Gương đồng cổ ở Đồng Nai

Hai chiếc gương tròn bằng đồng không có cán. Cả hai đều có một mặt phẳng và một mặt đúc nổi những họa tiết trang trí...

Hai chiếc gương tròn bằng đồng không có cán. Cả hai đều có một mặt phẳng và một mặt đúc nổi những họa tiết trang trí...

Đó là 2 cổ vật bằng đồng tương đối đặc biệt và lạ mắt trong số hơn 630 cổ vật dân tộc học tùy táng được phát hiện và sưu tầm từ năm 2004-2009 tại một số  tỉnh Đông Nam bộ (Đồng Nai, Bình Thuận, Bà Rịa - Vũng Tàu) và hiện đang lưu giữ tại Bảo tàng Đồng Nai.

Hai chiếc gương đồng cổ ở Bảo tàng Đồng Nai.

Chiếc gương thứ nhất có đường kính 10,3cm, gờ xung quanh vành rộng 0,2cm, dày 0,2cm. Gương cũ, gỉ ten xanh, bị bể rời làm 2 mảnh, vết bể rời ở 1/3 phía trên của gương. Mặt hơi bị cong vênh lên trên.

Gương bằng đồng dày nặng, hình tròn dẹp không có tay cầm, ở giữa có lỗ tròn nhỏ (lỗ không nằm chính tâm mà hơi lệch sang một bên). Gương có một mặt phẳng, một mặt trang trí nổi, vành có mép gờ nổi dày lên trên. Mặt sau (có gờ nổi mép vành) trang trí nổi đề tài mỹ thuật trúc - tùng - hạc - trĩ (hoặc công), với cụm trúc - tùng bố trí gần hết nửa bên phải; còn lại bên trái và bên trên gương trang trí hình hai con hạc (một con đang bay xòe cánh ở bên trên gương và một con đang đứng ở bên trái gương). Ở dưới cùng là hình chim trĩ (hoặc công) có đuôi dài đứng phía dưới gốc trúc - tùng. Bên vành trái còn có ba chữ Hán viết dọc nội dung "Đằng Nguyên Quang" đã bị lớp gỉ patin phủ dày tương đối khó nhận diện.

Gương thứ hai có đường kính 10,8cm, gờ xung quanh vành rộng 0,2cm, dày 0,3cm. Gương đã cũ, gỉ ten xanh, bị bể rời làm 3 mảnh từ tâm ra ngoài tương đối đều nhau. Phần lỗ nhỏ ở giữa cũng bị bể thêm, vết bể có hình tam giác cân (kích thước 0,6cm x 0,8cm x 0,8cm). Gương bằng đồng dày nặng, hình tròn dẹp không có tay cầm, ở giữa có lỗ tròn nhỏ (lỗ không nằm chính tâm mà hơi lệch sang một bên).

Mặt trước của gương phẳng, mặt sau trang trí nổi hoa văn, vành có mép gờ nổi dày lên trên. Mặt sau gương (có gờ mép nổi) ở giữa trang trí đường sống nổi dày 0,4cm uốn lượn hình số 8 nằm ngang (tựa như mặt cắt ngang của ống nhòm). Bên trong hình số 8 nằm ngang, trang trí đề tài sơn thủy với gợn sóng nước, mặt đất núi non và nhánh cây thông (hoặc tùng). Bên ngoài hình số 8 nằm ngang điểm những hoa văn giống ngọn và lá rong nước (hoặc chùm lá thông).

Theo tiến sĩ Sugiyama Hiroshi, Viện Khảo cổ học Nara (Nhật Bản) thì đây là hai chiếc gương đồng Nhật Bản thuộc trung kỳEdo (khoảng thế kỷ XVIII). Những chiếc gương này vốn xuất xứ từ những chiếc gương có tay cầm của Nhật Bản (nhưng đã bị gãy cán cầm) và người ta đã sử dụng chúng để làm khuôn và đúc thành những chiếc gương khác không có tay cầm. Hai chiếc gương ở Đồng Nai là những phiên bản thứ hai từ những chiếc gương có tay cầm bị gãy cán và được sử dụng làm khuôn đúc ra loại này. Những loại gương này từng có mặt ở Việt Nam và cả Campuchia.

Các loại gương đồng có trang trí trên mặt sau xuất hiện lần đầu tiên từ thế kỷ XI-XII ở Nhật Bản. Những trang trí gồm các loài chim, cây xanh và thực vật có hoa. Một số nhà nghiên cứu cho rằng, những chiếc gương kiểu này có thể bị ảnh hưởng từ nghệ thuật của Trung Quốc. Các mô-típ trang trí trên gương đồng của Nhật Bản mang ý nghĩa tốt lành, may mắn tượng trưng cho sự phát tài và trường thọ cho người sử dụng. Bên cạnh đề tài trang trí là dòng chữ Hán tượng trưng cho tên của một nhân vật nổi tiếng, nơi sản xuất gương, hoặc tên của một dòng họ có địa vị ở Nhật Bản.

Hai chiếc gương đồng Nhật Bản có khả năng được các dân tộc bản địa Đông Nam bộ sử dụng vào những thế kỷ trước đây, thể hiện sự giao lưu văn hóa trong cộng đồng các dân tộc với các nước trong khu vực. Việc sưu tầm, tiếp nhận và nghiên cứu về hai chiếc gương đồng cổ góp phần bổ sung những cứ liệu mới làm phong phú cho sưu tập những cổ vật quý hiếm ở Bảo tàng Đồng Nai.

 

Nguyễn Thị Nguyệt