Một người làm quan, cả họ được nhờ

Hồ Tôn Thốc quê ở Kẻ Cuồi, nay thuộc xã Thọ Thành, huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An, là một nhà sử học cuối triều Trần, giữ nhiều chức vụ quan trọng trong triều, được phong làm Hàm lâm viện học sĩ, sau đó được thăng An phủ sứ, chức Thái bảo tước Quận công, từng được cử đi sứ Trung Quốc.

Hồ Tôn Thốc quê ở Kẻ Cuồi, nay thuộc xã Thọ Thành, huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An, là một nhà sử học cuối triều Trần, giữ nhiều chức vụ quan trọng trong triều, được phong làm Hàm lâm viện học sĩ, sau đó được thăng An phủ sứ, chức Thái bảo tước Quận công, từng được cử đi sứ Trung Quốc. Thốc từ nhỏ nổi tiếng tài hoa, năm 17 tuổi đã đậu tiến sĩ. Theo sách Đại Việt sử ký toàn thư, lúc Thốc chưa được nổi tiếng, gặp dịp tết Nguyên tiêu, có đạo nhân là Lê Pháp Quan treo đèn đặt tiệc, mời khách văn chương đến dự làm vui. Thốc nhận thiếp xin đề thơ, làm xong trăm bài thơ ngay trên bữa tiệc. Mọi người xúm lại xem, rất thán phục. Từ đấy tiếng tăm dậy kinh sư, vì giỏi văn học nên được người đương thời kính trọng, mà thơ rượu thì không ngày nào không có.

Trong thời gian làm An phủ sứ, Tôn Thốc có lấy của dân. Việc bị phát giác, vua Trần Nghệ Tông đem chuyện đó hỏi ông. Tôn Thốc thưa rằng: “Một con chịu ơn vua, cả nhà ăn lộc trời”. Vua tha tội cho. Sau này Thốc còn được thăng quan nhiều lần.

Hồ Tôn Thốc tuổi trẻ tài cao, là điều đáng kính phục. Thế nhưng, làm quan mà lấy của dân, tức một dạng ăn hối lộ, là điểm xấu trong cuộc đời, thế mà còn biện minh theo kiểu “một người làm quan cả họ được nhờ”. Nếu ai làm quan mà cũng giữ tư duy này, còn đâu là công bằng, còn đâu là phép nước. Cũng buồn thay cho tư duy của “người đứng đầu” là Trần Nghệ Tông. Vì vậy, không lạ khi sử sách phê phán Trần Nghệ Tông là người nhu nhược. Trần Nghệ Tông chính là vị vua đã tin dùng, dung dưỡng cho Hồ Quý Ly, dẫn đến sự cáo chung của nhà Trần.

Trực Tử