Gia Lai:<i> Một thoáng ngỡ ngàng</i>

Nghe địa danh Gia Lai, dù chưa đặt chân đến nhưng trong tôi đã nghĩ ngay đến vùng có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, với những cái tên nghe lạ mà quen như: Chư Sê, Krông Pa, Ayun Pa, Chư Păh, Lapa...

Một trong 4 tổ máy của Nhà máy thuỷ điện IALY.

Sân bay Pleiku đón chúng tôi - những người "ăn theo" đoàn cán bộ của liên doanh BAT - Vinataba đến Gia Lai thực hiện chương trình tài trợ nông dân trồng rừng phủ xanh đất trống, đồi trọc - trong bầu không khí khá ẩm ướt vì cơn bão đang từ biển Đông tiến vào bờ ven khu vực miền Trung. Sân bay rộng và thoáng, vì chẳng có máy bay "nằm", chuyến nào tới thì làm thủ tục rồi lại cất cánh sau đó khoảng 1 giờ. Người chở chúng tôi từ sân bay về khách sạn trước đây từng công tác trong ngành kiểm lâm Gia Lai kể: Sau giải phóng, chỉ tiêu "phá rừng" được giao cho các đơn vị cụ thể, và được tính ra bằng sì - te. Nghĩ lại thấy hồi đó do đói ăn, chỉ lo phá rừng trồng bắp, trồng lúa; sau trồng đến cà phê, tiêu, điều; nay thì xót xa quá khi bao nhiều rừng gỗ quý đã bị đốn, bởi sự thiếu hiểu biết của con người.

Phải mất khoảng 15 phút chạy xe về trung tâm, ngã ba Phù Đổng có 70 năm tuổi, nối QL14 và QL19 hiện ra trông thật oai phong với một biểu tượng phù điêu văn hóa các dân tộc của Gia Lai cao sừng sững. Người từ Đà Nẵng đi Kontum đến Pleiku để qua Buôn Mê Thuột - Bình Phước - TP. Hồ Chí Minh hay từ Quy Nhơn, Bình Định qua Pleiku để sang Campuchia đều đi ngang ngã ba này. Ngoài QL14, QL19, Gia Lai còn có QL25 nối QL14 qua Chư Sê, Ayun Pa, Krông Pa để tiếp ra QL1 tại thị xã Tuy Hòa, Phú Yên.

Nếu như tượng phù điêu văn hóa đặc trưng của Gia Lai được xây dựng ngay tại ngã ba "quốc tế" đã làm cho nhiều du khách phải ngước nhìn một cách thích thú, thì một ngạc nhiên khác nữa cho những ai đến đây lần đầu: Đó là khách sạn Hoàng Anh Gia Lai bề thế với 12 tầng, án ngữ ngay cạnh ngã ba - một công trình văn hóa và một công trình của thời hiện đại. Có thể nói, việc Gia Lai chuyển bến xe tỉnh đi địa điểm khác để xây dựng nơi đây một khách sạn cỡ 3-4 sao đã là một suy nghĩ mạnh dạn với một tầm nhìn khá sát thực tiễn của một Gia Lai biết giữ gìn các giá trị văn hóa và hướng đến sự hội nhập. Những đoàn khách quốc tế đến đây sẽ không phải khó khăn khi chọn lựa chỗ ăn, nghỉ, hội họp, vì sự xuất hiện của KS Hoàng Anh Gia Lai đã làm cho khách tin tưởng hơn khi triển khai dự án làm ăn của mình tại vùng đất trù phú này.

Người Gia Lai tự hào về những cái tên đã làm cho người khác biết nhiều về Gia Lai như: Hoàng Anh Gia Lai, Đức Long, Quốc Cường, Thu Hà, Đức Cường, Việt Hưng, Hồng Thái... Họ là những "đại gia" trên lĩnh vực kinh doanh bất động sản, chế biến gỗ, cà phê, cao su, vận tải và thậm chí cả bóng đá... Anh Sơn, người gốc Huế nhưng lớn lên ở xứ Nghệ, sau giải phóng đến lập nghiệp ở Gia Lai cho biết: "Bèo bèo như tôi cũng có được 4-5 xe khách 15 chỗ chạy tuyến Pleiku- Huế, giá khoảng hơn 30.000USD/chiếc và 10 hécta cao su, 4 hécta tiêu... Nhiều người khác làm ăn giỏi hơn có đến 15-20 chiếc xe khách 45 chỗ ngồi chạy đường dài...".

Như vậy, người dân xứ Bắc cao nguyên Trung phần này cũng đã vươn mình hướng ra khơi xa. Họ không chỉ lo làm nông nghiệp với khoảng 200.000 hécta đất canh tác, trong đó hơn phân nửa là cây dài ngày, mà còn hướng đến các ngành nghề, dịch vụ khác để chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tăng giá trị của nền kinh tế trên cơ sở khai thác thế mạnh của Gia Lai. Thật ra, đất dành cho sản xuất nông nghiệp ở Gia Lai còn rất lớn, có thể tiến hành các tập đoàn cây trồng, vật nuôi phù hợp với khí hậu đặc thù của địa phương. Hiện Gia Lai đã có các vùng mì, mía, đậu phộng, mè, bắp, thuốc lávới quy mô hàng chục ngàn hécta ở An Khê, Chư Sê, Chư Prông, Ayun Pa, Krông Pa... Đến nay, toàn tỉnh đã có 75.900 hécta cà phê, 58.300 hécta cao su, 19.700 hécta điều, 3.575 hécta tiêu, gần 14.000 hécta mía, 5.670 hécta bông, hơn 56.000 hécta ngô, 31.730 hécta sắn, 2.500 hécta thuốc lá và hơn 50.000 hécta đồng cỏ để phát triển chăn nuôi, nhất là đại gia súc. Đây là vùng nguyên liệu phong phú và ổn định, phục vụ cho nhu cầu chế biến và xuất khẩu. Do vậy, các nhà đầu tư Thái Lan đã đến đây liên doanh thành lập nhà máy chế biến tinh bột sắn ở An Khê với công suất 12.500 tấn thành phẩm/năm, Tập đoàn Bourbon (Pháp) đầu tư nhà máy sản xuất đường...

Vừa qua, tại huyện IaPa, tỉnh Gia Lai, Liên doanh BAT-VINATABA (có nhà máy đặt tại phường Long Bình, TP.Biên Hòa) đã tổ chức trao 660.000 cây giống gỗ quý cho nông dân huyện để trồng rừng, nâng tổng số cây mà BAT-VINATABA thực hiện hỗ trợ bà con vùng này từ năm 2003 đến nay là 3,5 triệu cây, trị giá 50.000 USD, góp phần vào chương trình phủ xanh 800 hecta đất trống đồi trọc tại Gia Lai. Cũng trong dịp này, lãnh đạo liên doanh BAT-Vinataba đã dự lễ động thổ xây dựng Nhà văn hoá sinh hoạt cộng đồng cho bà con dân tộc xã Ia Trôk của huyện IaPa, với kinh phí 500 triệu đồng do BAT - Vinataba tài trợ.

Gia Lai còn một diện tích rừng khá lớn với trên 1 triệu hécta đất lâm nghiệp, trong đó đất rừng tự nhiên là 793.000 hécta, trữ lượng gỗ hơn 83 triệu m3. So với các vùng ở Tây Nguyên, Gia Lai chiếm 28% đất lâm nghiệp, 30% đất có rừng và 38% trữ lượng gỗ. Tuy nhiên, diện tích đất trống đồi núi trọc của Gia Lai cũng còn khá lớn để có thể trồng rừng lấy gỗ, phòng hộ bảo vệ môi trường; trồng các loại cây công nghiệp dài và ngắn ngày. Chính điều này mà Gia Lai là một trong những tỉnh được dự án hỗ trợ cộng đồng góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên của Liên doanh British American Tobacco (BAT)- Vinataba nhắm tới.

Nói đến Gia Lai, người ta còn nhắc đến một tiềm năng quan trọng mà giờ đây các nhà đầu tư đã "dòm ngó" đến là thủy điện. Do có nhiều sông, suối nên trữ năng lý thuyết về thủy điện khoảng 10,5 - 11 tỷ KW, trữ năng kinh tế kỹ thuật là 7,1 tỷ KW, công suất lắp máy là 1502mW. Trên địa bàn tỉnh có Nhà máy thủy điện IaLy công suất 720MW (Nhà máy thủy điện Trị An chỉ có 400 MW), đã phát điện năm 2002 và bên dưới đó đang xây dựng 3 công trình: Sê San 3, Sê San 3A, Sê San 4, trong đó tổ máy số 1 của Nhà máy thủy điện Sê San 3 đã phát điện trong tháng 4-2006. Ngoài ra, còn có 85 công trình thủy điện nhỏ với tổng công suất lắp máy gần 200MW đang triển khai xây dựng, trong đó có 17 nhà máy thủy điện đã đưa vào hoạt động. Nhà máy thủy điện La Grai 3, Hchan cũng vừa hoàn thiện đưa vào phát điện năm 2006; trên 10 công trình thủy điện khác đang lập thủ tục để khởi công. Gia Lai còn là vùng khoáng sản để phát triển ngành vật liệu xây dựng. Bên cạnh việc tiếp tục phát huy công suất của 2 nhà máy xi măng hiện có với công suất 10-14,2 vạn tấn/năm; hỗ trợ và ưu đãi dầu tư để xây dựng mới các cơ sở sản xuất gạch nung Tuynen ở An Khê, Ayun Pa (với công suất khoảng 20 triệu viên/năm), xây dựng nhà máy đá ốp lát xuất khẩu (1 triệu m2/năm); tỉnh cũng kêu gọi xây dựng các khu công nghiệp, cụm công nghiệp, trong đó ưu tiên đầu tư xây dựng mở rộng khu công nghiệp Trà Đa để thu hút các doanh nghiệp có trình độ công nghệ cao; quy hoạch xây dựng khu công nghiệp Nam Hàm Rồng, phát triển các cụm công nghiệp Diên Phú (Pleiku), Chư Păh, Chư Sê, An Khê, Ayun Pa, Krông Pa và hình thành khu công nghiệp Tây Pleiku để đáp ứng yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới.

Voi là phương tiện di chuyển mà du khách đến GiaLai rất thích.

Không có thời gian dài để "khám phá" Gia Lai, nhất là mảng văn hóa truyền thống của vùng có đến 44% là đồng bào thiểu số và cảnh quan thiên nhiên được đưa vào tour du lịch nhưng những gì thấy và nghe được từ chuyến thăm Tây Nguyên ngắn ngủi, đã làm cho người viết tôi thấy mình còn thiếu nhiều khi chưa biết về Tây Nguyên hùng vĩ với những tiềm năng về tài nguyên thiên nhiên, con người lịch sử - văn hóa. Tỉnh ủy viên, Bí thư Huyện ủy Iapa Nay Thoan nói với người viết rằng: "Còn nhiều điều mới mẻ về Tây Nguyên lắm mà nhà báo cần biết. Ví dụ như ở huyện tôi (đa số là đồng bào thiểu số) có 2 xã nông dân đã cơ giới hóa đến 2/3 khâu canh tác, giờ đây lại đang rất quan tâm đến kỹ thuật sản xuất để vượt lên chính mình, làm giàu cho gia đình và cho Tây Nguyên..."

K.L

Gia Lai: Một thoáng ngỡ ngàng