Không gian văn hóa Internet: Đi tìm cái tôi... chưa có

Sự phát triển của internet mấy chục năm qua, bên cạnh những đóng góp to lớn, nhân loại cũng đang đối mặt với nhiều thực trạng xã hội chưa có tiền lệ... Bởi, không chỉ là một mạng lưới kỹ thuật của truyền thông, internet còn là một thực thể, một môi trường mà ở đó, nhiều chức năng xã hội được thực hiện trực tuyến.

Sự phát triển của internet mấy chục năm qua, bên cạnh những đóng góp to lớn, nhân loại cũng đang đối mặt với nhiều thực trạng xã hội chưa có tiền lệ... Bởi, không chỉ là một mạng lưới kỹ thuật của truyền thông, internet còn là một thực thể, một môi trường mà ở đó, nhiều chức năng xã hội được thực hiện trực tuyến.

Khả năng tích hợp truyền thông liên cá nhân với truyền thông đại chúng, vừa là công cụ làm việc, vừa là công cụ giải trí... trong môi trường internet đã tạo ra một "thế giới phẳng" để con người thông tin và liên kết nhau vượt biên giới quốc gia.

Một số blog của các nhà báo.

Giờ đây một bộ phận không nhỏ người lao động, trong đó có giới công chức, doanh nhân, nhân viên văn phòng, nghiên cứu viên, sinh viên, học sinh Việt Nam... online mỗi ngày trở thành nhịp làm việc, sinh hoạt. Và họ đã tìm thấy những nguồn vui trong môi trường internet thông qua các mạng xã hội, các trò chơi trực tuyến, tán gẫu, tranh luận, diễn đàn, xem phim, nghe nhạc... như một phần của cuộc sống.

Làm việc và giải trí trên môi trường internet, thoạt nhìn, có vẻ khác biệt. Nhưng với nhiều phát minh công nghệ, trong đó có sự phát triển đa dạng của mạng xã hội, của khả năng mô phỏng thế giới thật, làm việc và giải trí trên mạng đều mang lại những nguồn kích thích giống nhau cho "công dân net" như "được thử thách" và được "thưởng". Ranh giới giữa làm việc, học tập và vui chơi trong môi trường "ảo" này đôi khi rất mong manh. Và căn bệnh nghiện đời sống ảo trong một bộ phận nhỏ những người online là có thật.

* Từ thể hiện hình ảnh bản thân...

Cách đây hơn 10 năm, những blog đầu tiên xuất hiện. Nhưng hình thức giao tiếp này lại phát triển cực nhanh. Đến năm 2005, số blog trên thế giới là 50 triệu. Hiện nay số blog trên thế giới có thể lên đến hơn ba trăm triệu. Trung bình mỗi ngày có đến trên 75.000 blog mới xuất hiện. Các mạng xã hội cũng tăng thêm thành viên liên tục. Số người chơi blog và tham gia các mạng xã hội dùng tiếng Việt hiện có khoảng 10 triệu, trong đó có 2 triệu thành viên cập nhật thông tin thường xuyên.

Blog, mạng xã hội và các hình thức hỗ trợ giao lưu trên môi trường internet tạo những cộng đồng ảo. Xã hội mới ấy, không gian văn hóa internet ấy có những giá trị, tiêu chuẩn, ngôn ngữ, ký hiệu riêng.

Giao tiếp trên môi trường mạng xã hội chủ yếu dựa trên văn bản, nhưng giao tiếp này không chỉ có ý nghĩa trao đổi cá nhân. Ranh giới giữa một tờ báo trực tuyến (truyền thông đại chúng) và nhật ký online đôi lúc bị xóa nhòa. Việc giao tiếp từ ngữ (trong hình thức tán gẫu, diễn đàn đến blog...) có một ý nghĩa tâm lý khác ngoài cuộc sống thực một khi những mối liên hệ được hình thành trong những người sử dụng trực tuyến. Trong văn hóa internet, nhiều quy ước xã hội về phép lịch sự khác trong đời thật. Trái lại, môi trường mạng dễ tạo ra những ngộ nhận của người sử dụng về khả năng của mình, về sự chia sẻ, sự tự do trong bộc lộ bản thân.

Trong chừng mực nào đó, môi trường internet tạo ra cơ hội cho một số người trong điều kiện cuộc sống thật ít có cơ hội hoặc khả năng giao tiếp (như những người nội trợ, giúp việc, tàn tật, về hưu...) nhưng nó cũng là một kênh để những người thích vuốt ve bản thân mình khai thác để trình diễn "cái tôi". Blog là một phát minh bổ ích của nhân loại. Ở đó, con người được tự do thông tin, chia sẻ, trao đổi. Nhưng nếu không đủ bản lĩnh, những thành viên mạng cũng sẽ dễ ngộ nhận vì những tiếng vỗ tay rất bầy đàn. Có thể tin nhau trong thế giới ảo không? Học cách sẻ chia từ thế giới ảo như thế nào? Liệu có thể yêu trong thế giới ảo? Ứng xử như thế nào trong môi trường mạng... là những câu hỏi mà cư dân net vẫn còn tiếp tục lý giải qua quá trình xây dựng văn hóa mạng.

* Đến chuyên tái tạo bản thân

Điều thú vị của môi trường giao tiếp mạng là có thể giúp cho người sử dụng có khả năng vượt qua những ranh giới, lề luật bình thường của cuộc sống thật để thử nghiệm những thay đổi của bản thân. Internet là một sân khấu mô phỏng đời thật để một người có thể "diễn" một vai mới thông qua việc tạo ra những cái tên được hư cấu làm thay đổi đặc điểm thể chất của mình như giới tính, tuổi tác hay chủng tộc để nuôi dưỡng một tính cách, một hình ảnh khác, hay hình ảnh mơ ước của bản thân. Ngay cả khi họ xuất hiện với tên thật, giao tiếp mạng cũng cho phép họ thay đổi những đặc điểm của con người thật của mình trước cộng đồng ảo.

Trên môi trường mạng, người ta có thể phân thân đóng vai.(Ảnh minh họa).

Tái tạo lại hình ảnh bản thân có khi là khát vọng hoàn thiện, có khi là một nhu cầu thỏa mãn cái tôi ích kỷ. Đôi lúc, cuộc sống ảo cũng tạo cơ hội cho việc xây dựng hình ảnh bản thân có nhiều biểu hiện bất thường, bệnh hoạn.

Ẩn danh trong giao tiếp trên internet - xét cho cùng - cũng xuất phát từ nhu cầu xây dựng lại hình ảnh khác bản thân, xây dựng một cái tôi lý tưởng. Tất nhiên, có rất nhiều trường hợp sử dụng hình thức ẩn danh, nặc danh vì những ý đồ xấu chứ không phải vì nghiện net. Nhưng xét trong bình diện chung, dù ẩn danh hay xuất hiện chính thức với danh tính thật, môi trường giao tiếp mạng đều cho phép người sử dụng biểu hiện bản thân mình, tự giới thiệu về mình như một con người hoàn thiện hơn, lý tưởng hơn. Chưa thấy ai dùng blog để tự bêu xấu mình, để phơi bày cái chưa hoàn thiện của mình. Ngược lại, những người nghiện đời sống ảo, thế giới ảo, đa phần có nhu cầu tạo ra một cái tôi lý tưởng khác... thay cho hình ảnh bản thân.

(Còn tiếp)

Phan Văn Tú