Những vấn đề mới của Luật Phòng, chống mua bán người năm 2024

Luật Phòng, chống mua bán người (PCMBN) năm 2024 bắt đầu có hiệu lực kể từ ngày 1-7-2025 với nhiều quy định mới được dư luận quan tâm.

Các luật gia Hội Luật gia tỉnh (ngồi phía trong, bên trái) tư vấn cho người dân các chính sách pháp luật về phòng, chống mua bán người tại một buổi tuyên truyền pháp luật do Hội Luật gia tỉnh tổ chức tại thành phố Long Khánh. Ảnh: Đ.Phú

Một số điểm mới nổi bật

Luật PCMBN năm 2024 có 8 chương, 63 điều, tăng 5 điều so với Luật PCMBN năm 2011.

Tại Điều 2 (giải thích từ ngữ), Luật PCMBN năm 2024 làm rõ nội hàm của nhiều hành vi. Cụ thể, mua bán người là hành vi tuyển mộ, vận chuyển, chứa chấp, chuyển giao hoặc tiếp nhận người nhằm mục đích nhận tiền, tài sản, lợi ích vật chất khác, bóc lột tình dục, cưỡng bức lao động, lấy bộ phận cơ thể người hoặc nhằm mục đích vô nhân đạo khác bằng cách dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, lừa gạt hoặc thủ đoạn khác.

Hành vi tuyển mộ, vận chuyển, chứa chấp, chuyển giao hoặc tiếp nhận người dưới 18 tuổi nhằm mục đích nhận tiền, tài sản, lợi ích vật chất khác trừ trường hợp pháp luật có quy định khác, bóc lột tình dục, cưỡng bức lao động, lấy bộ phận cơ thể người hoặc nhằm mục đích vô nhân đạo khác cũng được coi là mua bán người ngay cả khi không dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, lừa gạt hoặc thủ đoạn khác.

Bóc lột tình dục là việc ép buộc nạn nhân bán dâm, tổ chức cho nạn nhân bán dâm, đưa nạn nhân đến cơ sở chứa mại dâm để bán dâm, sử dụng nạn nhân làm đối tượng để sản xuất sách, báo, tranh, ảnh, phim, nhạc hoặc vật phẩm khác có nội dung khiêu dâm, ép buộc nạn nhân trình diễn khiêu dâm, ép buộc nạn nhân do bị lệ thuộc phải phục vụ nhu cầu tình dục.

Thủ đoạn khác là lợi dụng việc môi giới hôn nhân, môi giới việc làm, tư vấn du học, nuôi con nuôi, đưa người đi du lịch ở nước ngoài để lừa gạt; lợi dụng tình thế bị lệ thuộc, tình thế dễ bị tổn thương hoặc tình trạng quẫn bách của nạn nhân; lợi dụng chức vụ, quyền hạn; bắt cóc, uy hiếp tinh thần, đầu độc nạn nhân; cho nạn nhân sử dụng thuốc ngủ, thuốc gây mê, rượu, bia hoặc chất kích thích khác làm nạn nhân lâm vào tình trạng mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi…

Đặc biệt, tại khoản 2, Điều 3 Luật PCMBN năm 2024 nghiêm cấm hành vi thỏa thuận mua bán người từ khi còn đang là bào thai.

Luật sư Nguyễn Đức (Đoàn Luật sư tỉnh) cho biết, ngoài kế thừa các quy định của Luật PCMBN năm 2011, Luật PCMBN năm 2024 còn quy định theo hướng mở rộng các nguyên tắc PCMBN (Điều 4), chính sách của Nhà nước về PCMBN (Điều 5). Chẳng hạn, PCMBN là nội dung của chiến lược quốc gia phòng, chống tội phạm và được kết hợp với việc thực hiện các chương trình khác về phát triển kinh tế - xã hội. Ưu tiên ứng dụng khoa học và công nghệ, chuyển đổi số trong PCMBN (khoản 1 và 3 của Điều 5).

Khoản 2, Điều 36 Luật PCMBN năm 2024 quy định, tòa án xem xét, quyết định việc xét xử kín đối với vụ án mua bán người theo yêu cầu của nạn nhân hoặc người đại diện hợp pháp của nạn nhân theo quy định của pháp luật.

Hỗ trợ nạn nhân của nạn mua bán người

Tại Điều 2 Luật PCMBN năm 2024 quy định, nạn nhân của mua bán người là người bị xâm hại bởi hành vi quy định tại khoản 1, Điều 2 và được cơ quan có thẩm quyền xác nhận (khoản 7). Người đang trong quá trình xác định là nạn nhân là người có dấu hiệu bị xâm hại bởi hành vi quy định tại khoản 1, Điều 2 và đang được cơ quan có thẩm quyền tiến hành xác minh (khoản 8).

Theo Điều 6, Luật PCMBN năm 2024, nạn nhân, người đang trong quá trình xác định là nạn nhân có rất nhiều quyền, trong đó có quyền: đề nghị cơ quan, tổ chức, người có thẩm quyền áp dụng các biện pháp bảo vệ mình, người thân thích của mình khi bị xâm hại, bị đe dọa xâm hại hoặc có nguy cơ bị xâm hại về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tài sản, quyền và lợi ích hợp pháp khác có liên quan đến PCMBN. Quyền được thông tin về quyền, lợi ích hợp pháp của mình và các biện pháp phòng ngừa mua bán người; được cơ quan, người có thẩm quyền cấp giấy tờ, tài liệu xác nhận nạn nhân…

Luật gia Nguyễn Xuân Thanh (Hội Luật gia tỉnh) phân tích, khi là nạn nhân, người đang quá trình xác định là nạn nhân của mua bán người được hưởng các chế độ, chính sách theo từng trường hợp cụ thể khác nhau. Chẳng hạn, nạn nhân là công dân Việt Nam, người không quốc tịch thường trú ở Việt Nam được hưởng chế độ hỗ trợ sau đây: hỗ trợ nhu cầu thiết yếu; hỗ trợ y tế; hỗ trợ phiên dịch; hỗ trợ pháp luật; trợ giúp pháp lý; hỗ trợ chi phí đi lại; hỗ trợ tâm lý; hỗ trợ học văn hóa; hỗ trợ học nghề, tư vấn, tạo điều kiện để có việc làm; trợ cấp khó khăn ban đầu, hỗ trợ vay vốn (khoản 1, Điều 37).

Còn với trường hợp nạn nhân, người đang trong quá trình xác định là nạn nhân là người nước ngoài bị mua bán tại Việt Nam thì tùy từng trường hợp được hưởng chế độ hỗ trợ sau: hỗ trợ nhu cầu thiết yếu; hỗ trợ y tế; hỗ trợ phiên dịch; hỗ trợ pháp luật; trợ giúp pháp lý; hỗ trợ tâm lý (khoản 4, Điều 37).

“Chính sách hỗ trợ trên nhằm giúp nạn nhân, người đang trong quá trình xác định là nạn nhân mua bán người thực hiện tốt các quyền và nghĩa vụ của mình theo Điều 6 của Luật PCMBN năm 2024. Tuy vậy, Luật PCMBN cũng cho phép nạn nhân, người đang trong quá trình xác định là nạn nhân mua bán người được quyền từ chối nhận hỗ trợ chính sách và nghiêm cấm hành vi giả mạo nạn nhân để trục lợi chính sách” - luật gia Nguyễn Xuân Thanh lưu ý.

Cũng theo luật gia Nguyễn Xuân Thanh, Luật PCMBN năm 2024 không chỉ liệt kê, mà còn quy định cụ thể từng chính sách hỗ trợ nạn nhân, người đang trong quá trình xác định là nạn nhân và người dưới 18 tuổi đi cùng tại các điều từ Điều 38 đến Điều 45. Điều đó không chỉ giúp, hỗ trợ người thực hiện chính sách có căn cứ cụ thể để áp dụng. Riêng người được thụ hưởng chính sách có cơ sở để yêu cầu người có thẩm quyền thực hiện cho đúng đối tượng.

Đoàn Phú