Di tích - danh thắng Đồng Nai: Đình Bình Quan

Toạ lạc ở vùng đất Hiệp Hòa - nơi có số lượng đình, chùa, đền, miếu thuộc vào loại nhiều nhất ở Nam bộ - đình Bình Quan là địa điểm mà bà con trong vùng thường đến vào những dịp lễ Kỳ yên, ngày Thương binh liệt sĩ 27- 7 hàng năm. 

 Theo sử sách để lại thì đình Bình Quan được xây dựng vào thế kỉ XIX với tên gọi  "Bình Quan võ miếu. Kiến trúc đình dạng nhà vuông hay còn gọi là nhà tứ trụ, chỉ có cột kèo và mái che, bốn phía trống trải. Giữa nhà có một trang thờ "Thổ thần", "Tiên sư". Sau này, Tiên sư được thờ ở phía sau chánh điện, còn Thổ thần vẫn được thờ trong chánh điện nhưng ở phía ngoài gần cửa ra vào. Nơi trang trọng của chánh điện được dành thờ thần Thành hoàng Bổn cảnh. Tương truyền rằng, ngoài việc thờ thần linh, Bình Quan Võ miếu còn là tụ điểm họp dân kiêm chức năng điếm canh.

Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, khu vực Đình Bình Quan có vị trí quan trọng ở Hiệp Hòa (được ví như một ốc đảo nằm về phía Nam của xã, bao bọc bởi con rạch lò Gốm và con sông Đồng Nai). Theo sử sách và nhân chứng kể lại, thì để chuẩn bị cho việc giành chính quyền ở Biên Hòa vào năm 1945, lực lượng thanh niên Tiền phong của Bình Quan được thành lập đã sử dụng đình Bình Quan làm sinh hoạt, luyện tập của đội. Với vũ khí là tầm vông vạt nhọn, lực lượng thanh niên Tiền phong của ấp đã ngày đêm luyện tập tại đình để tham gia cướp chính quyền, mít tinh tại Quảng trường Sông Phố, tuần hành trên các đường phố lớn ở Biên Hoà cũng như trong xã Hiệp Hòa tạo nên khí thế cách mạng sục sôi.

Năm 1942, đình được trùng tu nâng cấp lần thứ nhất (thay toàn bộ vách ván bằng tường xây gạch thẻ, có đông lang, tây lang, nền đình được tôn cao thêm 50cm lót gạch tàu. Tiền đình và chánh điện được thay lại mái ngói (lợp ngói móc vẩy cá thay cho ngói âm dương trước đây), riêng bộ giàn mái được giữ lại, chỉ thay một vài chiếc rui, mè bị mối mọt. Kiến trúc của lần trùng tu này được tồn tại cho đến ngày hôm nay.

Năm 1989, đình được tiếp tục trùng tu nâng cấp (xây khu nhà bếp phía sau, thay toàn bộ các trang thờ gỗ bằng gạch xây xi măng). Đợt trùng tu nâng cấp lần cuối cùng là vào cuối năm 2003, đầu năm 2004 (đắp đường rộng 5m trải đá mi dẫn vào đình, tôn cao nền sân lót gạch khía, sơn phết lại toàn bộ hoành phi, liễn đối, bao lam và các đồ thờ cúng trong đình, làm lại hệ thống máng xối, quét lại ve tường, xây dựng hàng rào bảo vệ xung quanh đình. Ngôi đình trở nên khang trang, đáp ứng được sự mong mỏi của bà con xóm ấp.

Hiện nay di tích đình Bình Quan vẫn còn lưu giữ được những hiện vật có từ thời lập đình  như hoành phi bằng gỗ, binh khí bằng gỗ... Đây cũng là nơi thờ tự của những anh hùng liệt sĩ hy sinh trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ tại khu vực Bình Quan. Vào những ngày lễ Kỳ yên, ngày Thương binh - liệt sĩ, dân làng lại tụ tập về đây tưởng nhớ đến những bậc thần linh, những anh hùng đã hy sinh cho độc lập - tự do của Tổ quốc.

 Minh Ngọc