Quảng Tiến (huyện Trảng Bom), người có hơn 10 năm làm thợ sản xuất mô hình, chia sẻ công đoạn anh đang phụ trách là sơn màu cho sản phẩm. Do các loại sơn trên thị trường không đáp ứng được nhu cầu của khách hàng về đa dạng màu sắc nên người thợ phải pha màu sao cho giống với nguyên bản của mô hình.

“Khó nhất là sơn màu đỏ và màu trắng, màu đỏ rất khó pha giống với bản gốc, còn màu trắng thì trong quá trình sơn lên dễ bị dính tạp chất, mạt cưa trong cơ sở. Ngoài ra, còn có kỹ thuật sơn thế nào cho vừa đủ, lớp sơn không được quá dày dẫn đến bị vón cục, cũng không quá mỏng dễ bong tróc” - anh Thành lấy cho chúng tôi xem những sản phẩm bị sơn lỗi đang chờ sửa lại.

Ông Phan Quang Trưởng nghiên cứu bản vẽ các mẫu tàu.

Không chỉ chăm chú đến phần hình thức mà bỏ quên đi chất lượng sản phẩm, một số mô hình được dùng để xuất khẩu hoặc khách hàng tặng cho đối tác nước ngoài nên phải đảm bảo chất liệu sản xuất có độ bền cao. Yêu cầu “bất thành văn” của mô hình trưng bày mà bất kỳ người thợ nào cũng phải biết là sản phẩm không bị cong, vênh trong mùa hè, không bị rạn nứt lớp sơn vào mùa đông. Để làm được điều đó, việc lựa chọn chất liệu tốt cũng góp phần không nhỏ vào độ bền của sản phẩm. Với gỗ tự nhiên, thường phải chọn những loại gỗ tốt cứng, nhưng do yêu cầu bảo tồn rừng nên hiện nay phần lớn các cơ sở sản xuất chọn gỗ tràm để làm mô hình.

“Với ván gỗ MDF có chất lượng đồng đều, chúng tôi không cần phải lo lắng về độ bền sản phẩm. Tuy vậy, vẫn có những lưu ý như không được để ngấm nước hay gần các nguồn nhiệt cao. Chất liệu có tốt đến đâu vẫn cần được bảo quản tốt nhất, của bền tại người mà. Về giá thành, các mô hình tàu, thuyền được sản xuất đại trà thường có mức giá chung là khoảng 1 triệu đồng cho mô hình dài khoảng 60-70cm và được làm trong 10 ngày” - ông Trưởng cho biết.

Khác với các cơ sở sản xuất đồ chơi bằng gỗ, vào dịp gần tết, số lượng đơn đặt hàng gửi đến các cơ sở sản xuất mô hình cũng không tăng đột biến. Vì vậy không có cảnh các chủ cơ sở chạy đôn chạy đáo tìm thêm thợ mới để phụ vào dịp này. Anh Lê Đình Quý (ngụ xã Quảng Tiến, huyện Trảng Bom) tâm sự, anh đã có hơn 15 năm kinh nghiệm làm thợ sản xuất mô hình. Do số lượng đơn hàng rải đều quanh năm nên không xảy ra tình trạng thiếu thợ vào thời điềm gần tết.

Vì là loại “đồ chơi” khá đặc biệt, có giá thành cao, dùng để tặng, biếu những mối quan hệ lớn, nên khách hàng cũng lựa chọn thời điểm giữa năm để đặt hàng, nếu có bất kỳ sai sót nào có thể điều chỉnh kịp trước khi đem tặng vào dịp lễ. Đó cũng chính là điểm đặc biệt của công việc sản xuất mô hình, luôn đặt chất lượng lên hàng đầu, chứ không rút ngắn thời gian giao hàng để lấy lòng khách.

Đăng Tùng