Những chiến sĩ cách mạng từng làm nhà báo

Tờ giấy chứng sinh của Nhà thương điên Biên Hòa (nay là Bệnh viện Tâm thần trung ương 2, phường Tân Phong, thành phố Biên Hòa) với chữ ký xác nhận của “quan Đốc tờ” người Pháp đã trở thành tấm “hộ chiếu” có giá trị, góp phần giúp cho chàng trai tên Nguyễn Văn Trung, sinh năm 1927, trở thành chiến sĩ tình báo. Nhưng chính nghề làm báo, học tại Trường cao đẳng Orange Coast, Hoa Kỳ, mới giúp ông trở thành ký giả Phạm Xuân Ẩn huyền thoại và có điều kiện trở thành perfect spy (điệp viên hoàn hảo) nhất trong thế kỷ XX… Ông là một trong những chiến sĩ cách mạng từng làm báo.

Đội nữ pháo binh Long Khánh sẵn sàng tác chiến trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Ảnh: PHẠM MINH

Nhà báo Mỹ John Laurence còn cho rằng: “Ký giả Phạm Xuân Ẩn là một trong những điệp viên thành công nhất trong lịch sử”.

Cán bộ điệp báo Ba Trung, cố nhà báo Huỳnh Bá Thành (nguyên Tổng biên tập Báo Công an Thành phố Hồ Chí Minh) thuộc Cụm 10 An ninh Sài Gòn - Gia Định (T4), trong lớp vỏ họa sĩ Ớt, chuyên vẽ biếm họa trên Báo Điện Tín đã vô được dinh Hoa Lan để trong “phút 89” của chế độ Sài Gòn, hiến kế cho “Tổng thống” Dương Văn Minh ra lời kêu gọi binh lính Việt Nam Cộng hòa buông súng, tránh được cuộc đổ máu.

Qua đó, có thể thấy, những chiến sĩ cộng sản xuất thân từ nhà báo, hoặc khoác vỏ bọc là nhà báo để hoạt động cách mạng hay trực tiếp tham gia công tác báo chí trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và đánh Mỹ không phải là ít.

Trong số đó, ở chiến trường Đồng Nai, ngoài liệt sĩ Dương Tử Giang, còn có nhà văn kiêm nhà báo Nguyên Hùng, Tô Nguyệt Đình, Dương Bạch Mai… Tiếp đến là đồng chí Tám Thạch (Nguyễn Văn Thạch, hy sinh năm 1968), nguyên Tổng biên tập Báo Đồng Nai những năm 1961-1962; cùng các nhà báo như: Ba Đại (Võ Thế Đại), Năm Lực (Trần Văn Lực), Sáu Minh (Phạm Minh), Trịnh Yến, Nguyễn Thiện Nhựt (Thông tấn xã Giải Phóng khu Đông Nam Bộ), Út Thiện (Lê Thiện, Đài Phát thanh Giải phóng), Ba Giao (Đoàn Ngọc Giao, bản tin Đông Nam Bộ), Đỗ Tiến Khải, Đặng Diễm Thúy… và những nhân vật lịch sử rất nổi tiếng.

Cây bút điều tra của Báo Điện Tín

Nổi bật là ông Ngô Hà Thành, Ủy trưởng Quốc gia tự vệ cuộc đầu tiên của tỉnh Biên Hòa (tiền thân Công an Đồng Nai ngày nay). Ông “Giám đốc Công an Việt Minh” (theo cách gọi thời bấy giờ của giới công chức thuộc địa) có dáng người nho nhã, hiền lành, vậy mà sáng 27-8-1945, vừa được công bố nhiệm vụ, đã có viên sĩ quan Nhật mang một khẩu súng ngắn và một thanh gươm có quấn vải tang trắng đến tặng; kèm theo là thỏa thuận nghi binh để bàn giao vũ khí trang bị cho lực lượng Quốc gia tự vệ cuộc Biên Hòa.

Với số vũ khí này, lực lượng Quốc gia tự vệ cuộc Biên Hòa đã kịp thời tổ chức bao vây, khống chế bắt được 26 công chức cao cấp của Tòa bố Biên Hòa do Lê Văn Thử cầm đầu đang bí mật họp bàn chống phá Việt Minh tại khu vực Lò Gốm (sau này là Trường cao đẳng Mỹ thuật trang trí Đồng Nai).

Từ năm 1941, nhiều người ở khu vực dãy phố Năm Căn của Sáu Sử (nay là khu vui chơi thiếu nhi Biên Hùng thuộc địa bàn phường Trung Dũng, thành phố Biên Hòa) biết một người đàn ông mặc Âu phục rất “nhiều chữ nghĩa”, giỏi tiếng Tây lẫn tiếng Tàu làm việc cho nhà thầu Châu Huê Mậu - chuyên kinh doanh cây gỗ lớn nhất thời bấy giờ ở Biên Hòa là… Thầy Sáu.

Thầy Sáu Thành thuê một căn nhà biệt lập nằm cạnh dãy phố Năm Căn của nhà tư sản Hai Sửu với giá mỗi tháng đến 5 đồng (theo xác định của ông Ngô Hà Thành và vợ là bà Trương Thị Quyên). Căn nhà này được ông Ngô Hà Thành dùng làm nơi liên lạc, hội họp với các đồng chí của mình như: Huỳnh Văn Hớn, Hoàng Minh Châu … và đại diện các chi bộ Nhà máy cưa BIF, Ga xe lửa Biên Hòa. Cũng chính căn nhà này đã trở thành trụ sở của Ủy ban Khởi nghĩa tỉnh Biên Hòa trong những ngày đầu Tháng Tám năm 1945 lịch sử.

Trước đó, vào những năm 1938-1939, Ngô Hà Thành là thủ lĩnh thanh niên làng Vĩnh Kim (nay là xã Vĩnh Kim, huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang). Ông đã đứng ra thành lập Ủy ban Hành động xã với nhiều hoạt động sôi nổi. Đặc biệt, với vỏ bọc công khai là ký giả của Báo Điện Tín, Ngô Hà Thành đã tự do đi lại khắp nơi và thường về vùng nông thôn tiếp xúc với nông dân nghèo để viết phóng sự điều tra vạch mặt bọn cường hào ác bá. Ký giả Sáu Thành còn bí mật cộng tác và làm liên lạc cho đồng chí Huỳnh Văn Hớn, chủ bút Báo Việt Dân - Cơ quan ngôn luận của Xứ ủy Nam Kỳ, do đồng chí Hà Huy Tập trực tiếp chỉ đạo.

Sau khi giành được chính quyền tỉnh Biên Hòa, đồng chí Huỳnh Văn Hớn được cử làm Phó chủ tịch UBND cách mạng lâm thời tỉnh Biên Hòa do đồng chí Hoàng Minh Châu làm Chủ tịch.

Ký giả Nguyễn Như Phong

Đồng chí Nguyễn Văn Ký (còn gọi là Hai Ký, bút danh Nguyễn Như Phong), nguyên Bí thư Tỉnh ủy Biên Hòa (tháng 7-1947 - tháng 5-1948) là chiến sĩ cộng sản rất nổi tiếng trong việc tham gia tổ chức và chỉ đạo Đội Thiếu niên xung phong cảm tử với những “thiếu niên dũng sĩ” như: Lữ Mành, Phát, Nổi… xuất quỷ bất thần đột nhập vào nhà hàng, nơi vui chơi của bọn sĩ quan, binh lính Pháp, Anh, Ấn và bọn tay sai ngay trong lòng thị xã Biên Hòa để giáng cho chúng những trận đòn trừng trị sấm sét. Nổi bật là tiêu diệt, bắt những tên ác ôn khét tiếng như: Bảy Thông, Ba Lê, Mười Phụng... Trừng trị thiếu tá hải quân Pháp De Riencourt ngay tại Cây Chàm (nay là đường Cách Mạng Tháng Tám thuộc phường Quang Vinh) gây chấn động mạnh trong lòng đồng bào yêu nước Biên Hòa.

Sách ảnh của nhà báo Phạm Minh, nguyên Giám đốc Đài Phát thanh - truyền hình Đồng Nai, nguyên Phân xã phó Khu Đông Nam Bộ.

Vốn là học sinh Trường Pétrus Ký, tháng 4-1936, Nguyễn Văn Ký tham gia vào Ủy ban Hành động Sài Gòn. Được Nguyễn Văn Tạo, một thành viên chủ chốt của Ủy ban Trù bị Đông Dương Đại hội giới thiệu, Hai Ký đến Tòa soạn Báo La Lutte tham gia công tác báo chí cách mạng. Lấy bút danh là Nguyễn Như Phong, Hai Ký chính thức bắt đầu cuộc đời hoạt động cách mạng.

Và tại Tòa soạn Báo La Lutte (được xem là tổng hành dinh của Phong trào Đông Dương đại hội) trí thức trẻ giỏi tiếng Pháp Nguyễn Văn Ký kết thân với Dương Bạch Mai, Nguyễn Văn Nghĩa… Nhưng việc làm báo của ký giả Nguyễn Như Phong chưa được bao lâu, thì ngày 27-9-1936, dựa vào cái cớ Nguyễn An Ninh và các đảng viên Cộng sản hoạt động công khai lên tiếng phản đối việc Thống đốc Nam Kỳ Pagès tuyên bố giải tán các ủy ban hành động, cảnh sát Pháp tổ chức lục soát Tòa soạn Báo La Lutte, bắt Nguyễn Văn Tạo, Nguyễn An Ninh, Tạ Thu Thâu.

Ký giả trẻ Nguyễn Như Phong được chỉ đạo cấp tốc xuống Cao Lãnh lánh nạn, sau đó được điều lên Biên Hòa tham gia lãnh đạo các hoạt động giành chính quyền thắng lợi…

Lê Biên Hùng