35 năm ngày ký "Hiệp định về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam" (27-1-1973 - 27-1-2008)
Cuộc đấu tranh kiên trì, bền bỉ

Quá trình đàm phán để đi đến ký kết Hiệp định Paris trải qua một chặng đường dài suốt 18 năm. Đó là cuộc đấu tranh kiên trì, bền bỉ từ Hiệp định Genève năm 1954, đến việc ký Hiệp định Paris, ngày 27-1-1973.

Quá trình đàm phán để đi đến ký kết Hiệp định Paris trải qua một chặng đường dài suốt 18 năm. Đó là cuộc đấu tranh kiên trì, bền bỉ từ Hiệp định Genève năm 1954, đến việc ký Hiệp định Paris, ngày 27-1-1973.

* Mỹ chấp nhận ngồi vào bàn đàm phán

Sau năm 1954, thực hiện âm mưu xâm lược nước ta và áp đặt chủ nghĩa thực dân mới ở Đông Dương, Mỹ hất cẳng Pháp, can thiệp vào Việt Nam, xé bỏ hiệp định Genève, ủng hộ, giúp đỡ Ngô Đình Diệm lập chính quyền tay sai ở miền Nam Việt Nam. Chính quyền Diệm-Nhu đã dồn dân lập ấp chiến lược, khủng bố dã man những người kháng chiến, gây lòng hận thù trên khắp miền Nam. Năm 1960, nhân dân miền Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng, đã đứng lên đồng khởi làm tan rã từng mảng lớn chính quyền ngụy. Lực lượng cách mạng lớn mạnh nhanh chóng và mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam được thành lập.

Trước tình thế đó, Mỹ đã tăng cường viện trợ kinh tế, phương tiện chiến tranh, tăng cường cố vấn, thực hiện cuộc "chiến tranh đặc biệt". Cuộc chiến tranh này của Mỹ - ngụy nhanh chóng bị quân, dân miền Nam đoàn kết đánh bại. Măm 1964, Mỹ cho quân đổ bộ vào miền Nam thực hiện "chiến tranh cục bộ" và phát động không quân đánh phá miền Bắc. Thắng lợi của quân và dân miền Bắc bắn rơi nhiều máy bay, phá hủy nhiều tàu chiến, đánh bại cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân, hải quân Mỹ; cùng với thắng lợi của quân và dân ta trên chiến trường miền Nam mà đỉnh cao là thắng lợi của cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân - Xuân 1968 giáng đòn sấm sét vào quân mỹ -  ngụy, tạo thế và lực mới cho cách mạng miền Nam, phá sản hoàn toàn chiến lược "chiến tranh cục bộ", buộc tổng thống Johnson ra tuyên bố hạn chế ném bom từ vĩ tuyến 20 trở ra và chấp nhận ngồi vào bàn đàm phán với ta tại Paris.

* Quá trình đàm phán

Ngày 13-5-1968, diễn ra cuộc đàm phán chính thức hai bên, giữa đại diện Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hòa và đạo diện Chính phủ Hoa Kỳ, họp phiên đầu tiên ở Paris. Phái đoàn Mỹ do Hariman đứng đầu. Phái đoàn Việt Nam do Bộ trưởng Xuân Thủy đứng đầu, khẳng định lập trường không thay đổi của Việt Nam là: trước tiên Mỹ phải chấm dứt không điều kiện các cuộc ném bom bắn phá và mọi hoạt động chiến tranh khác chống nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, sau đó mới bàn các vấn đề có liên quan hai bên.

Hội nghị hai bên ở Paris sau nhiều phiên họp trong năm 1968 vẫn chưa giải quyết được vấn đề cơ bản, nhưng đã mở đầu cho một thời kỳ Việt Nam tiến công trực diện Mỹ về ngoại giao trên bàn hội nghị.

Trước quan điểm đúng đắn, thái độ kiên quyết của phái đoàn ta, những thiệt hại nặng nề trên chiến trường và tình hình nước Mỹ trước ngày bầu Tổng thống, ngày 1-11-1968, Johnson tuyên bố ngừng ném bom bắn phá và mọi hành động chiến tranh khác chống Việt Nam dân chủ cộng hòa, chấp nhận họp Hội nghị Paris để giải quyết vấn đề chiến tranh Việt Nam. Sau sự kiện này, cuộc đấu tranh giữa ta và Mỹ xoay quanh vấn đề hình thức, thành phần hội nghị và đã đi đến thống nhất Hội nghị bốn bên bao gồm: Việt Nam dân chủ cộng hòa, Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam (sau đó là Chính phủ cách mạng lâm thời cộng hòa miền Nam Việt Nam), Hoa Kỳ và Việt Nam cộng hòa (chính quyền Sài Gòn).

Ngày 18-1-1969 diễn ra cuộc họp trù bị. Ngày 25-1-1969, Hội nghị bốn bên về Việt Nam chính thức họp phiên đầu tiên tại Paris. Từ phiên họp đầu tiên đến khi đạt đươc dự thảo Hiệp định Paris về Việt Nam (10-1972), Hội nghị bốn bên trải qua nhiều phiên họp chung công khai và nhiều cuộc tiếp xúc riêng. Lập trường bốn bên, mà thực chất là của hai bên, Việt Nam và Mỹ, giai đoạn đầu rất xa nhau, mâu thuẫn nhau, khiến cho các cuộc đấu tranh diễn ra gay gắt trên bàn thương lượng đến mức nhiều lúc phải gián đoạn thương lượng.

Trong hai năm 1970-1971, trên chiến trường, cả ta và địch đều tìm mọi cách vượt qua khó khăn, xoay chuyển tình thế, cố giành thắng lợi quân sự có ý nghĩa chiến lược để thay đổi cục diện chiến trường, lấy đó làm áp lực cho mọi giải pháp chấm dứt chiến tranh trên thế mạnh mà cả hai phía đang giành giật trên bàn đàm phán nhưng chưa đạt kết quả. Những thắng lợi quân sự của ta trong các chiến dịch đường 9 - Nam Lào, Đông Bắc và Đông Nam Campuchia trong năm 1971; các chiến dịch tiến công Trị - Thiên, Bắc Tây nguyên, Đông Nam bộ, Bắc Bình Định, Khu 8 Nam bộ... trong năm 1972 đã làm quân Mỹ - ngụy bị thiệt hại nặng nề, từng bước làm phá sản chiến lược "Việt Nam hóa chiến tranh" và tạo thế thuận lợi cho ta trên bàn đàm phán.

Để giành thắng lợi trong cuộc bầu cử tổng thống vào đầu tháng 11-1972, Nixon dùng thủ đoạn lùi bước trong thương lượng với ta và xuống thang chiến tranh phá hoại miền Bắc. Đầu tháng 10-1972, phái đoàn Mỹ đến Paris để nối lại cuộc đàm phán đã bị gián đoạn từ tháng 3-1972. Trong cuộc tiếp xúc riêng với đại diện Mỹ ngày 8-10-1972, ta đã đưa ra dự thảo "Hiệp định về chấm dứt chiến tranh lập lại hòa bình ở Việt Nam" và đề nghị thảo luận để đi đến ký kết. Ngày 17-10-1972, văn kiện Hiệp định được hoàn tất và hai bên đã thỏa thuận đến ngày 31-10-1972 sẽ ký chính thức. Trước khi ký, ngày 22-10-1972, Nixon tuyên bố ngừng mọi hoạt động chống phá miền Bắc từ vĩ tuyến 20.

Thỏa thuận xong, Mỹ dây dưa trì hoãn việc ký kết. Để ép ta nhân nhượng và ký một hiệp định do Mỹ đưa ra, Nixon âm mưu giành một thắng lợi quân sự quyết định. Cuộc tập kích bằng máy bay chiến lược B52 vào Hà Nội và Hải Phòng 12 ngày đêm cuối năm 1972 là nhằm mục đích đó. Nhưng cuộc tập kích đã bị quân đội và nhân dân Việt Nam đánh bại ngay trên bầu trời Hà Nội, lập nên một Điện Biên Phủ trên không. Thất bại của Mỹ trên chiến trường miền Nam cùng với thất bại của không quân chiến lược Mỹ trên bầu trời Hà Nội, đẩy Mỹ vào thế thua không thể gượng dậy nổi, buộc chúng phải chấp nhận thất bại, nối lại đàm phán tại Paris,

Sau khi buộc phải chấm dứt hoàn toàn các cuộc ném bom bắn phá và mọi hoạt động chiến tranh khác chống phá miền Bắc, Mỹ cử đại diện đến Paris để nối lại cuộc đàm phán. Đứng trên tư thế người chiến thắng, phái đoàn ta tại cuộc đàm phán đã kiên quyết đấu tranh giữ nội dung cơ bản của dự thảo Hiệp định đã thỏa thuận. Qua nhiều cuộc trao đổi, ngày 13-1-1973, bản dự thảo Hiệp định cơ bản được thông qua.