Kỷ niệm 100 năm Ngày báo chí Cách mạng Việt Nam (21-6)

Đạo đức nhà báo trong bối cảnh thông tin mạng xã hội bùng nổ

Chỉ với một chiếc điện thoại thông minh có kết nối internet, bất kỳ ai cũng có thể trở thành “người đưa tin” trên tài khoản mạng xã hội (MXH) của mình. Thông tin càng “hot”, càng giật gân thì càng có nhiều lượt view (lượt xem), like (thích), comment (bình luận), share (chia sẻ). Thực tế, nhiều khi thông tin MXH đã lấn át cả thông tin báo chí chính thống.

Phóng viên Lê Thành Nhân (Báo Đồng Nai) cho một học sinh ở lớp học tình thương phường Tân Biên (thành phố Biên Hòa) xem lại hình ảnh sau khi chụp. Ảnh: Hải Yến

Trong bối cảnh đó, vai trò và đạo đức nghề nghiệp của nhà báo càng trở nên then chốt, giúp công chúng tiếp cận được thông tin chính xác, tránh được sự thao túng cảm xúc của “thông tin trôi nổi” trên MXH.

Không đánh đổi để “câu view”

Có một thực tế không thể phủ nhận là MXH đang ảnh hưởng mạnh mẽ đến hoạt động báo chí. Thói quen sử dụng MXH của người dân khiến cho mỗi thông tin được đăng tải trên các nền tảng như: Facebook, Zalo, YouTube, TikTok… có thể phát tán, lan truyền theo cấp số nhân. Điều này khiến cho không ít nhà báo bị cuốn vào vòng xoáy thông tin, phải “chạy đua” với MXH. Với những nhà báo có trách nhiệm, mỗi bản tin, mỗi lượt chia sẻ đều được cân nhắc, đặc biệt là với những thông tin có liên quan đến đối tượng yếu thế.

Nhà báo Nguyễn Tuyết (Ban Chính trị, văn hóa - xã hội, Báo Đồng Nai) cho rằng, việc bảo vệ đối tượng được phản ánh, đặc biệt là trẻ em, nạn nhân hay người yếu thế trong quá trình tác nghiệp trên nền tảng số là yêu cầu quan trọng trong bối cảnh báo chí và truyền thông phát triển mạnh mẽ như hiện nay.

“Thông tin trên các nền tảng số có tốc độ lan truyền nhanh, sâu rộng và rất khó kiểm soát được hậu quả. Trong khi đó, những đối tượng yếu thế, nhất là trẻ em, thường dễ bị tổn thương và những tổn thương đó có thể sẽ theo các em đến suốt đời, khiến các em mặc cảm, tự ti, khó hòa nhập. Vì vậy, người làm báo phải nhận thức rõ điều này và có độ nhạy cảm, cũng như những kỹ năng cần thiết để bảo vệ đối tượng mà mình phản ánh” - chị Nguyễn Tuyết bày tỏ.

Cũng theo chị Nguyễn Tuyết, đối với những vấn đề nhạy cảm, người làm báo cần tôn trọng quyền riêng tư của nhân vật (như: làm mờ hình ảnh, chụp những góc không nhìn rõ mặt; không tiết lộ thông tin cá nhân, nơi học tập, nơi làm việc, nơi ở…) nhằm hạn chế thấp nhất việc làm tổn thương nhân vật thêm một lần nữa bởi những nội dung, hình ảnh hoặc bình luận tiêu cực từ cộng đồng. Đồng thời, nhà báo cần lựa chọn những hình ảnh, ngôn từ nhân văn, không nên “giật tít câu view”, miêu tả quá mức cảm xúc, sự thương tâm trong những vụ việc liên quan đến trẻ em.

Đạo đức của người làm báo cách mạng đòi hỏi các nhà báo phải tự kiểm soát bản thân trên MXH, không để cảm xúc hay quan điểm cá nhân làm lu mờ tính chuyên nghiệp. Bởi, mỗi dòng trạng thái (status), mỗi chia sẻ cá nhân của nhà báo trên MXH nếu không cẩn trọng đều có thể bị xem là quan điểm của cơ quan báo chí, gây ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín nghề nghiệp.

Nhà báo Lê Xuân (phóng viên thường trú của Thông tấn xã Việt Nam tại Đồng Nai) bày tỏ, với người làm báo, mỗi nội dung thông tin chia sẻ trên tài khoản MXH cá nhân đều phải phù hợp với tinh thần của nghề báo, nhất là phải tôn trọng quyền riêng tư và nhân phẩm của người khác.

“Tôi cho rằng, không chỉ trong việc tác nghiệp, viết báo, mà ngay cả khi sử dụng MXH, nhà báo cần tránh thể hiện quan điểm tiêu cực, phiến diện hay thiên vị. Đặc biệt, nhà báo không được lợi dụng MXH để công kích cá nhân, xúc phạm danh dự hay phát tán hình ảnh riêng tư của người khác hoặc để “quảng cáo trá hình” nhằm trục lợi cho bản thân. Mặt khác, nhà báo nên tận dụng MXH để lắng nghe ý kiến nhiều chiều từ công chúng để đa dạng góc nhìn, cách khai thác đề tài… nhằm phục vụ bạn đọc tốt hơn” - chị Lê Xuân chia sẻ thêm.

Tiên phong giữ “ngọn đèn” soi sáng sự thật

Thạc sĩ Trần Xuân Tiến, giảng viên ngành truyền thông, Trường đại học Văn Hiến (Thành phố Hồ Chí Minh), vừa thực hành báo chí truyền thông, vừa giảng dạy, nghiên cứu báo chí truyền thông. Ông Tiến cho rằng, trong thời đại MXH phát triển mạnh mẽ, người làm báo chuyên nghiệp cần thay đổi không chỉ để thích nghi với thời cuộc, mà còn để tái khẳng định những giá trị cốt lõi thiêng liêng của nghề.

“Giữa vô vàn thông tin được chia sẻ mỗi giây trên mạng, phóng viên, nhà báo phải là người tiên phong giữ “ngọn đèn” soi sáng sự thật, luôn kiểm chứng, xác minh, cung cấp thông tin chính xác, khách quan và có trách nhiệm. Chúng ta cần làm báo linh hoạt hơn, đa nền tảng hơn, đáp ứng kịp thời theo những thay đổi về nhu cầu và thói quen tiếp nhận thông tin của công chúng” - thạc sĩ Tiến cho hay.

Ông Tiến khẳng định, MXH khó lòng thay thế được báo chí chuyên sâu, phóng sự điều tra, phản biện xã hội - những giá trị làm nên sự khác biệt và uy tín của báo chí chuyên nghiệp. Trong “thời đại ồn ào”, nhà báo cần bình tĩnh, bản lĩnh hơn bao giờ hết để giữ vững niềm tin của công chúng và quan trọng nhất - để không phản bội lại sứ mệnh của nghề.

Trong xã hội số, người làm báo càng có cơ hội thể hiện vai trò quan trọng trong việc định hướng dư luận, lan tỏa năng lượng tích cực. Nhà báo chính là “bộ lọc” tin cậy giữa dòng chảy thông tin hỗn độn, có trách nhiệm kiểm chứng, chọn lọc, phản ánh sự thật một cách trung thực, khách quan, chính xác. Điều này không chỉ giúp công chúng hiểu đúng, hiểu đủ, mà còn ngăn chặn tin giả, hạn chế những tác động tiêu cực đến nhận thức của xã hội.

Bên cạnh đó, nhà báo cần chủ động dẫn dắt dư luận theo hướng tích cực, bằng cách lan tỏa những hành động tử tế, nghĩa cử cao đẹp, những câu chuyện nhân văn, tấm gương sống đẹp. Trong khi MXH thường ưu tiên cảm xúc mạnh và xu hướng giật gân, báo chí chuyên nghiệp phải giữ được sự điềm tĩnh, tạo ra không gian thông tin lành mạnh, góp phần nuôi dưỡng niềm tin và tinh thần xã hội.

Trong bối cảnh tin giả lan tràn trên MXH, người làm báo càng phải giữ vững những nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp để bảo vệ uy tín của bản thân và cơ quan báo chí. Trước hết, thao tác kiểm chứng thông tin là nguyên tắc sống còn - nhà báo không thể đưa tin theo cảm tính hay chỉ vì “đua tốc độ”, áp lực thời gian. Tiếp đó là tính trung thực và khách quan, bởi khi đứng về sự thật, nhà báo mới giữ được vai trò định hướng dư luận.

Thạc sĩ Trần Xuân Tiến nhấn mạnh: “Chúng ta phải luôn minh bạch trong tác nghiệp, từ nguồn tin đến quy trình xử lý thông tin. Điều này giúp xây dựng, duy trì niềm tin nơi công chúng. Đặc biệt, người làm báo cần tỉnh táo trước “cám dỗ câu view”, không tiếp tay cho các nội dung giật gân, gây hoang mang, tranh cãi. Bên cạnh đó, tôn trọng quyền riêng tư và phẩm giá con người là điều không thể bỏ qua, dù thông tin có hấp dẫn đến đâu”.

Hải Yến