6 tháng mùa tranh

Tháng 5, những cơn mưa nhẹ bắt đầu xuất hiện trên những cánh rừng trồng, vườn rẫy xã đảo Thanh Sơn (xã Thanh Sơn, huyện Định Quán).

Tháng 5, những cơn mưa nhẹ bắt đầu xuất hiện trên những cánh rừng trồng, vườn rẫy xã đảo Thanh Sơn (xã Thanh Sơn, huyện Định Quán). Đó cũng là lúc những chồi tranh ven suối, ven đường, vườn rẫy… vươn mình lên khỏi lớp đất khô cứng để làm khổ những nhà vườn khó tính, nhưng lại đãi ngộ những cảnh nghèo như các chị: Nga, Mi, Mên...

Nắng sáng tháng 7 yếu ớt, chị Phạm Thị Nga (tổ 10, ấp 3, xã Thanh Sơn) nhanh chóng gom những bó tranh khô mà chị vừa đem từ rẫy về chiều hôm qua ra phơi. Những bó tranh to gấp mấy lần cơ thể người đàn bà góa bụa như chị được trải đều trên những khoảnh đất trống ven đường để hóng nắng sớm. Vậy mà, hơn năm qua, chị Nga vẫn chưa thể trả dứt số nợ 87 triệu đồng vay mượn để trị bệnh cho chồng...

* Mạnh mẽ như tranh

Trong ngôi nhà đầy tranh khô, chị Nga bồi hồi kể cho chúng tôi nghe những chuyến đi gặt tranh về bỏ mối cho các chủ vựa trong xã. Chị Nga cho biết, vợ chồng chị có 2 con. Con trai lớn 19 tuổi thì lên TP.Hồ Chí Minh làm công nhân, con gái út là bé Dung hiện còn đi học. Khi về xã Thanh Sơn lập nghiệp, vợ chồng chị cũng tạo dựng được trên 2 hécta đất rẫy trồng điều, xoài. Năm 2010, chồng chị bỗng dưng bị bệnh tai biến dẫn đến nằm liệt một chỗ. Để có tiền chữa trị cho chồng, chị phải bán đi đám rẫy và chuyển sang nghề cắt tranh. “Tranh thì có quanh năm nhưng chỉ thu hoạch rộ bắt đầu từ tháng 5 đến hết tháng 11. Những tháng còn lại tôi phải đi làm thuê mướn cho bà con trong vùng” - chị Nga thổ lộ.

Ngày hè, nhiều trẻ em tụ tập tại nhà bà Thu để bện tranh thuê.

Vào mùa tranh, 4 giờ sáng, chị đã có mặt tại các bãi đất trống ven suối, ven đồi. Mặc cho bụng đói, chị lặng lẽ gặt cho đến 11 giờ trưa mới chịu vào các lùm cây trong rừng ăn xuất cơm dỡ theo. Ăn xong, chị Nga tiếp tục vào rừng chặt các nan buông đem về chẻ lạt bán cho người ta làm cật để bện tranh lợp hàng quán. “Hôm ấy là ngày 9-10-2011, do tôi mải mê gặt tranh ngoài rẫy, con trai thì đi làm ăn xa. Vì thương vợ, thương con nên chồng tôi mới đánh liều tự chạy xe máy ra huyện nhận thuốc về uống, trên đường đi thì bị tai nạn giao thông. Nằm viện hơn 10 ngày thì anh ấy qua đời” - chị Nga đưa tay áo lấm đầy phấn tranh lên mặt chùi nước mắt, bộc bạch.

Chồng mất, số tiền vay mượn để chữa bệnh cho chồng lúc gặp nạn nay đè nặng thêm đôi vai chị Nga. Thương chị, bé Dung đòi nghỉ học ở nhà bện tranh phụ mẹ nhưng chị quyết liệt phản đối. Người đàn bà góa chỉ vào những bó tranh khô, nói với con gái trong nước mắt: “Con phải sống mãnh liệt như những cọng tranh kia. Cho dù bị người ta phun thuốc, cày xới tiêu diệt nhưng nó vẫn ngoi đầu lên khỏi mặt đất và thêm xanh tốt đến tận đầu người khi những cơn mưa đầu mùa xuất hiện. Nhờ nó mà mẹ và bao người khác có điều kiện mưu sinh và trang trải những khoản nợ lớn khi ruộng rẫy không còn”.

Nghe lời mẹ, bé Dung lặng lẽ ngồi bện những tấm tranh cho thành hình. Mỗi ngày em bện được 15-20 tấm, mỗi tấm được người ta trả thù lao là 1.500 đồng. “Những ngày hè vừa qua ngoài việc ở nhà bện tranh thuê, em còn theo mẹ ra đồng gặt tranh về bán. Gặt tranh cũng xót lắm chú à, lá tranh bén hơn lá lúa, nếu không cẩn thận da thịt dễ bị trầy xước và mưng mủ” - bé Dung chỉ vào cánh tay nhiều nốt sần đen, đỏ và mọng nước đục, nhỏ nhẹ nói.

* Mùa tranh đến

Tháng 7 mưa nhiều, tranh rừng xanh rì khắp các bờ suối, đồi trọc, rẫy vườn. Chúng mọc dày đến nỗi các nông dân phải dùng thuốc tận diệt nhưng không xuể. “Sau khi gặt đợt đầu, 45 ngày sau thì bọn tôi quay lại gặt đợt 2, đợt 3… khi tranh già. Ở xã đảo Thanh Sơn này hiện chỉ có gần chục gia đình làm nghề gặt tranh như tôi và vài điểm bện tranh gia công” - chị Mên, người chuyên làm nghề gặt tranh như chị Nga cho biết.

Còn chị Mi, người cũng chuyên gặt tranh cho biết, người gặt giỏi ngày cũng được 20 bó tranh khô (mỗi bó nặng 3kg), được các chủ thu gom giá 10 ngàn đồng/bó. “Gặt xong tụi tôi phơi luôn ngoài rẫy. Nếu gặp nắng tốt thì hai ngày sau tôi quay lại gom thành bó chở về, tiếp tục phân ra thành từng bó nhỏ bằng một ôm tay. Sau đó, đem vào kho bảo quản, chờ ngày chủ vựa đánh xe vào bốc hàng” - chị Mi cho hay.

Chị Phạm Thị Nga bên bó tranh vừa gặt.

Cũng theo chị Mi, cây tranh trước kia được nông dân gặt về bện thành tấm để lợp nhà. Nay đời sống khá giả người dân đã tôn hóa nơi ở nên tranh chỉ còn là thứ lợp xa xỉ của dân thị thành để làm lều quán. “Họ vào tận nơi ở của chúng tôi để đặt hàng. Nghề này tuy thu nhập không cao nhưng do ít người làm nên chúng tôi cũng tự tạo được công ăn việc làm trong 6 tháng” - chị Mi vừa nói vừa cố sức cột bó tranh to đùng cho thật chặt để đem vào kho chứa.

Trời đang nắng ấm bỗng đột ngột chuyển mưa. Chị Lan tất tả gọi chồng phụ giúp chị kéo tấm bạt ny-lông phủ lại mớ tranh chị vừa gom vội để không bị ướt. Vừa che xong tấm bạt, mưa như trút nước xuống sân, chị Lan toe toét cười khi bày tỏ với chúng tôi: “Gặt tranh tuy cực nhưng vui vì mỗi người một đám cứ thỏa thuê gặt chừng nào xong thì thôi. Gặt xong cứ rải ra phơi khi nào khô thì gom về. Bọn tôi chẳng sợ người khác trộm tranh của mình, chỉ sợ ông trời trút mưa dầm làm mục tranh hoặc ai đó đi rẫy lỡ tay quăng tàn thuốc làm cháy mà thôi”.

Khác với những người cùng làm nghề gặt tranh trong xóm, hàng năm cứ đến mùa tranh, chị Nga thường một mình chạy thẳng xe máy vào sâu trong rừng để tìm các đám tranh già tuổi và tươi tốt để gặt. Chị rươm rướm nước mắt thổ lộ: “6 tháng mùa mưa thường thất nghiệp, may nhờ có tranh mà tôi có điều kiện xoay xở trả dần phần tiền gốc và lãi số nợ vay mượn khi lo chuyện mai táng cho chồng. Tranh đã giúp cho tôi gánh gồng chuyện cơm áo gạo tiền khi kinh tế gia đình gặp khó khăn”.

Mặc cho người lớn phiền muộn chuyện tương lai, những đứa trẻ bện tranh thuê cho bà Thu vẫn âm thầm làm công việc của mình với mong mỏi có được ít tiền công để mua tập sách cho năm học mới. Riêng bé Dung, con chị Nga, thì cần mẫn ngồi bện những cọng tranh yếu ớt thành những tấm lợp xinh xắn. Dung bộc bạch, 6 tháng mùa tranh lại đúng vào 3 tháng hè của em. Nhờ vậy, em có nhiều thời gian để kiếm tiền giúp mẹ. “Những tháng không phải là mùa tranh, em và mẹ vẫn vào rừng tìm những đám tranh còn sót lại để gặt. Sau đó, đem về bện thành tấm hoặc chất kho, chờ đến dịp Noel bán cho người ta trang trí hang đá Chúa Hài Đồng hoặc lợp lại hàng quán với giá gần gấp đôi tháng mùa. Thời điểm đó, tranh bán rất được giá, có bao nhiêu họ cũng mua hết chú à. Cháu tiếc là không có nhiều tranh để gặt” - Dung hồn nhiên nói với chúng tôi.

Đoàn Phú