Khỉ đuôi dài hiện được các phòng thí nghiệm sinh học của nhiều nước săn lùng. Không chỉ "nóng" về lượng hàng luôn hút mà còn cạnh tranh gay gắt về giá cả. Bởi lẽ, theo Công ước quốc tế về buôn bán các loài động vật hoang dã nguy cấp (gọi tắt là Công ước Cites) - mà Việt Nam là một thành viên tham gia khá sớm (năm 1994) - khỉ đuôi dài là động vật hoang dã quý hiếm thuộc nhóm phụ lục II (nghiêm cấm kinh doanh vì mục đích thương mại) nên việc sử dụng nghiên cứu, thử nghiệm chỉ được tiến hành trên những con khỉ được nuôi sinh sản từ trại nuôi, chứ không được sử dụng khỉ hoang dã.
 |
| Khỉ đuôi dài được nuôi phục vụ xuất khẩu tại một trại nuôi và phát triển khỉ. |
Khỉ đuôi dài hiện được các phòng thí nghiệm sinh học của nhiều nước săn lùng. Không chỉ "nóng" về lượng hàng luôn hút mà còn cạnh tranh gay gắt về giá cả. Bởi lẽ, theo Công ước quốc tế về buôn bán các loài động vật hoang dã nguy cấp (gọi tắt là Công ước Cites) - mà Việt Nam là một thành viên tham gia khá sớm (năm 1994) - khỉ đuôi dài là động vật hoang dã quý hiếm thuộc nhóm phụ lục II (nghiêm cấm kinh doanh vì mục đích thương mại) nên việc sử dụng nghiên cứu, thử nghiệm chỉ được tiến hành trên những con khỉ được nuôi sinh sản từ trại nuôi, chứ không được sử dụng khỉ hoang dã. Hiện cung vẫn chưa đủ cầu. Nhắm vào lợi nhuận và thị trường tiềm năng to lớn này, một đường dây buôn lậu khỉ xuyên biên giới với nhiều thủ đoạn tinh vi từ nhiều năm nay được tiếp tay của một số cơ quan công quyền đã nhập trót lọt hàng chục ngàn con khỉ hoang dã vào Việt Nam (VN) và biến chúng thành khỉ nuôi để xuất đi thị trường các nước. Một nhóm nhà báo thuộc Diễn đàn các nhà báo môi trường VN, trong đó có phóng viên báo Đồng Nai - đã lần theo và vén màn bí mật của đường dây này.
Với mục đích chiếm lĩnh thị trường Việt Nam và khu vực châu Á đang "nóng" về nguồn khỉ đuôi dài cung cấp cho các phòng thí nghiệm sinh học, ông Trần Quý, Giám đốc Công ty cổ phần thương mại Biên mậu Trung Việt (ở Hải Phòng) - nguyên là một cán bộ ngành an ninh, hiện là một trong số ít "đại gia" của "làng" nuôi khỉ xuất khẩu - đã lập ra một đường dây buôn khỉ đuôi dài xuyên biên giới. Đường dây này hoạt động thế nào? Và những con khỉ hoang dã được "hô biến" thành khỉ nuôi ra sao?
* Ước mơ "bá chủ" thị trường cung cấp khỉ đuôi dài...
Việt
Trong số những trại nuôi khỉ xuất khẩu trên, Trại nuôi ĐVHD của Công ty Tân Hội Đông vừa trở thành trại nuôi ĐVHD đầu tiên ở VN có giấy chứng nhận phù hợp với Công ước Cites. Song, ít ai biết được đây là một mắt xích quan trọng trong đường dây buôn bán ĐVHD do ông Trần Quý điều hành. Và cũng ít ai biết được thực chất, cả hai Công ty Tân Hội Đông và Phát Thịnh đều là "sân sau" của Trung Việt và mọi hoạt động cũng đều do ông Trần Quý điều phối. Với tài "ứng biến" - đôi lúc quá tự tin, ông Trần Quý cũng không giấu giếm với chúng tôi, ông chính là "nhân vật số 1" của liên minh 3 trong 1 này. Chỉ ba năm trở lại đây, liên minh của ông Trần Quý khuếch trương rất mạnh. Chỉ một năm sau khi thành lập (năm 2005), Trại nuôi ĐVHD này đã trở thành đối tác lớn của Mỹ với việc ký kết hợp tác cùng Công ty Primate Products Inc để thực hiện ước mơ "bá chủ" thị trường cung cấp nguồn khỉ đuôi dài và các sản phẩm từ linh trưởng cho nhiều nước trên thế giới với dự án Trung tâm nghiên cứu tế bào mầm, có tổng đầu tư lên đến 8 triệu USD dự định sẽ đặt ở chân núi Bà Đen (tỉnh Tây Ninh).
Hiện nay, để có đủ nguồn khỉ xuất đi mỗi năm khoảng 4 - 5 ngàn con, khi điều kiện khai thác khỉ đuôi dài hoang dã ở VN bị quản lý nghiêm ngặt, mà trại nuôi ở Tân Hội Đông chỉ "sản xuất" có hạn, đường dây của ông Trần Quý đã tập trung khai thác nguồn khỉ đuôi dài hoang dã ở Lào và Campuchia vốn rất phong phú. Nhưng từ năm 2000 đến nay, số khỉ mà đường dây này xuất nhập khẩu bao nhiêu, thì chưa có một cơ quan chức năng nào kiểm soát được, ngay cả cơ quan thẩm quyền về vấn đề buôn bán ĐVHD là cơ quan Cites (thuộc Cục Kiểm lâm VN).
Thực tế, theo Công ước Cites, việc kiểm soát số lượng xuất nhập khẩu ĐVHD của Cites là rất ngặt nghèo. Mỗi nước chỉ có một hạn ngạch xuất nhập có hạn và việc kiểm soát hoạt động này cũng khá chặt chẽ. Theo ông John M.Sellar, Ban thư ký Cites quốc tế: "172 nước thành viên Công ước Cites hàng năm phải gửi báo cáo về tình hình xuất nhập khẩu ĐVHD. Theo báo cáo của VN, năm 2004 và 2005, VN nhập từ Lào về chỉ có 7.985 con. Còn từ 2006 đến nay, không hiểu cơ quan Cites VN vì sao chưa gửi báo cáo lên!"
Thống kê theo số liệu cung cấp của Chi cục Hải quan Kà-tum, năm 2006, liên minh này đã nhập về 9.600 con. Trước đó, năm 2005 nhập 6.200 con. Nếu tính thêm 5.985 con mà Trung Việt nhập từ Lào qua cửa khẩu Cầu Treo (tỉnh Hà Tĩnh) vào năm 2004, sau đó bán lại cho Nafovanny 5 ngàn con và 1 ngàn con nữa của năm 2003..., tổng cộng số khỉ nhập vào VN gần 22 ngàn con. Trong đó, chỉ có 7.985 con được báo lên Cơ quan Cites quốc tế. Số còn lại gần 14 ngàn con nữa không thấy thể hiện trên website của Cites quốc tế? Đã thế, số liệu của Cục Kiểm lâm VN cung cấp cho chúng tôi về số nhập lại bất nhất, lúc thì 14.985 con, khi lại 16.182 con. Như thế tính ra, số khỉ nhập thực tế mà chúng tôi tổng hợp được từ hải quan cửa khẩu, từ Thú y vùng VI... của đường dây này lớn hơn rất nhiều so với số đã cung cấp của Cục Kiểm lâm. Trao đổi với chúng tôi về sự chênh lệch này, ông Nguyễn Hữu Dũng, Cục phó Cục Kiểm lâm cho biết: "Do các doanh nghiệp này xin cấp đổi lại giấy phép nhiều lần, nên việc thống kê số liệu gặp khó khăn" (!?).
Được biết, hiện nay giá nhập khỉ đuôi dài ở thị trường châu Âu đang dao động ở mức 700-800 USD/con, trong khi giá nhập mà đường dây này thực hiện trót lọt hàng chục ngàn con chỉ với 80-120 USD/con; giá mua của dân buôn lẻ "đánh hàng" từ Campuchia sang chỉ 30-40 USD/con. Như thế, mỗi con khỉ đuôi dài mà đường dây này xuất đi Trung Quốc và nhất là Mỹ sẽ lãi khoảng 400-500 USD/con. Nếu tính từ năm 2000 đến nay, gần 22 ngàn con khỉ được nhập về sau đó xuất đi các nước, thì con số này đem lại lợi nhuận kếch xù là bao nhiêu, không khó để có thể tính ra.
* Nghi vấn từ một lô khỉ có nguồn gốc từ Lào...
Nhưng, số lượng rất lớn khỉ đuôi dài ấy được nhập vào VN thế nào? Các cơ quan hữu quan mà chúng tôi tiếp xúc đều quả quyết: Trung Việt nhập khỉ có nguồn gốc từ Lào đều hợp pháp. Ngay cả bà Hà Thị Tuyết Nga, cán bộ Văn phòng Cites Việt
Để tìm hiểu nguồn gốc thực của những con khỉ mà Trung Việt nhập từ Lào, chúng tôi đã tiếp cận với Công ty Nafovanny, doanh nghiệp từng nhiều năm mua khỉ nhập lậu của đường dây này với tổng số lên đến 5 ngàn con. Ông Cao Văn Tiễn, Giám đốc điều hành của Nafovanny cho biết: "Nhu cầu nhập khỉ đuôi dài để tăng đàn của công ty là rất lớn. Từ năm 2003 đến 2005, Nafovanny cũng nhập từ Biên mậu Trung Việt nhiều đợt trong lô đặt hàng 5 ngàn con. Lô khỉ này được Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp - phát triển nông thôn (NN-PTNT) Bùi Bá Bổng ký đồng ý cho Nafovanny mua lại của Biên mậu Trung Việt, với khuyến cáo là hàng của Trung Việt đã hoàn chỉnh về mặt thủ tục". Để kiểm chứng, chúng tôi đề nghị Nafovanny cho xem giấy chứng nhận nguồn gốc xuất xứ của lô khỉ này. Ông Tommy Ngô, Phó giám đốc Nafovanny nói: "Do mua lại từ một công ty nội địa của VN nên chúng tôi không quan tâm khỉ có hay không có giấy chứng nhận nguồn gốc xuất xứ. Việc đó là trách nhiệm của Biên mậu Trung Việt khi hàng qua biên giới. Hơn nữa, việc mua bán này được Bộ NN-PTNT cho phép, nên chúng tôi hoàn toàn yên tâm".
Thực tế, lô khỉ 5.985 con này của Trung Việt đã được Bộ NN-PTNT cho "vượt đèn đỏ" khi ký cho nhập (theo Công văn số 1261/BNNPTNT ngày
Lần theo địa chỉ trên giấy phép nhập khẩu số 0652/LN-04, Viêngchăn ngày 12-4-2004 do Cơ quan Cites VN cung cấp mà nội dung là Công ty xuất nhập khẩu thương mại Xay Savang xuất cho Trung Việt 5.985 con khỉ, chúng tôi đã làm việc với các vị lãnh đạo Cục Hải quan (Bộ Tài chính Lào) và Cục Lâm nghiệp (Bộ Nông - lâm Lào). Trả lời về tính pháp lý của văn bản trên, ông Vongchan Lawkhamphromtakoun, Trưởng phòng quan hệ quốc tế (Cục Hải quan Lào) cho biết: "Về nguyên tắc, Cục chỉ cấp giấy phép thông quan cho doanh nghiệp xuất khẩu ĐVHD nếu doanh nghiệp đó trình được một số giấy tờ như giấy phép của cơ quan thẩm quyền khoa học, cơ quan thẩm quyền Cites, chứng nhận kiểm dịch hay giấy phép của Bộ Thương mại. Trường hợp duy nhất từ trước đến nay, Cục Hải quan mới chỉ cấp giấy phép thông quan cho một doanh nghiệp Lào xuất khẩu khỉ đuôi dài nhưng là đi Trung Quốc, chứ không phải sang VN. Đó là Công ty thương mại Vanaseng Co.Ltd. Hoàn toàn không cấp phép cho Công ty xuất nhập khẩu thương mại Xay Savang xuất khỉ sang VN".
Chúng tôi gặp ông Vixay Keosavang, Giám đốc Công ty xuất nhập khẩu thương mại Xay Savang. Xem photo bản gốc giấy phép của cơ quan thẩm quyền khoa học Lào xác nhận nguồn gốc lô khỉ này do công ty ông bán cho Trung Việt, ông Vixay ngạc nhiên: "Có khá nhiều doanh nghiệp VN đến hợp tác với Xay Savang, nhưng tôi chưa từng nghe thấy tên công ty này, cũng chưa từng thấy những giấy tờ này. Trong quá trình kinh doanh, chúng tôi cũng chưa bao giờ xuất hay tạm nhập tái xuất khỉ đuôi dài sang VN từ một nước thứ ba. Có lẽ họ đã giả danh Xay Savang để thực hiện giao dịch. Chúng tôi sẽ nhờ cơ quan thẩm quyền Lào làm rõ việc này".
Còn tại buổi làm việc với ông Thongphath Vongmany, Phó cục trưởng Cục Lâm nghiệp Lào và ông Bouaphanh Phanthavong, Quyền trưởng phòng bảo tồn tài nguyên lâm nghiệp Bộ Nông-lâm Lào, hai vị này cũng đều khẳng định: "Chúng tôi không hề cấp giấy phép xuất khẩu cho một DN Lào nào xuất khẩu khỉ đuôi dài sang VN, mà mới chỉ cấp phép cho một vài doanh nghiệp của Lào lập trại nuôi khỉ đuôi dài". Sau khi chúng tôi trình bản copy giấy phép xuất khẩu Lào mà Văn phòng Cites VN đã cung cấp, ông Thongphath đem so sánh với văn bản gốc đang được lưu tại Cục và phân tích: "Tuy cùng đề cập nội dung một thương vụ, nhưng giữa hai văn bản có những điểm khác nhau căn bản. Mà điều quan trọng là những điểm khác biệt đó làm thay đổi hoàn toàn nội dung thương vụ. Thứ nhất: Trong khi nội dung bản gốc chỉ được phép tạm nhập tái xuất ĐVHD từ
Vậy, hoàn toàn có thể đặt nghi vấn về tính hợp pháp của các thương vụ xuất nhập khẩu ĐVHD mà đường dây của ông Trần Quý tiến hành từ nhiều năm nay, trước hết là những hợp đồng nhập khỉ đuôi dài có nguồn gốc từ Lào.
Phương Liễu
![[Video_Chạm 95] Xã Định Quán](/file/e7837c02876411cd0187645a2551379f/122025/dinh-quan_20251220110114.jpg?width=400&height=-&type=resize)
