Áp lực lớn từ thị trường

Trong bối cảnh cơn lốc tăng giá và những tác động tiêu cực tới hầu hết các lĩnh vực của nền kinh tế đang dần hiện hữu, đã bắt đầu xuất hiện những đòi hỏi mạnh mẽ và quyết liệt hơn về vai trò của Nhà nước trong điều tiết giá cả, đặc biệt trước các đề án tăng giá của một số ngành, lĩnh vực. Các chuyên gia kinh tế cho rằng, cần phải thay đổi nội dung, phương thức quản lý nhà nước (QLNN) đối với doanh nghiệp (DN), đặc biệt là DN nhà nước, DN trong những lĩnh vực độc quyền.

Một góc Siêu thị BigC.

Trong Hội thảo "Đổi mới QLNN đối với DN không phân biệt hình thức sở hữu" do Viện nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức cuối tuần qua, PGS.TS Kim Văn Chính, Phó viện trưởng Viện Quản lý kinh tế (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) đã đưa ra một câu chuyện có thật mà như... bịa rằng, một vị thứ trưởng phàn nàn: nếu cứ xây dựng nghị định mà phải xin ý kiến người dân, DN thì làm sao "ra" được! Và hệ quả của những quan điểm như vậy thường là những phương thức quản lý, cách hành xử không rõ ràng, công khai với các DN thuộc các loại hình sở hữu khác nhau. Đặc biệt, với các DN nhà nước, DN độc quyền thì cách quản lý "thiếu tâm lực và sức lực", theo cách gọi là ông Chính, đang khiến mối quan hệ này ngày càng phức tạp hơn.

Ông Trần Tiến Cường, Trưởng ban Doanh nghiệp (CIEM) thừa nhận, nhiều khi chính bản thân DN và cả cơ quan QLNN cũng không biết trong bối cảnh nào thì phải diễn vai nào... Rất nhiều văn bản được ban hành đối với công ty nhà nước không rõ là hướng dẫn của cơ quan QLNN hay của chủ sở hữu. Thậm chí, còn có sự nhầm lẫn về chức năng, mà điển hình được đưa ra xem xét là câu chuyện Tổng công ty Điện lực Việt Nam (EVN) đứng ra xây dựng Đề án tăng giá điện.

Đối với câu chuyện của EVN, trong nhiều cuộc họp giao ban hàng tháng về tình hình sản xuất - kinh doanh và đầu tư do Bộ Kế hoạch và đầu tư tổ chức, đại diện EVN khi được hỏi về vấn đề này đều phân trần rằng, đây là phương án tăng giá điện của Chính phủ giao Bộ Công nghiệp chủ trì. Vấn đề ở đây, theo các chuyên gia, không phải là lỗi từ EVN, mà do thể chế, do sự không rõ ràng trong QLNN và đại diện chủ sở hữu.

Nhiều chuyên gia kinh tế đang đặt dấu hỏi lớn về vai trò QLNN trong việc thẩm định tính khoa học của các phương án tăng giá điện, cũng như cách lấy ý kiến người dân xung quanh việc tăng giá điện vừa qua. Ông Ngô Văn Điểm, chuyên viên cao cấp về kinh tế, thậm chí còn khẳng định, cách làm như vậy mang tính hành chính, hình thức và thiếu căn cứ khoa học.

Cần phải nói rằng, vào thời điểm này, về cơ bản, điện lực vẫn là lĩnh vực độc quyền kinh doanh và Nhà nước vẫn phải can thiệp, điều tiết giá điện. Vấn đề ở đây là, phương thức và nội dung quản lý phải như thế nào để QLNN đảm bảo hài hoà lợi ích của Nhà nước, cộng đồng và DN. "Với những thông tin ngắn gọn về phương án tăng giá điện trên mạng của Bộ Công nghiệp thì ngay cả tôi cũng không thể trả lời được là tăng giá có hợp lý hay không, vì không có căn cứ nào để phân tích", ông Điểm nói.

Ngoài ra, theo ông Điểm, phương án tăng giá lần này được thông qua Tổ công tác liên ngành trên cơ sở những tính toán của EVN, trong khi kết quả sản xuất - kinh doanh được đưa ra xem xét lại chưa được kiểm toán. Trong khi đó, vai trò của Hiệp hội Người tiêu dùng lại bị bỏ qua. "Phải có một phiên điều trần công khai giữa Bộ Công nghiệp, Hiệp hội Người tiêu dùng và EVN để làm rõ lý do tăng giá điện, tác động của đề nghị này tới nền kinh tế...", ông Điểm đề xuất và cho rằng, phương thức tốt nhất là Tổ công tác liên ngành này phải là một cơ quan độc lập về chuyên môn với Bộ Công nghiệp và có quyền lấy ý kiến, định giá và chịu trách nhiệm về quyết định của mình.

Theo phân tích của các chuyên gia kinh tế, trong trường hợp này, Bộ Công nghiệp phải đảm bảo công khai, minh bạch hóa thông tin trong những đề xuất chính sách có ảnh hưởng tới cộng đồng, đồng thời xem xét các ý kiến của EVN và người tiêu dùng ngang nhau, chứ không coi ý kiến người tiêu dùng chỉ để tham khảo. Với vai trò chủ sở hữu, những kết quả sản xuất - kinh doanh đã được kiểm toán của EVN phải được đặt lên hàng đầu, vì đó là cơ sở để chủ sở hữu nắm được hiệu quả kinh doanh của đồng vốn bỏ ra...

Tất nhiên, đây chỉ là một ví dụ và mấu chốt của thực trạng này chỉ có thể được giải quyết khi chế độ chủ quản chấm dứt và việc quản lý DN không thực hiện theo sự phân định hình thức sở hữu như hiện nay. Tuy nhiên, ông Trần Xuân Lịch, Phó viện trưởng CIEM đã phải nhận xét rằng, đây là nội dung đã được nhắc đến suốt gần 20 năm qua, song kết quả lại không được là bao...

Bảo Duy