Những làng nghề truyền thống trên đất Thăng Long
Làng gốm cổ bát tràng thời @

Dạo chơi ở Bát Tràng, tôi cứ lâng lâng cái cảm giác về một không gian cổ xưa đang song song tồn tại với đô thị nghề. Có lẽ đây là một điển hình khá sinh động trong việc kết hợp, đan xen giữa truyền thống với hiện đại.

Dạo chơi ở Bát Tràng, tôi cứ lâng lâng cái cảm giác về một không gian cổ xưa đang song song tồn tại với đô thị nghề. Có lẽ đây là một điển hình khá sinh động trong việc kết hợp, đan xen giữa truyền thống với hiện đại.

Ông Nguyễn Trọng Thư, Chánh văn phòng Hội Gốm sứ Bát Tràng TP. Hà Nội cho biết: "Làng Bát Tràng được chọn là một trong những điểm tổ chức Đại lễ 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội và Hội được giao xây dựng, triển khai chương trình hoạt động nhằm tôn vinh làng nghề truyền thống lâu đời như: hội thảo, triển lãm "Gốm Bát Tràng - Xưa và Nay", giao lưu với các làng gốm châu thổ sông Hồng như: Phù Lãng, Thổ Hà, Chu Đậu, Đông Triều. Trong đó, hoạt động sôi nổi nhất từ đầu năm đến nay là phát động toàn thể những người làm gốm ở Bát Tràng hưởng ứng 1.000 sản phẩm tiêu biểu cho tinh hoa làng gốm sứ Bát Tràng! Cuộc phát động này được nghệ nhân, thợ có tay nghề cao hưởng ứng nhiệt liệt lắm! Chúng tôi đã cho đăng ký, mở hội thi tay nghề, trình bày dự án sản phẩm, phác thảo ý tưởng sản phẩm... Đến nay, những sản phẩm tiêu biểu đã lên phôi được chấp nhận, đang trong giai đoạn hoàn chỉnh".

Nghệ nhân Vũ Đức Thắng với chiếc bình khắc hình Thủ đô Hà Nội.

Cũng Chánh văn phòng Nguyễn Trọng Thư không giấu niềm tự hào cho biết: "Hơn 5 thế kỷ thăng trầm với nghề gốm sứ, làng Bát Tràng rất đỗi tự hào với những bậc tiền bối như: Nguyễn Văn Khiếu, Nguyễn Văn Cồn, Lê Văn Phấn, Lê Văn Cam, Vũ Văn Bê, Trần Văn Ngần, Cửu Quỳ... mà chỉ cần nhắc đến tên là dân sống với nghề gốm khắp vùng châu thổ sông Hồng đều biết. Hiện giờ Bát Tràng còn có một lớp nghệ nhân gia truyền lại được học hành, đào tạo bài bản đang kế tục làm rạng rỡ thêm truyền thống gốm sứ Bát Tràng".

Được biết trong số 900 hộ tham gia sản xuất, kinh doanh gốm sứ Bát Tràng, có đến khoảng 500 người được xem là... "sống chết" với nghề. Thế nhưng, dân làm gốm sứ nhà nòi chỉ chừng 60. Trong số người làm gốm sứ gia truyền này, mấy năm qua chỉ có 17 người được phong tặng danh hiệu nghệ nhân. Điều này cho thấy là sống với nghề này thì nhiều, nhưng thành danh với nghề cũng không phải là dễ. Vậy mà ở Bát Tràng bây giờ có những người danh tiếng rất xa từ làm nghề gốm. Trong đó, nghệ nhân Trần Độ nổi tiếng trong việc phục chế gốm cổ với "hoa nâu men rạn" được đặt hàng làm quà tặng cho các nước. Nghệ nhân Nguyễn Lợi, đặc biệt vợ chồng nghệ nhân Lê Quang Chiến (cùng tốt nghiệp Đại học mỹ thuật Hà Nội) đều rất điêu luyện trong việc sử dụng các loại men "da lươn", men "bã chè". Nghệ nhân Vũ Đức Thắng, con trai cụ Vũ Văn Bê, truyền nhân làm gốm đã 20 đời trên đất Bát Tràng này lại vô cùng thiện nghệ trong kỹ thuật khắc chì men nghệ thuật. Ông chủ của doanh nghiệp gốm sứ Hồn Đất Việt được xem là bề thế và hoành tráng nhất Bát Tràng hiện nay cũng đang là nghệ nhân đầu tư sản phẩm gốm sứ nhằm vào đề tài 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội nhiều nhất: 1 bức phù điêu đặc tả 36 phố phường Hà Nội dài 16m, cao 3m; 15 bình gốm cao 1m x 60cm với nhiều kiểu dáng độc đáo khắc thơ về Thăng Long - Hà Nội. Nghệ nhân Tô Thanh Sơn thì đang miệt mài với cái chóe có đường kính 1m, cao đến 2m khắc "Chiếu dời đô" và hình tượng Lý Thái Tổ vào Thăng Long... Nhìn những sản phẩm gốm sứ hướng về đề tài 1.000 năm Thăng Long, tôi không khỏi ngẩn ngơ, thán phục bàn tay, khối óc của những nghệ nhân gốm tài hoa của Bát Tràng hiện nay. Thế nhưng, ông Nguyễn Trọng Thư cho biết, từ nhiều năm nay, vấn đề phát triển làng nghề cổ truyền đã được đặt ra một cách bức thiết. Nhiều thế hệ con em của người làng gốm được động viên học cao đẳng, đại học mỹ thuật ra trường trở lại Bát Tràng cải tiến, cách tân làng nghề truyền thống. Ngay ông Lê Xuân Phổ, Chủ tịch Hội Gốm sứ Bát Tràng, đồng thời là giám đốc một doanh nghiệp gốm sứ, hàng năm đều sang Trung Quốc 2 lần để tham quan, nghiên cứu và học hỏi thêm về nghề gốm. Ông Phổ còn chọn ra 6 con em có năng khiếu trong làng gốm Bát Tràng nhờ Hội Gốm sứ Giang Tây giới thiệu đến các cơ sở làm gốm sứ ở Cảnh Đức Trấn để học nghề.

Nhiều năm nay, con em làng gốm Bát Tràng đi "du học", trang bị kiến thức thời đại từ khắp nơi rồi quay trở về làng, góp phần "làm mới" nghề cổ truyền này tính ra không ít. Nhưng rõ ràng nhất có lẽ là trường hợp Phạm Quang Khánh. Chàng trai làng Bát Tràng sinh năm 1982 này tốt nghiệp khoa tạo dáng công nghiệp thuộc Viện đại học mở Hà Nội liền quày quả trở về làng để làm thử một loại sản phẩm mới mà anh đang nung nấu trong lòng: gốm sơn mài. Gom góp, nhặt nhạnh được 4 triệu đồng, Khánh mở xưởng sản xuất gốm sơn mài. Sản phẩm vừa ra đời, dân làng gốm xuýt xoa, người chơi gốm khen lạ. Khánh nhận được hợp đồng sản xuất trị giá 40 triệu đồng. Qua 5 năm hoạt động, Phạm Quang Khánh trở thành Giám đốc Công ty TNHH gốm nghệ thuật KNK Bát Tràng với webside www.battrang.vn có khách hàng ở tận Pháp, Đức, Bỉ, Ý, New Zealand... đạt doanh số hàng năm cỡ nửa tỷ đồng Việt Nam. Một trường hợp nữa, quái chiêu không kém, đó là Phạm Anh Đạo, chủ xưởng gốm Đạo Chinh. Trong khi cả làng Bát Tràng đều làm gốm bằng máy và khuôn thạch cao thì chàng thợ gốm khuyết tật, chỉ học đến lớp 6 lại mày mò tìm cho mình con đường riêng là khôi phục phương thức làm gốm cổ bằng tay đã bị lãng quên. Sau nhiều lần thất bại, Đạo trở thành "đôi tay vàng" trong làng gốm Bát Tràng, một mình có thể làm được tất cả các công đoạn từ vuốt tạo hình, dắp nặn hoa văn, pha chế men màu, nung... Đặc biệt là sử dụng thuần thục men xưa như men rạn, lam, chàm, da lươn... tạo ra màu sắc, kiểu dáng đặc trưng mà gốm đúc khuôn không thể nào có được. Gốm vuốt tay Đạo Chinh là cơ sở sản xuất độc quyền cung cấp ly, tách cho Công ty cà phê Trung Nguyên và hiện nay chủ yếu làm hàng xuất khẩu sang Nhật Bản, Hàn Quốc. Chỉ riêng việc phục chế gốm cổ, đồ giả cổ, đặc biệt là phục chế gốm cổ Bát Tràng, năm 2009 Phạm Anh Đạo được bầu chọn là một trong 10 gương mặt trẻ tiêu biểu của TP. Hà Nội. Trong Đại lễ kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội, Phạm Anh Đạo có đến 6 sản phẩm gồm thống, chum, lục bình, ấm tích đều làm bằng kỹ thuật vuốt tay được trưng bày.

Bùi Thuận