Dịch vụ rác thải công nghiệp, ai quản lý?

Rác công nghiệp của một công ty được phân loại tại nguồn.

Với 22 KCN đã và đang hoạt động, lượng rác công nghiệp thải ra trên địa bàn Đồng Nai đang gia tăng về số lượng, đa dạng hơn về chủng loại. Lượng rác thải này được các nhà thầu (chủ yếu là tư nhân) thu gom và xử lý. Đối với nhiều người, thầu rác thải công nghiệp là hoạt động kinh doanh béo bở mà không phải ai cũng dễ "chen chân" vào. Thực tế,  đã có không ít người phất lên hàng "tỷ phú" nhờ... rác!

* Thầu rác thải công nghiệp

Bà N., một nhà thầu rác thải công nghiệp có thâm niên gần chục năm trong hoạt động này, cho biết: "Có đến 60% lượng rác công nghiệp được tận thu làm phế liệu. Lượng rác còn lại được dùng làm nguyên liệu cho các hoạt động kinh doanh khác sau khi được phân loại và xử lý đúng quy trình. Chỉ có một phần nhỏ được thải bỏ là các chất thải nguy hại như: bùn hóa chất, xỉ than, xỉ kim loại...".

Nhiều loại rác đang được tận dụng khá triệt để. Những loại rác như  bao bì, sắt, nhôm, nhựa, giấy chứa hoặc dính hóa chất... lẽ ra phải được tiêu hủy nhưng nhà thầu cũng đem ra vựa phế liệu. Các bản mạch điện tử, các chi tiết máy, mô tơ điện hư hỏng... thì được phân loại bán chung hoặc "giải phẫu" để thu lại một số chi tiết. Loại rác tái sinh như gỗ, giấy, da, vải vụn cũng được thu gom, bán lại để tận dụng làm nguyên liệu gia công các loại sản phẩm thủ công khác. Song, phải nói "ngon ăn" nhất vẫn là phế liệu công nghiệp, đây chính là thị trường cạnh tranh nhiều nhất giữa các nhà thầu.

Ông D.Q.S, một nhà thầu "khởi nghiệp" từ nghề thu mua vỏ xe cũ được một người quen nhượng lại hợp đồng thầu rác thải của vài nhà máy ở Đồng Nai - đã trở thành một "đại gia" trong làng thầu rác thải công nghiệp - đang phất lên và mở rộng hoạt động sang nhiều KCN của Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu. Ông cho biết: "Gọi là phế liệu, nhưng không có thứ gì... phế cả. Nhiều phế liệu dạng "cũ người, mới ta" được doanh nghiệp thải bỏ do thay đổi mẫu mã, thay đổi công nghệ bán ra ngoài đắt như tôm tươi. Ví dụ như thời gian qua, một số nhà máy đối tác của Nike chuyển đổi keo dán hóa chất sang keo dán gốc nước, tôi đã thu gom được hàng chục tấn hóa chất nguyên liệu vẫn còn hạn sử dụng, đem bán lại cho các doanh nghiệp nhỏ, khá lãi. Hoặc các thiết bị văn phòng như máy vi tính, tủ bàn ghế, máy lạnh, quạt máy đã qua hạn sử dụng hoặc do thay đổi mô-đen cũng được... thanh lý dạng phế liệu. Một số thiết bị nhà xưởng như chi tiết máy, dây chuyền công nghệ cũ, khuôn đúc mẫu, các loại cửa sắt, cửa kính khi thay đổi kết cấu phòng ốc hay các loại bao bì, các nguyên liệu thừa sau quá trình sản xuất v.v... đều bán được. Nói như trong giới thầu chúng tôi là "rác quý hơn vàng!".

* Mũi tên trúng nhiều đích

Rác thải công nghiệp đang đem lại công ăn việc làm và lợi nhuận khá lớn cho nhiều nhà thầu. Chính vì thế, nhiều nhà  thầu đã bỏ qua quy định Nhà nước khi "ôm" cả những loại rác mà đơn vị mình không có chức năng thu gom, xử lý. Còn doanh nghiệp sản xuất cũng được lợi không kém khi giao tất cả các loại rác thải cho cùng một nhà thầu.

Thực tế, để xử lý rác thải đúng qui định, thông thường doanh nghiệp phải hợp đồng ít nhất với  2 - 3 đơn vị thầu khác nhau trong việc thu gom, vận chuyển, xử lý theo từng loại rác khác nhau. Với phế liệu, mỗi doanh nghiệp mỗi cách làm riêng. Có doanh nghiệp "bán" chính thức cho nhà thầu theo hình thức trọn tháng hoặc trọn năm bằng một giá thỏa thuận; có doanh nghiệp lại "tặng không" cho nhà thầu, miễn là lượng rác này được đưa ra khỏi khuôn viên nhà máy. Hay rác sinh hoạt và rác không nguy hại, để xử lý, doanh nghiệp phải trả cho đơn vị thu gom với giá từ 80 - 100 ngàn đồng/m3 (tùy theo đoạn đường gần hay xa); chất thải nguy hại (dạng rắn) doanh nghiệp phải trả phí xử lý khá cao (từ 80 - 2.000 USD (tùy theo tính chất của từng loại chất thải). Do phải hợp đồng cùng lúc với nhiều nhà thầu khác nhau, rắc rối phát sinh không ít nên nhiều doanh nghiệp chọn cách  giao " trọn gói" tất cả các loại rác cho chỉ một nhà thầu xử lý.

Việc quy về một mối cũng có nhiều cái lợi. Cái lợi trước mắt là sự thuận lợi về thủ tục hành chính. Mọi thủ tục giao dịch, cách thức và thời gian thu gom do một nhà thầu thực hiện bao giờ cũng đơn giản hơn so với  nhiều nhà thầu. Cái lợi thứ hai chính là lợi nhuận về kinh tế cho doanh nghiệp. Đây như một mũi tên trúng hai đích: doanh nghiệp tiết kiệm được khoản phí trả cho đơn vị dịch vụ thu gom rác sinh hoạt, rác không  nguy hại, thậm chí có những doanh nghiệp  "trốn" luôn được khoản phí xử lý chất thải nguy hại vốn đắt đỏ. Có thể lấy một ví dụ: ở Công ty P., một công ty sản xuất giày da mỗi ngày có lượng rác sinh hoạt và rác không nguy hại thải ra từ 80-100m3. Để giải quyết riêng lượng rác này, mỗi tháng Công ty P. phải trả cho Công ty dịch vụ môi trường và đô thị Biên Hòa khoảng 240 triệu đồng phí thu gom. Nay Công ty P. giao..."tất tần tật" cho nhà thầu T. (đang thầu mảng phế liệu rất hấp dẫn ở công này), như thế Công ty P. được lợi cả hai bề: không phải mất phí thu gom rác sinh hoạt và cả phí xử lý chất thải công nghiệp vốn không nhỏ. Còn nhà thầu T., dù bị ép  "ôm" thêm rác thải khác ngoài phế liệu nhưng cũng... vui vẻ nhận vì đã được cái lợi lớn hơn, đó là mảng thầu phế liệu.

Trên thực tế, có nhà thầu hoan hỉ nhận thêm vì sẽ tận dụng được những loại rác tái sinh khác, có nhà thầu lại "bấm bụng" bỏ ra một khoản phí để hợp đồng thu gom loại rác không thể tận thu.  Theo kinh nghiệm của ông S: "Nếu chỉ thầu phế liệu không thôi thì... "ngon ăn" hơn. Nhưng nhiều công ty cũng rất "ma", họ biết thầu phế liệu có ăn nên buộc phải nhận luôn các loại rác khác theo kiểu "uống bia rẻ phải mua kèm mồi". Nếu không nhận, công ty sẽ tìm một nhà thầu khác. Để giữ mối thầu phế liệu, hàng tháng  tôi phải bỏ ra một khoản tiền trả cho Công ty dịch vụ môi trường và đô thị Biên Hòa nhờ thu gom. Cũng may, lượng rác này không nhiều nên trả phí dịch vụ cũng ít. Song, từ lượng rác thải thêm này, "đội quân" phân loại của tôi cũng "nhặt" thêm được kha khá thứ có thể bán lại. Nói chung "thu" cũng đủ bù  "chi".

Phương Liễu