Tạo mô hình phát triển cho đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 4, Quốc hội khóa XIV, chiều 22/11, các đại biểu Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật Đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt.

Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng báo cáo giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội nêu. (Ảnh: Văn Điệp/TTXVN)

Các đại biểu tán thành với sự cần thiết ban hành Luật Đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt, đồng thời nhấn mạnh việc xây dựng Luật nhằm thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng, cụ thể hóa quy định của Hiến pháp, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội của đất nước.

Các đại biểu cho rằng để tạo lập mô hình phát triển mới có tính đột phá cho các đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt, bảo đảm khả năng cạnh tranh trong khu vực và quốc tế thì Luật này có thể quy định những cơ chế, chính sách vượt trội, khác với các luật hiện hành, tuy nhiên, phải bảo đảm trong khuôn khổ Hiến pháp, bảo đảm yêu cầu về quốc phòng, an ninh quốc gia, quyền, lợi ích hợp pháp của nhân dân tại đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt.

* Tính tự chủ, tự quản là linh hồn của đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt

Tại phiên thảo luận, nội dung được nhiều đại biểu quan tâm là tổ chức chính quyền địa phương đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt.

Về vấn đề này, dự án Luật đưa ra hai phương án, trong đó phương án 1 là không tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân tại đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt mà thực hiện thiết chế Trưởng Đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt do Thủ tướng Chính phủ bổ nhiệm, được phân quyền, phân cấp mạnh, có thẩm quyền quyết định và tổ chức thực hiện toàn bộ các hoạt động hành chính, kinh tế-xã hội trên địa bàn đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt. Phương án 2 là tổ chức chính quyền địa phương đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt gồm có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân.

Qua thảo luận, nhiều đại biểu tán thành phương án 1 và cho rằng phương án này thể hiện được tính “đặc biệt” về tổ chức bộ máy chính quyền địa phương tại đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt, đáp ứng yêu cầu thử nghiệm đổi mới nhằm hoàn thiện tổ chức bộ máy. Các đại biểu nhấn mạnh Hiến pháp năm 2013 về chính quyền địa phương quy định có độ “mở” để tạo không gian cho cải cách tổ chức bộ máy chính quyền địa phương khi cần thiết, vì vậy, quy định như dự thảo Luật là phù hợp.

Nhấn mạnh tính tự chủ, tự quản là linh hồn của đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt, đại biểu Thạch Phước Bình (Trà Vinh) ủng hộ mô hình Trưởng Đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt (Trưởng đặc khu) vì có nhiều ưu điểm và thể hiện tính đột phá. Tuy nhiên, theo đại biểu, cơ chế kiểm soát quyền lực của Trưởng Đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt còn chung chung, cần cân nhắc, xem xét quy định rõ hơn.

Lựa chọn phương án 1, đại biểu Nguyễn Thái Học (Phú Yên) chỉ rõ phương án này thể hiện rõ tính vượt trội, đặc biệt, vượt ra ngoài quy định của chính sách nhưng phù hợp với đổi mới của Hiến pháp. Điều quan trọng là khâu tuyển chọn, bổ nhiệm Trưởng đặc khu vì “việc thành công hay thất bại là do cán bộ tốt hay xấu,” vì vậy cơ chế tuyển chọn phải công khai, minh bạch, chọn được người có tâm và có tầm, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ.

Đồng quan điểm, đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy (Bến Tre) nhấn mạnh việc tổ chức chính quyền địa phương đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt theo phương án 1 sẽ tạo ra các điều kiện thuận lợi để phát triển, thử nghiệm đổi mới, hoàn thiện tổ chức bộ máy, phù hợp với thông lệ quốc tế.

Ở góc nhìn khác, đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cho rằng theo phương án 1 mặc dù Trưởng đặc khu được giao quyền hành nhưng lại chịu quá nhiều ràng buộc, cụ thể phải chịu sự giám sát của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh; phải báo cáo với Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh khi cần; chịu sự giám sát và phản biện của Mặt trận Tổ quốc. Vì thế, đại biểu Phạm Văn Hòa chọn phương án thứ 2, tức là vẫn thành lập Ủy ban nhân dân và Hội đồng nhân dân tại các đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt, nhưng giảm lược quyền của các cơ quan này.

Bên cạnh đó, nhiều ý kiến đề nghị dù mô hình tổ chức chính quyền địa phương đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt được quyết định theo phương án nào thì cũng cần làm rõ ngay trong dự án Luật mối quan hệ theo chiều dọc, chiều ngang cũng như theo phạm vi lãnh thổ giữa chính quyền địa phương đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt với Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, với các cơ quan Nhà nước ở trung ương và cơ quan của trung ương đóng tại địa phương; phân định rõ thẩm quyền giữa chính quyền địa phương đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt với các khu hành chính...

Dự thảo Luật cũng cần quy định rõ địa vị pháp lý, thẩm quyền, quy trình xử lý công việc trong từng mối quan hệ. Ví dụ, nếu giao thẩm quyền vượt trội cho đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt trong mọi lĩnh vực nhưng vẫn xác định là đơn vị trực thuộc cấp tỉnh thì đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt có phải thực hiện các văn bản do Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh ban hành hay không? Cơ chế về ngân sách, quyết toán ngân sách, quản lý đầu tư, quản lý đất đai là thẩm quyền độc lập hay vẫn phải báo cáo các cơ quan cấp tỉnh?

* Việc thành lập đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt cần triển khai vững chắc

Tại phiên họp, đa số ý kiến tán thành với phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng của dự thảo Luật là quy định các cơ chế quản lý, chính sách ưu đãi để thu hút đầu tư và phát triển kinh tế-xã hội áp dụng chung đối với 3 đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt gồm Vân Đồn, Bắc Vân Phong, Phú Quốc, có tính đến đặc thù của từng đơn vị.

Tuy nhiên, đại biểu Trương Trọng Nghĩa (Thành phố Hồ Chí Minh) lại băn khoăn về việc đưa vào dự thảo Luật cả ba địa danh dự kiến thành lập đặc khu. Đại biểu Nghĩa cho rằng đã đủ chín muồi để xây dựng một luật chung quy định những cơ chế, chính sách đặc thù đối với việc thành lập đặc khu; còn chính sách cụ thể của ba đặc khu nên đưa vào các nghị quyết. “Việc thành lập luật chung có lợi nữa là nếu có một trong ba đặc khu không thành công hoặc muốn thành lập đặc khu mới thì có dùng Nghị quyết của Quốc hội để thay đổi chứ không cần điều chỉnh, thêm, bớt hay sửa luật,” đại biểu phân tích.

Trong khi đó, đại biểu Nguyễn Văn Thân (Thái Bình) nêu quan điểm, cách tiếp cận của ban soạn thảo xây dựng dự án Luật cho ba đơn vị gồm Vân Đồn, Bắc Vân Phong và Phú Quốc là phù hợp, bởi Việt Nam chưa có kinh nghiệm trong xây dựng mô hình như thế này. Ngoài ra, Nghị quyết số 11-NQ/TW ngày 3/6/2017 của Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa cũng nêu rõ, xây dựng một số đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt với thể chế vượt trội để tạo ra cực tăng trưởng, thử nghiệm đổi mới, hoàn thiện tổ chức, bộ máy thuộc hệ thống chính trị. “Vì thế, trước mắt triển khai thử nghiệm với ba khu vực, khi có kinh nghiệm mới ban hành luật chung trên toàn quốc,” đại biểu nêu.

Giải trình về nội dung này, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng nêu rõ cả ba đặc khu đều có vị trí chiến lược về kinh tế, xã hội, điều kiện tự nhiên thuận lợi, tiềm năng phát triển một số ngành nghề cạnh tranh quốc tế. Việc lựa chọn đặc khu dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau. Với Việt Nam, đây là mô hình mới, cần triển khai thực hiện vững chắc, phù hợp với điều kiện ngân sách của đất nước. Vì vậy, phạm vi điều chỉnh chỉ áp dụng cho ba đơn vị là phù hợp. Từ thực tiễn phát triển của các đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt này sẽ tiến hành tổng kết, đánh giá, nhân rộng thể chế chính sách và mô hình quản lý mới cho các khu vực khác có đủ điều kiện./.