Kỳ thị người liên quan đến Covid-19: Vi phạm pháp luật và đạo đức

Một bác sĩ trưởng trạm y tế vừa khóc vừa kể lại chuyện bị những người thân xa lánh khi nghe tin cơ quan anh bị cách ly để phòng, chống Covid-19. Một bệnh nhân Covid-19 sau khi xuất viện đã phải trải qua những cảm xúc không mấy dễ chịu trong gia đình, cộng đồng, cơ quan của mình. Một shipper của hãng xe công nghệ khi biết điểm giao hàng là cổng khu cách ly đã tự động hủy dịch vụ…

Virus SARS-CoV-2 được vẽ cách điệu trên truyền thông là hình con rắn độc đang siết chết một người. Những cách truyền thông như thế tạo cảm giác kỳ thị nặng nề!

Những câu chuyện về sự kỳ thị người liên quan đến Covid-19 đã và đang tồn tại trong thời dịch ở những mức độ và biểu hiện khác nhau. Sự kỳ thị ấy xuất phát từ nỗi lo sợ dịch bệnh Covid-19 có thể lây lan cho bản thân, người thân, cộng sự của mình.

* Từ hoang mang đến kỳ thị

Một ban quản lý tòa nhà ở Hà Nội ra công văn cấm cư dân cho những tiếp viên hàng không, hướng dẫn viên du lịch quốc tế thuê nhà trong chung cư của mình; một khách sạn ở Đà Nẵng trương bảng hiệu không nhận khách du lịch Trung Quốc… Những hành xử ấy đều nhân danh sức khỏe, sự an toàn của cộng đồng nhỏ. Khi những thông báo này bị phản ứng, ban quản lý tòa nhà và lãnh đạo khách sạn ấy đã xin lỗi và xin rút lại cách hành xử kỳ thị đó. Nhưng những chuyện như thế chỉ là một phần nhỏ của bức tranh mang tên kỳ thị đối tượng Covid-19 diễn ra thời gian qua.

Không khó gì để có thể nhìn thấy sự kỳ thị ấy chung quanh ta, đặc biệt, trên môi trường truyền thông xã hội, nơi phản ánh rõ nét nhất thái độ của cộng đồng, của từng cá nhân. Nhiều ca dương tính với Covid-19 dù đã có mã số của Bộ Y tế vẫn bị cư dân mạng lôi tên ra bêu riếu với những đại từ nhân xưng xách mé. Hình ảnh “con” virus corona được vẽ nhìn như thần chết trên báo chí. Ngay cả trong nhiều hình ảnh đồ họa thông tin, người nhiễm Covid-19 cũng được dùng dưới các biểu tượng có màu sắc âm u, tiêu cực.

Nhiều người được cho là “tác nhân” trong các khu vực bị cách ly trong các khu dân cư đã phải chịu đựng sự bêu riếu, chửi rủa của những người hàng xóm, người dân khối phố. Nhiều khách du lịch người nước ngoài cũng bị bà con mình phản ứng khá tiêu cực sau khi Việt Nam công bố nhiều ca dương tính là người ngoại quốc!

Theo thông tin trên báo chí, nhiều nước ở châu Âu không có thói quen đeo khẩu trang trước đại dịch, nên đối với đại đa số người dân trước đây, ai đeo khẩu trang mặc nhiên là người bệnh, người dân châu Á lên tàu điện, xe buýt ở châu Âu mà đeo khẩu trang thường bị kỳ thị, xa lánh, thậm chí có người quá khích còn gây sự (tình hình hiện nay đã cải thiện)!

Và không phải ngẫu nhiên mà Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đề xuất tên gọi dịch bệnh viêm phổi cấp hiện nay là Covid-19 và virus gây bệnh là SARS-CoV-2 (hoặc nCoV). Cách gọi này giúp tránh chuyện kỳ thị địa phương trong phòng, chống dịch!

* Hậu quả của sự kỳ thị

Cách nay hơn 30 năm, thông tin về HIV/AIDS được tuyên truyền mạnh ở nước ta. Lúc đầu, cách tuyên truyền cũng làm cho người dân hoang mang. Hồi đó chưa có internet nhưng các hình thức truyền thông cũng khá phong phú: pa-nô, áp-phích, biểu ngữ, tờ rơi, kịch lưu động... Báo chí cũng vào cuộc rất mạnh từ nhiều dự án hỗ trợ truyền thông trong và ngoài nước. Tuyên truyền về cơ bản là khá hiệu quả, người dân đa phần nhận thức được “đừng chết vì thiếu hiểu biết”. Nhưng, một thời gian dài, tâm lý kỳ thị người nhiễm HIV/AIDS rất nặng nề do bà con sợ và... khinh cái con HIV có hình giống trái sầu riêng! Người mắc bệnh vì thế mặc cảm, trốn tránh cộng đồng.

Bức tranh cổ động mang tên “Fight the virus, not the people” (Diệt virus chứ không phải bà con mình!) kêu gọi chống kỳ thị người nhiễm Covid-19. Tranh của Binderiya Sanduijav

Thời gian dài lúc đầu, tên gọi bệnh SIDA còn phổ biến (sau mới gọi AIDS do trùng với tên viết tắt của Tổ chức Phát triển quốc tế Thụy Điển). Chữ SIDA bà con mình đọc lên cũng đầy sắc thái kỳ thị. Bây giờ thì chuyện kỳ thị “người có hát” cũng còn, nhưng không đáng kể. Và câu chuyện về Covid-19 có vẻ như đang lặp lại con đường bị kỳ thị của HIV.

Với những dịch bệnh có tính chất truyền nhiễm, chưa tìm được vaccine, chưa rõ hoàn toàn cơ chế đường không lây truyền… thì chuyện lo lắng, hoang mang là tâm lý thường tình của cộng đồng. Nhưng, thận trọng, kiên quyết phòng dịch không đồng nghĩa với việc làm tổn thương người khác.

Sự kỳ thị này làm cho người bị nhiễm và có nguy cơ nhiễm có thể không hợp tác, thậm chí có phản ứng rất bất lợi cho cộng đồng!

* Chống kỳ thị: pháp lý và đạo đức

Đại dịch Covid-19 hiện nay vẫn còn phức tạp. Khẩu trang hay nước sát khuẩn giờ không thiếu nữa. Nhưng ý thức phòng, chống dịch Covid-19 của một bộ phận không nhỏ trong xã hội hội đang là những chuyện còn thiếu và yếu. Những người nhiễm và có nguy cơ nhiễm Covid-19 hay những người đang bị cách ly đều là đối tượng của sự kỳ thị trong thời gian qua. Cần phải thấy rằng, những người bị cách ly hoặc tự giác khai báo y tế đang làm một việc rất văn minh là tích cực góp phần kiểm soát dịch bệnh và tránh lây lan cho cộng đồng. Thay vì kỳ thị, họ cần được sự động viên ủng hộ chia sẻ của những người chung quanh. Từng thành viên cộng đồng không để cho những người khỏi bệnh trở về phải trải qua những cảm xúc không mấy dễ chịu trong gia đình, cộng đồng, người thân, cơ quan của mình, nơi mình sinh sống. Và thiết nghĩ, những người làm truyền thông cũng cần lưu ý: đã có không ít thông điệp mà văn phong, từ vựng, sắc thái, hình ảnh... hiện vẫn còn phảng phất sự kỳ thị.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cũng nhiều lần dặn dò việc chống kỳ thị người liên quan đến Covid-19. Và chúng ta cần hiểu thêm rằng, chống kỳ thị không chỉ là lời kêu gọi, mà phải hành động, vì kỳ thị trong chừng mực nào đó là vi phạm pháp luật và đạo đức.

Thanh Huyền