Đọt rau Chại ở phiên chợ chiều Phú Hội

Bà Hai Ký bên đống rau Chại của mình

Nghe có người quen sắp đi Phú Hội (huyện Nhơn Trạch), một cán bộ ở tỉnh từng hoạt động ở xã miệt vườn này vội chạy đến... nhờ cậy: "Buổi chiều trước khi về Biên Hòa, nhớ ghé chợ Phú Hội, mà là chợ chiều đó nha - nằm cạnh cầu sắt mua giùm cho tui nửa  ký đọt rau chại. Tui thèm nó lắm! Đọt rau chại non trong mùa mưa này mà luộc chấm với mắm nêm, nước cá thịt kho thì ăn cơm hổng biết no! Mà sao lạ, khắp tỉnh mình không có chợ nào bán rau chại như ở chợ chiều Phú Hội!".

* Rau "chại" hay ..."chạy"?

Có mấy bà mẹ là dân cố cựu ở Phú Hội cứ đoan chắc:  Ở đây tụi tui kêu loại rau này là... rau chạy. Nó cũng có cái tích của nó. Chớ hồi trước loại này mọc đầy đồng, đâu có ai biết tên tuổi gì đâu! Số là ... ở Phú Hội có con đường bờ nối từ lô đá vào xóm Hố. Hai bên đường bờ toàn là năn, lác mọc xen kẽ với tràm. Ở đây còn có một loại cây ráng mà cái ngó của nó rất dài và dai, bà con nông dân hay bứt về làm dây cột trúm hay đũng rất bền chắc. Vào mùa mưa loại ráng này bung đọt ra rất mạnh, bà con hái về luộc  làm  rau ăn rất ngon... Loại rau này lành lắm, ăn nhiều cũng hổng sao. Có những lúc gặp giặc giã, trong nhà không còn gạo, người ta bứt đọt rau này luộc cả rổ ăn thay cơm hết ngày này qua ngày khác. Nhưng ngặt nỗi, cánh đồng hoang ở đường bờ này nhiều đỉa lắm. Mỗi lần đi hái rau phải cầm theo cục thuốc rê hoặc cục vôi để gạt đỉa bám vào chân, vừa hái rau vừa chạy đỉa như thế,  nên tụi này nói với  nhau  là đi bẻ rau chạy. Gọi riết thành quen, chết tên luôn là... rau chạy!

Nghe những bà cụ tuổi 70, toàn là "người thật việc thật" nói cũng có lý. Nhưng thực ra, trong quyển Cây cỏ Việt Nam của GS-TS Phạm Hoàng Hộ thì loại ráng thường mọc ở bờ ao, khe ruộng... vùng nông thôn miền Nam này được định danh khoa học là Stenochlaena Palustris (Burm.f.) Bedd... với tên thường gọi là Chại hoặc có nơi còn gọi là Choại. Và từ lâu đời, đọt rau chại đã sớm có mặt trong bữa ăn dân giã của người dân đồng bằng sông Cửu Long. Ngay trong món bánh xèo hoặc cháo xương đầu heo thì trong danh mục rau rất phong phú của miền Nam, cũng có cả ... rau chại. Còn ở các chùa, miễu  vùng nông thôn, món đọt rau chại luộc chấm tương hột dằm ớt hiểm, hoặc chao, nước tương... cũng  khá là quen thuộc vào mùa mưa.

* Rau chại hái ở rạch Ông Kèo đem bán... tận chợ Phú Hội !

Chừng vài năm nay ở chợ chiều Phú Hội chỉ xuất hiện độc nhất một người phụ nữ bán đọt  rau chại. Vả cả một vùng Nhơn Trạch - Long Thành với hàng loạt chợ lân cận đó như Phước Lý, Phú Thạnh, Long Tân, Phước Thiền qua cả Hiệp Phước, Long Thọ... không nơi nào có bán loại rau này. Người duy nhất bán rau chại đó là bà Hai Ký (Nguyễn Thị Ký), nay đã 65 tuổi. Đặc biệt là bà Hai chỉ bán rau chại ở phiên chợ chiều. Đọt rau chại của bà Hai Ký tươi chong và bán với giá mỗi ký 5.000 đồng. Thế mà phiên chợ chiều nào bà cũng đem bán... sạch hàng với số lượng mười  mấy ký rau chại. Thường mỗi bữa ăn, người đi chợ chỉ mua khoảng nửa ký nên số lượng bán ra cho thấy khách hàng ưa chuộng loại rau này ở Phú Hội là khá lớn. Bà Hai Ký cũng tỏ ra am hiểu thị trường tiêu thụ của loại nông sản "cây lùm đọt bụi" này: "Không có chợ  nào ở Nhơn Trạch, Long Thành này bán đọt rau chại đâu! Nhà tôi ở tận rạch Ông Kèo (xã Vĩnh Thanh) lận. Từ ngày Ông Kèo đắp đập, có nước ngọt, rau chại mọc rất nhiều, tôi chỉ hái ăn nhưng thấy nhiều quá nên đem ra chợ bán. Nhưng người dân ở Bến Cộ (xã Vĩnh Thanh) ít ai biết loại rau này. Nhớ là trước đây, tôi sống ở Phú Hội và biết bà con rất thích rau chại mọc lềnh khênh ở cánh đồng đường bờ. Nay thì đường bờ trở thành khu dân cư hoặc được đổ  đất lập vườn nên rau chại cũng biến mất. Vì vậy, từ Vĩnh Thanh mỗi ngày tôi đem rau chại về Phú Hội bán. Đọt rau chại bán ở Phú Hội rất đắt mà nếu chỉ có vài ba ký không đủ cho người ta mua, tôi bèn rủ thêm mấy người nữa cùng sống ở rạch Ông Kèo đi hái đọt rau chại bán lại cho tôi. Thường mọi người đi hái đọt  rau chại vào buổi sáng, đến trưa đem lại nhà tôi cân. Buổi chiều tôi gom tất cả lại chở thẳng đến chợ Phú Hội bán. Có bao nhiêu bán cũng  hết!".

Những bà nội trợ sành điệu cho rằng rau chại  mà để qua đêm sẽ cứng, không ngon. Do đó chợ chiều Phú Hội bán loại rau "vừa mua vừa ... chạy" này cũng là chuyện độc đáo trong nền ẩm thực phong phú và đa dạng của Đồng Nai hiện nay.

Bùi Thuận