Đối với nhiều nước châu Á, đũa là một vật dụng rất quen thuộc trong bữa ăn. Tuy nhiên, văn hóa dùng đũa ở mỗi quốc gia lại có sự khác nhau về cách sử dụng lẫn quan niệm.
Đối với nhiều nước châu Á, đũa là một vật dụng rất quen thuộc trong bữa ăn. Tuy nhiên, văn hóa dùng đũa ở mỗi quốc gia lại có sự khác nhau về cách sử dụng lẫn quan niệm.
 |
| Trong bữa cơm, người Việt Nam chủ yếu dùng đũa |
* Nguồn gốc ra đời của đôi đũa
Đũa là vật dụng quan trọng và vô cùng quen thuộc với người dân Á Đông, nó trở thành một nét văn hóa của người Á châu. Và cùng với lịch âm, nến, giấy, mực…, đũa là một trong những phát minh lớn của người Trung Quốc. Theo nhiều tài liệu nghiên cứu của phương Tây, cách đây 3000 năm (thời Ân Thương) con người đã biết sử dụng đũa để gắp thức ăn thay cho việc bốc tay.
Thời gian đầu đũa ăn chưa được gọi là đũa, mà là “trợ” hoặc là “giáp”, đến thế kỷ thứ VI, VII TCN đũa còn được gọi là “cân”. Sau đó vì một số quan niệm của người dân Giang Nam miền Đông Trung Quốc đã đổi tên thành “đũa”. Từ đó, đũa đã trở thành nền văn minh, bộ mặt của cả một nền văn hóa rộng lớn gồm nhiều nước châu Á. Từ khoảng năm 1800 TCN, những đôi đũa có kích thước lớn thường dùng để nấu ăn là chính. Đến khoảng năm 200 TCN, đũa bắt đầu trở thành món đồ dùng phổ biến trong các bữa ăn.
* Việt Nam
Đối với người Việt, việc dùng đũa không chỉ đơn thuần là một công cụ để gắp thức ăn, nó còn thể hiện sự quan tâm, chia sẻ một cách tinh tế. Hầu như khi khởi đầu các bữa ăn, đặc biệt là trong các bữa tiệc, trước khi gắp đồ cho chính mình, họ thường dùng đôi đũa còn sạch để gắp đồ ăn mời mọi người quanh bàn. Còn trong suốt bữa ăn, nếu muốn tiếp đồ ăn cho người khác, phải đảo đầu đũa, đây là phép lịch sự tối thiểu nhất.
Nhìn chung, quy tắc dùng đũa của người Việt không quá khắt khe, trẻ nhỏ thường chỉ bắt đầu học cách sử dụng đũa khi đã lên 5-6 tuổi. Và cũng như nhiều quốc gia Á Đông khác, ngoài việc chống thẳng đôi đũa trong chén cơm bị coi là điềm gở, gắn liền với hình ảnh chén cơm cúng. Ở Việt Nam còn kiêng gõ đũa vào nhau, gõ đũa vào bát hay các vật dụng khác tạo tiếng động khi đang ăn. Họ quan niệm rằng, điều này sẽ khiến ma đói tìm tới quấy nhiễu, thêm vào đó kiêng gõ đũa là phép lịch sự mà người Việt rất đề cao.
Những đôi đũa truyền thống Việt Nam có thân tròn và để mộc, không sơn quét, trang trí, đầu đũa cũng thường không để quá nhỏ. Thông thường, ở miền Bắc đũa sẽ được làm từ tre, còn ở miền Nam đũa thường được làm từ gỗ dừa.
* Hàn Quốc
Cũng như các nước khác, đũa có vai trò rất quan trọng trong các bữa ăn của người Hàn. Người Hàn Quốc trong bữa ăn thường không bao giờ cầm bát đĩa lên mà chỉ dùng đũa, muỗng để gắp, múc thức ăn. Họ cũng không cầm thìa và đũa trong cùng một bàn tay. Khi ngồi chung một bàn ăn, ai muốn gắp đồ ăn từ dĩa đựng thức ăn chung phải đảm bảo đôi đũa của mình thật sạch, không bị dính đồ ăn hay cơm…
 |
| Người Hàn Quốc thường dùng đũa dẹt, bằng kim loại |
Đặc biệt, những đôi đũa của người Hàn thường dẹt, đầu đũa tròn và phía trên đầu còn có khắc những chữ “phúc”, “hỷ” bằng chữ Hán hoặc những hình ảnh tượng trưng cho cát tường. Hầu như từ trong gia đình cho đến các quán ăn đều chỉ sử dụng đũa làm từ kim loại. Sở dĩ họ chuộng đũa kim loại vì vừa vệ sinh, vừa thân thiện với môi trường. Tuy nhiên, khi ăn uống ở xứ sở kim chi thì việc cầm đũa thực sự cần có kỹ năng, hơi vất vả.
* Trung Quốc
Văn hóa dùng đũa của người Trung Quốc cũng khá cởi mở, không có quá nhiều quy tắc. Đũa thường được giữ trong tay phải và việc sử dụng đũa bằng tay trái được coi là nghi thức không thích hợp ở đây. Ngoài ra, nghịch đũa được coi là một hành vi xấu, còn gắp thức ăn cho người già, trẻ em sẽ được coi là chu đáo, lịch sự. Khi đi ăn với người lớn tuổi, người Trung thường để người lớn cầm đũa trước mình và người chủ nhà sẽ chủ động gắp thức ăn vào dĩa của khách trước.
Có một số điều kiêng kỵ khi dùng đũa mà bạn nên biết ở đây nữa là họ không bao giờ dựng đũa thẳng đứng trong chén cơm, nó gợi nhắc tới chén cơm cúng thể hiện cho điềm gở và sự chết chóc. Thêm nữa, gõ đũa vào thành bát cũng được cho là hành động bất lịch sự.
* Nhật Bản
Ở Nhật Bản, hầu như trong các bữa ăn nào họ cũng đều dùng đũa. Bởi phần lớn các món Nhật đều được cắt nhỏ kể từ khâu chuẩn bị, chế biến. Hơn nữa, người Nhật cũng thường xuyên ăn cá nên việc dùng đũa sẽ giúp họ linh hoạt hơn trong việc loại bỏ phần xương. Do đó mà họ rất coi trọng đôi đũa, bên cạnh vai trò là món đồ dùng thì nó còn có thể là tác phẩm nghệ thuật. Thường các gia đình ở Nhật đều sở hữu những bộ đũa quý khảm trai hoặc thếp vàng, những bộ đũa sơn mài được sơn vẽ cầu kỳ.
Nếu đến du lịch Nhật Bản, bạn sẽ thấy nhiều nhà hàng ẩm thực ở đây chỉ phục vụ đũa trong bữa ăn (ngoài những món canh, súp… có muỗng đi kèm). Đó là lý do mà nhiều thực khách, nhất là khách Tây không biết dùng đũa, thường hay gặp khó khăn khi muốn dùng bữa tại những nơi như thế này.
Cách dùng đũa của người Nhật cũng khá hay ho, khi họ cảm thấy đã no và không muốn tiếp thêm đồ ăn nữa sẽ giữ nguyên đôi đũa giữa ngón cái và ngón trỏ rồi nói “gochisosama” - bữa ăn rất ngon, xin cảm ơn. Việc này vừa thể hiện sự trân trọng đối với bữa ăn mà mình được phục vụ vừa là một phép lịch sự. Ngoài ra, đối với văn hóa Nhật, việc ăn uống xì xụp không phải là bất lịch sự mà là thể hiện sự khen ngợi đối với tài nghệ của người đầu bếp.
* Thái Lan
Mặc dù người Thái cũng thường dùng đũa trong bữa ăn, đó thường là loại đũa gỗ dùng một lần rồi bỏ đi hoặc những đôi đũa nhựa, thế nhưng cho tới giờ, người dân nơi đây thực tế lại đang sử dụng dao nĩa nhiều hơn đũa. Ngoại trừ khi ăn cơm và các món mì dùng đũa ra hầu như trong các bữa ăn người dân nước này sử dụng muỗng khá nhiều. Trong khi có nhiều người vẫn dùng đũa để gắp và ăn bằng đũa, thì cũng có nhiều người Thái giờ chỉ dùng đũa để gắp đồ ăn, đưa vào chén và sau đó dùng muỗng để ăn.
Quang Anh (tổng hợp)
