Lễ hội đền Hùng - Ngày hội lớn của dân tộc

"Dù ai đi ngược về xuôi
Nhớ ngày giỗ Tổ mùng mười tháng ba
Khắp miền truyền mãi câu ca
Nước non vẫn nước non nhà ngàn năm".
Tháng ba, các làng quê ở vùng đất Tổ, đặc biệt là các làng phụ cận đền Hùng lại rộn ràng tiếng trống, tiếng chiêng và nhiều trò diễn dân gian chuẩn bị về dự lễ hội đền Hùng.

"Dù ai đi ngược về xuôi

Nhớ ngày giỗ Tổ mùng mười tháng ba

Khắp miền truyền mãi câu ca

Nước non vẫn nước non nhà ngàn năm".

Tháng ba, các làng quê ở vùng đất Tổ, đặc biệt là các làng phụ cận đền Hùng lại rộn ràng tiếng trống, tiếng chiêng và nhiều trò diễn dân gian chuẩn bị về dự lễ hội đền Hùng.

Trước kia, lễ hội đền Hùng mở 3 ngày (từ ngày mùng 8 đến mùng 10) và ngày mùng 10 là ngày chính hội, đồng thời cũng là ngày giã hội. Thời vua Lê Thánh Tông, ngày giỗ Tổ đã trở thành quốc lễ. Khi xưa trong lễ hội có diễn xướng mô phỏng lại sinh hoạt thời dựng nước như: cảnh đi săn, rước voi, chạy địch, rước lúa thần...

Người dân đến tham quan đền Hùng.

Không chỉ có xã sở tại Hy Cương làm giỗ, mà nhiều xã khác ở Lâm Thao, Phù Ninh cũng mở hội  tại làng và rước kiệu về đền Hùng. Kiệu được xếp hàng ở chân núi để chấm giải, kiệu nào được giải nhất lần sau được rước lên đền Thượng. Một đám rước như vậy được các làng xã tổ chức rất công phu, gồm 3 kiệu đi liền nhau. Cỗ kiệu đầu bày hương hoa, đèn nến, trầu cau, bình nước, nậm rượu; cỗ kiệu thứ hai rước bài vị thánh có lọng vàng che; cỗ kiệu thứ ba rước bánh chưng, bánh dày hoặc xôi, thủ lợn. Tiếng trống, tiếng chiêng trang nghiêm thôi thúc, phường bát âm hòa tấu nhịp nhàng, trai thanh mang đồ tế khí, nữ tú mang hương hoa, hộp trầu quạt, các bô lão và chức dịch hàng đôi trang nghiêm bước sau kiệu. Khắp các con đường vào hội rực rỡ sắc màu...

Hội đền Hùng xưa có khá nhiều trò chơi: đu tiên, ném còn, chơi tổ tôm, múa rối, cờ tướng, cờ người, kéo lửa nấu cơm thi. Đặc biệt là hát xoan của các phường xoan gốc Kim Đức, An Thái, trình diễn ở đền Thượng. Ngoài hát xoan,  trai gái đến hội đền Hùng còn hát ví giao duyên, có khi cuộc hát kéo dài đến hết đêm. Đu tiên trong hội là trò chơi có sức hút thanh niên nam nữ. Đu tiên làm theo hình chiếc bàn đu, mỗi bàn có một cô gái xinh đẹp của xã Hy Cương trong trang phục mớ ba mớ bảy, đội mũ hoa sen. Các cô gái vừa đu, vừa hát ví giao duyên với các chàng trai dự hội. Trò Trám, còn gọi là trò bách nghệ khôi hài của Tứ Xã cũng thu hút được nhiều người xem. Đây là loại trò diễn trình nghề "tứ dân" sĩ, nông, công, thương với những trang phục của người tham gia đóng các nhân vật cùng với những động tác diễn, câu nói gây cười, mua vui cho dân làng và những người dự hội. Năm 1945, trò diễn này mai một, năm 1997 trò bách nghệ khôi hài mới được khôi phục có chỉnh lý nâng cao một số điệu múa dân gian và cách thức trình diễn. Hội đền Hùng còn có trò diễn dân gian của đồng bào Mường Thanh Sơn, Yên Lập: chàm thau (đánh trống đồng) đâm đuống, biểu diễn cồng chiêng đã đem đến lễ hội âm thanh rộn rã, gợi nhớ hình bóng xã hội Hùng Vương thuở xa xưa. Hội đền Hùng từ năm 1969 đến nay, mỗi năm đồng bào về dự hội ngày càng đông, quy mô tổ chức ngày càng lớn, với hơn 2 triệu lượt người về dự.

Ngày nay, ngoài các hoạt động văn hóa, diễn xướng văn nghệ dân gian, Hội đền Hùng còn có các hoạt động văn hóa, biểu diễn nghệ thuật, hoạt động thể thao hiện đại. Cái khó cho những người tổ chức hội là phải kết hợp đan xen giữa sinh hoạt văn hóa truyền thống với sinh hoạt văn hóa hiện đại để giữ gìn bản sắc một lễ hội truyền thống mà tầm ảnh hưởng của nó rất rộng lớn. Từ dịp lễ năm 2005, Phú Thọ còn mời nhiều đoàn nghệ thuật nổi tiếng cùng các đoàn nghệ thuật quần chúng tiêu biểu của các tỉnh và 3 đoàn nghệ thuật nước ngoài là Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc về biểu diễn giao lưu. Bên cạnh đó, Ban tổ chức còn mời 31 nhà điêu khắc quốc tế và các tác giả nổi tiếng trong các nước tham gia trại sáng tác điêu khắc quốc tế tại thành phố Việt Trì.

Nhiều trò chơi dân gian, hoạt động văn hóa, thể thao sẽ được diễn ra tại Lễ hội giỗ Tổ năm nay. (Ảnh: TL)

Từ năm 2006 đến nay, xu hướng tổ chức lễ hội đền Hùng - giỗ Tổ Hùng Vương ngày càng mở rộng về nội dung và diễn trường hoạt động. Trong đó có kết hợp các hoạt động truyền thống với các hoạt động thể thao dân tộc và hiện đại. Năm 2008, hội thi này đã nâng lên tầm toàn quốc với 20 tỉnh, thành đại diện cho các khu vực tham gia.

Từ năm 2009, tại khu di tích lịch sử đền Hùng, công trình sân trung tâm hành lễ, đường hành lễ nối từ sân trung tâm lên cổng chính đã được mở rộng, nâng cấp. Khu đền Lạc Long Quân mới xây dựng đảm bảo cho hoạt động tổ chức lễ hội thêm phần thuận lợi, đáp ứng lòng mong đợi của người dân.

Đặc biệt, năm nay, ngoài các hoạt động văn hóa, thể thao, trong chuẩn bị lễ vật dâng các vua Hùng, ngoài lễ vật của Ban tổ chức, còn có thêm các tỉnh, thành phố đã đoạt giải nhất trong cuộc thi gói bánh chưng, giã bánh dầy và hoa thơm trái ngọt trong hội thi năm 2008. Đây cũng là hoạt động có ý nghĩa tri ân công đức tổ tiên, đạo lý truyền thống dân tộc "uống nước nhớ nguồn" trong ngày giỗ Tổ.

Các nghi thức trong lễ dâng hương được tổ chức trọng thể đúng ngày mùng 10-3 sẽ làm cho ngày giỗ Tổ Hùng Vương xứng tầm quốc lễ của dân tộc Việt Nam.

Trần Văn Quang (Sở VHTT và DL tỉnh Phú Thọ)