Xã Phú Lý cách trung tâm huyện Vĩnh Cửu khoảng 40km. Trong đó, riêng tại ấp Lý Lịch là địa bàn sống tập trung của người Chơ Ro.
Xã Phú Lý cách trung tâm huyện Vĩnh Cửu khoảng 40km. Trong đó, riêng tại ấp Lý Lịch là địa bàn sống tập trung của người Chơ Ro.
Tiền thân xã Phú Lý là xã Lý Lịch với phần lớn người dân là dân tộc Chơ Ro. Trong suốt hai cuộc kháng chiến, người Chơ Ro một lòng theo cách mạng. Sau ngày đất nước thống nhất, nhiều người dân khắp nơi đến sinh sống, nhất là sau khi nhà máy thủy điện Trị An được xây dựng. Xã Phú Lý được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, mà công lao đóng góp chủ yếu là quá trình kháng chiến chống quân xâm lược của đồng bào Chơ Ro.
Khi thực dân Pháp xâm lược, vây bắt dân làng vào khu tập trung, khai chỉ căn cứ cách mạng thì đồng bào một mực từ chối với tinh thần "mut theo Pha lang sa" (không theo thực dân Pháp), một lòng che chở cho các cán bộ, chiến sĩ cách mạng về hoạt động. Trong những năm tháng gian khổ ở Chiến khu Đ, đồng bào Chơ Ro là điểm tựa nương náu hoạt động của nhiều cán bộ, chiến sĩ. Cả làng Lý Lịch dù sống cảnh nghèo khổ nhưng vẫn gom góp lương thực chuyển về Chiến khu Đ; đón nhận cưu mang những người thoát ly kháng chiến; nuôi giấu và che chở cho đoàn võ trang tuyên truyền, các cán bộ, chiến sĩ Phòng quốc dân thiểu số Biên Hòa; tham gia giúp đỡ đoàn vận tải lương thực C320 hoàn thành nhiệm vụ... Bà con người Chơ Ro tại Lý Lịch không quản khó khăn, gian khổ, vẫn luôn hoàn thành những công việc được cách mạng giao phó. Nhiều người trở thành những chiến sĩ giao liên dũng cảm, vượt qua rừng núi để chuyển thông tin đến căn cứ, tiếp tế lương thực cho bộ đội...
 |
| Già làng Năm Nổi ở Lý Lịch. |
Trong thời kỳ chống Mỹ, xã Lý Lịch là nơi đứng chân hoạt động của nhiều cơ quan, đơn vị bộ đội. Người dân Chơ Ro tiếp tục theo cách mạng kháng chiến. Đây là địa bàn hình thành chi bộ Đảng độc lập đầu tiên ở vùng căn cứ cách mạng miền Đông
Những năm Chiến khu Đ bị địch đánh phá, tình trạng thiếu lương thực gay gắt, đồng bào Chơ Ro, Châu Mạ đã quyết định giao đồi Cả Chạng và kho lương thực của mình cho cách mạng sử dụng. Qua kinh nghiệm của đồng bào, nhiều đơn vị cách mạng tại Chiến khu Đ đã đào được loại củ chụp mọc khá nhiều tại khu rừng Bằng Lăng (sau có tên gọi là đồi Chụp) dùng thay cho lương thực. Đây là cây cho củ có bột, là một loại thân dây leo, phía dưới có dạng củ nằm sâu trong lòng đất (từ 0,5 m trở đi) chứa rất nhiều bột mà đồng bào thiểu số dùng thay cho gạo. Người dân tộc thiểu số hay dùng cây tre dài, chẻ đầu tua nhọn hình vòng dạng cái chụp để đào củ nấu ăn khi nương rẫy thất bát nên gọi là củ chụp. Trước tình hình khó khăn về lương thực, từ kinh nghiệm chỉ dẫn của đồng bào thiểu số, lực lượng cách mạng ở chiến khu Đ nhanh chóng khai thác để giải quyết tình hình khan hiếm lương thực...
Trong cộng đồng dân cư Chơ Ro ở Lý Lịch nổi bật lên những người con ưu tú như: Hồng Văn Hộ, Hồng Văn Hàng, Hồng Văn Hà, Hồng Văn Lượng, Hồng Văn Huế, Hai Ngộ, Hai Nghĩnh, Năm Nổi, Văn Dó... Những thành tích của xã Lý Lịch trong hai cuộc kháng chiến đã được Nhà nước tuyên dương đơn vị Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Di sản văn hóa của người Chơ Ro khá đa dạng, đã góp phần làm phong phú sắc thái văn hóa Đồng Nai. Đặc biệt, trong năm, lễ hội cúng Thần lúa - Sayangva là một nét sinh hoạt văn hóa độc đáo hiện vẫn được bảo tồn. Nằm trên địa bàn của Chiến khu Đ lịch sử với nhiều di tích được xếp hạng, giáp với rừng Cát Tiên - một hệ thống sinh thái độc đáo của rừng miền Đông Nam bộ, những giá trị văn hóa của cộng đồng Chơ Ro ở Lý Lịch cần được tiếp tục phát huy.
Đinh Huyền Phan
