Nếu quyền riêng tư về hình ảnh bị xâm phạm...

Mới đây, cộng đồng mạng xôn xao vì bức ảnh "cả lớp nhận giấy khen mình em lạc lõng" được chia sẻ chóng mặt trên Facebook. Ảnh chụp trong một lớp học (cấp 1), tất cả học sinh đều giơ giấy khen, chỉ duy nhất cậu học trò ngồi đầu bàn là không có. Cậu bé "lạc lõng" ấy thành nhân vật nổi lên trong tấm hình đi kèm với rất nhiều bình luận.

 Mới đây, cộng đồng mạng xôn xao vì bức ảnh “cả lớp nhận giấy khen mình em lạc lõng” được chia sẻ chóng mặt trên Facebook. Ảnh chụp trong một lớp học (cấp 1), tất cả học sinh đều giơ giấy khen, chỉ duy nhất cậu học trò ngồi đầu bàn là không có. Cậu bé “lạc lõng” ấy thành nhân vật nổi lên trong tấm hình đi kèm với rất nhiều bình luận. 

Bức ảnh gây ồn ào trên mạng tuần qua có hàng ngàn lượt chia sẻ nhưng ít ai xóa mặt các học sinh trong hình

Cho đến giờ phút này, chưa có thông tin gì về bức ảnh đó: chụp ở đâu, thời điểm nào, có dàn dựng như một dự án nghệ thuật hay không... nên chúng ta không thể đánh giá về “thông tin từ bức ảnh”.

Nhưng vấn đề chúng tôi muốn nêu ra đây là một khía cạnh khác của vụ việc: Khi chụp bức ảnh ấy và đưa lên truyền thông, khi tham gia chia sẻ và bàn luận về bức ảnh, rất nhiều người, kể cả một số nhà báo đã không xử lý làm mờ hoặc xóa mặt các học sinh trong ảnh...

* Ai cũng có thể bị vi phạm

Họp lớp. Chút men bia của buổi liên hoan gợi bao ký ức đẹp của thời thanh niên sôi nổi. Rồi ca hát, đùa nghịch tự nhiên như thuở còn đi học. Rồi một vài bạn không cưỡng được thói quen của thời internet: quay clip, chụp hình đưa ngay lên Facebook!

Anh T. cùng với cô bạn gái là người yêu cũ thời phổ thông ngồi nói chuyện riêng một góc có phần tình tứ vô tình lọt vào ống kính của một người bạn. Clip ấy đưa lên Facebook cũng chỉ với ý nghĩ ghi dấu sự kiện của bạn bè nhưng không ngờ nó là đại họa với anh T.: Gia đình lục đục một thời gian dài và có nguy cơ tan vỡ...

Trong một buổi dạy của cô giáo L., một sinh viên vắng mặt nhờ bạn học livestream để tham gia học từ xa. Cái clip trôi nổi trên mạng không ngờ sau đó bị một người xấu cắt cúp, ghép lại thành một đoạn phát ngôn ngắn có nội dung sai logic rồi dùng nick ảo đưa lên mạng để nói xấu người đứng trên bục giảng. Rất may là sau đó nhiều thành viên trên mạng nhận ra trò bẩn thỉu này (vì cái cách ghép nối vụng về, hình bị giật, âm thanh không đồng bộ) đã phản ứng gay gắt nên nó đã bị xóa đi. Sự việc chưa trở nên trầm trọng nhưng khiến cô giáo ấy bị mất ngủ nhiều đêm liền.

* Quyền nhân thân trên báo chí

Những tình huống nêu trên có thể xem là những biểu hiện vi phạm quyền nhân thân về hình ảnh trên truyền thông đại chúng. Trong thời buổi hiện nay, khi internet là nhu cầu không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt, khi điện thoại di động có kết nối Wi-Fi, 3G, 4G trở nên phổ biến và mạng xã hội phát triển, tình trạng vi phạm quyền nhân thân trên truyền thông ngày càng trầm trọng. Điều đáng nói hơn là chính báo chí - chứ không chỉ mạng xã hội - đôi lúc đôi chỗ cũng bị vướng vào tình trạng này.

Trong một đám tang của nghệ sĩ rock nổi tiếng, nhiều tờ báo đã khai thác hình ảnh đứa con trai anh một cách vô tư mà không xin ý kiến gia đình. Trong một phiên tòa xử cô hoa hậu bị cáo buộc lừa đảo tiền bạc của đại gia, ống kính nhiều phóng viên chĩa thẳng vào hình ảnh người mẹ tiều tụy của cô hoa hậu ấy. (Xin được nói thêm: ở một số nền báo chí trên thế giới, luật pháp cấm không cho phép phóng viên chụp ảnh tại tòa, họ chỉ có thể vẽ ký họa).

Những ví dụ như thế rất nhiều vì trong đời sống truyền thông hiện nay, các vi phạm ấy xuất hiện thường xuyên. Vì sao như vậy? Lý do của tình trạng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân nhưng nguyên nhân chính là ý thức pháp luật về quyền nhân thân ở một bộ phận không nhỏ hiện nay còn kém và trong một số tình huống, quy phạm pháp luật ở Việt Nam chưa điều chỉnh đầy đủ các hình thức vi phạm.

* Từ góc độ luật pháp

Luật pháp chúng ta không chỉ bảo vệ tính mạng, quyền sống của con người mà còn bảo vệ các giá trị trừu tượng như danh dự, nhân phẩm, quan hệ gia đình. Quyền sống của con người được hiểu theo nghĩa rộng: quyền không bị quấy rầy. Hình ảnh cá nhân vì thế được pháp luật bảo vệ trước các tác động từ bên ngoài, kể cả dưới hình thức quay phim, chụp ảnh, đều không được phép, trừ trường hợp vì lợi ích chung.

Luật pháp cho phép chụp ảnh các hoạt động công cộng như hội nghị, hội thảo, hoạt động thi đấu thể thao, biểu diễn nghệ thuật để truyền thông nhưng không được làm tổn hại đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân có hình ảnh. Trong ảnh: Du khách tham gia các hoạt động văn hóa nghệ thuật về đêm tại khu du lịch Bà Nà Hills (Đà Nẵng). Ảnh: TTXVN

Luật pháp cho phép sử dụng hình ảnh cá nhân từ các hoạt động công cộng như hội nghị, hội thảo, thi đấu thể thao, biểu diễn nghệ thuật... nhưng với điều kiện là “không làm tổn hại đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân có hình ảnh”. Việc sử dụng hình ảnh trong các trường hợp này thường mang tính chất truyền thông - báo chí. Tuy nhiên, ngay đến nhà báo cũng cần cẩn trọng vì ranh giới giữa việc phục vụ quyền được thông tin của người dân và quyền nhân thân về hình ảnh đôi lúc rất khó phân lập, rất nhạy cảm. Lấy một ví dụ tình huống giả định: trong trận đấu lượt về bán kết AFF Cup tối 6-12 trên sân Mỹ Đình, nếu một cầu thủ Việt Nam trong một pha tranh bóng bị đối phương vô tình làm rách trang phục thi đấu. Nếu có ai đó cố tình khai thác khoảnh khắc hớ hênh vì “tai nạn” ấy lên truyền thông, thì bị xem là vi phạm quyền cá nhân về hình ảnh của cầu thủ đó.

Ðể dung hòa giữa nhu cầu thông tin của công chúng, đồng thời là sự tôn trọng quyền cá nhân đối với hình ảnh, báo chí và truyền hình lâu nay vẫn sử dụng hình ảnh nhưng chọn cách che mặt, làm “méo” giọng nói (với video) của nhân vật, chụp quay cảnh rộng để người xem không nhận rõ...

Ai trong chúng ta cũng có thể có những lúc sơ sẩy và ai trong chúng ta cũng không muốn hình ảnh xấu của mình bị đưa lên truyền thông đại chúng. Và vì vậy, trong đời sống hôm nay, chúng ta cần thận trọng khi khai thác hình ảnh  người khác (kể cả người thân của mình, kể cả động cơ tốt). Trong nhiều trường hợp, nếu phát hiện hình ảnh của mình bị sử dụng trái phép, chúng ta có thể đề nghị các cơ quan chức năng can thiệp, buộc chủ thể vi phạm hoặc liên quan phải thu hồi, tiêu hủy, chấm dứt việc sử dụng hình ảnh, bồi thường thiệt hại; và nếu cần, có thể áp dụng các biện pháp xử lý khác theo quy định của pháp luật.

Phú Trang