Từ trước đến nay, ban công luôn đầy thi vị trong cuộc sống cũng như nghệ thuật. Giữa đại dịch Covid-19, khi nhiều người phải ở nhà, hình ảnh ban công càng được nâng lên "tầm cao mới" và trở thành nguồn cảm hứng trên toàn thế giới.
Từ trước đến nay, ban công luôn đầy thi vị trong cuộc sống cũng như nghệ thuật. Giữa đại dịch Covid-19, khi nhiều người phải ở nhà, hình ảnh ban công càng được nâng lên “tầm cao mới” và trở thành nguồn cảm hứng trên toàn thế giới.
 |
| Federico Sirianni đứng hát ở ban công khi phải cách ly vì Covid-19 |
Federico Sirianni, ca sĩ, nhạc sĩ từ Torino, Ý, đã từng chơi nhạc tại khu phố nhỏ của mình. Nhưng gần đây, ông đã cùng nhạc sĩ Federica Magliano, thực hiện một buổi biểu diễn ngay trên ban công nhà mình với khán giả là những hàng xóm cũng bị cách ly như họ. Bỗng nhiên, ban công trở thành một nơi rất đặc biệt. Sirianni hứng khởi cho biết: “Bạn có thể cảm nhận niềm vui trong những người xem chúng tôi biểu diễn”. “Nhiều người cảm ơn chúng tôi vì đã làm họ cảm thấy bớt cô đơn” - ông nói thêm.
Giống như hàng triệu người Ý khác, Sirianni phải ở nhà kể từ khi đất nước ban hành quy định cách ly xã hội vào ngày 9-3 để ngăn chặn Covid-19. Và cũng giống như hàng triệu người ở khắp nơi trên thế giới mà chính phủ áp dụng biện pháp tương tự, Sirianni bỗng phát hiện ban công nhà mình chính là mối liên kết với thế giới bên ngoài, là nguồn hy vọng trong thời điểm giãn cách xã hội.
Những người Ý khi thực hiện cách ly đã ra ban công để cùng hát quốc ca, phóng pháo hoa, hát nhạc kịch và cổ vũ nhân viên y tế. Tất cả để giúp nước Ý vẫn lạc quan, yêu đời giữa dịch bệnh. Điều đó đã nhanh chóng lan ra khắp thế giới. Giờ đây, khi hơn một nửa dân số hành tinh đang ở dưới các hình thức giãn cách xã hội khác nhau, ban công ở khắp nơi, từ Madrid đến Mumbai, từ Hamburg đến Alexandria…, đột nhiên trở thành sân khấu, nhắc nhở mọi người về tầm quan trọng của việc nhìn ra và kết nối với thế giới rộng lớn bên ngoài.
* Từ lịch sử…
Thực tế, từ xa xưa, ban công đã là nơi để quyến rũ, hô hào và truyền cảm hứng cho đám đông. Ban công ở Cape Town chính là nơi Nelson Mandela mới được giải thoát khỏi nhà tù ra mắt công chúng và hứa hẹn chương mới cho lịch sử Nam Phi. Và từ ban công ở Vatican, Giáo hoàng vẫn ban phước cho hàng triệu tín đồ mỗi chủ nhật.
Từ hàng ngàn năm qua, ban công đã là công trình kiến trúc đặc biệt chứng kiến mọi thăng trầm của lịch sử loài người. Trong một cuốn sách, nhà khảo cổ học đô thị Mary Shepperson nói rằng ban công có thể đã có từ 3 ngàn năm trước Công nguyên ở Iran, nơi người Mesopotami cổ đại xây dựng hành lang để che chắn đường phố khỏi ánh mặt trời thiêu đốt. Tuy nhiên, khoảng 1.400 năm TCN, các nhà sử học tin rằng người Mycenaean đã xây dựng ban công ở Hy Lạp với mục đích ngược lại: tăng ánh sáng tự nhiên và thông gió.
Nhà khảo cổ học người Anh Barry Kemp thì nói rằng ban công trong cung điện người Ai Cập cổ đại được thiết kế như “bối cảnh sân khấu” để các nhà lãnh đạo xuất hiện trước công chúng. Điều đó cũng đã lặp lại nhiều lần trong lịch sử. Một trong những ban công cổ xưa nhất ở La Mã cổ đại chính là nơi để hoàng đế và quan lại chứng kiến các trận song hùng giữa hai đấu sĩ tại Colosseum.
Trải qua thời gian, thiết kế ban công cũng ngày càng phức tạp. Từ thời Trung cổ, thiết kế ban công kiểu mashrabiya kèm theo lưới mắt cao trang trí công phu đã lan ra khắp thế giới Ả Rập, cho phép cư dân tận hưởng làn gió mới trong khi vẫn tuân thủ luật riêng tư của đạo Hồi. Vào thời Phục hưng, các ban công có lan can đã trở thành thứ không thể thiếu trong nhiều tòa nhà ở Ý.
* …Đến văn đàn
Thế kỷ XIX, châu Âu trải qua thời kỳ đô thị hóa mạnh mẽ, ban công trở thành biểu tượng của lối sống đô thị hiện đại, truyền cảm hứng cho nhiều nhà văn, nhà thơ và nghệ sĩ. Một trong những cảnh lãng mạn nổi tiếng nhất văn đàn diễn ra trên ban công, nơi nhà văn William Shakespeare “cho” chàng Romeo và nàng Juliet gửi đến nhau những lời ngọt ngào.
Họa sĩ người Pháp, Édouard Manet, đã gây xôn xao với tác phẩm The Balcony (Ban công) năm 1869, mô tả 3 người trong khung cửa chớp và những thanh sắt màu xanh nhìn cuộc sống đường phố từ ban công, sâu sắc đến độ một nhà phê bình phải thốt lên: “Đóng cửa lại!”.
Sheila Crane, Trưởng khoa Lịch sử kiến trúc Đại học Virginia, cho rằng, niềm đam mê của chúng ta với ban công là vì vị trí của chúng, tựa như một cái cổng khác vậy. Bà nói ban công là không gian kết nối cuộc sống xã hội và cuộc sống riêng tư. Nhà xã hội học người Pháp Henri Lefebvre từ năm 1992 cũng tôn vinh ban công là nơi mà người ta có thể bắt lấy tốt nhất “những nhịp điệu thoáng qua của cuộc sống đô thị”.
“Những nhịp điệu thoáng qua” ấy thể hiện rất rõ ở Địa Trung Hải, nơi ban công đã trở thành hình ảnh trong nghệ thuật thế kỷ XX. Trong bộ phim năm 1960 From a Roman Balcony (Từ một ban công La Mã), cuộc trò chuyện trên ban công đã dẫn đến một cuộc tình tuyệt vời. Và trong Neapolitan Novels lấy bối cảnh thập niên 50 của Elena Ferrante, ban công thường đóng vai trò là nơi làm mờ đi ranh giới giữa cuộc sống xã hội và đời sống riêng tư.
* Ban công trong đại dịch
Cho đến tận khi TV ra đời, ban công vẫn luôn là nơi mọi người quan sát cuộc sống xung quanh cũng như những buổi diễn. Nhưng công nghệ đã dần đưa mọi người vào trong nhà, ban công dần mất chỗ đứng trong cuộc sống đô thị.
 |
| Bức tranh The Balcony (Ban công) của danh họa Édouard Manet. Ảnh: Wiki |
Nhưng ngày nay, vì Covid-19, mọi người buộc phải cách ly xã hội. Sự cô lập ấy đã mang đến trải nghiệm mới. Và tất cả lại ra ban công, để gần nhau hơn, gần xã hội mà họ đang buộc phải tránh xa.
Antonia De Zarlo, một sinh viên y khoa 28 tuổi ở Florence cho biết: “Tôi đã sống trong căn hộ này được 3 năm và chưa bao giờ giao lưu với hàng xóm”. Thế nhưng, kể từ khi Ý bắt đầu phong tỏa, cứ chiều đến, De Zarlo nhâm nhi cà phê và trò chuyện với hàng xóm từ ban công nhà mình. Thậm chí, ngày cô tốt nghiệp, hàng xóm còn bất ngờ tặng cô vòng nguyệt quế và gói quà, thông qua một cây gậy.
Rosalba Durante, ở Turin, đã về hưu, thì tìm cách làm hệ thống ròng rọc chuyển thực phẩm qua nhà hàng xóm. Ý tưởng ấy xuất hiện khi một người nhắn tin lên WhatsApp nói rằng muốn chia sẻ với mọi người món bánh cô cháu gái mới làm.
Những cảnh tương tự đã bắt đầu diễn ra ở các thành phố khắp thế giới. Beth Poe và chồng, Joe, phải cách ly tại các khu vực khác nhau của cùng một nhà dưỡng lão ở New Orleans. Hai người bây giờ kết nối thông qua một ban công chẳng khác nào mô tả trong Romeo and Juliet: Beth đứng trong bãi đậu xe, trong khi Joe ngồi trên xe lăn trên ban công tầng ba. Tại Madrid, cư dân khu phố Hotigin tổ chức chơi bingo trên ban công. Người dân trên khắp các thành phố Ấn Độ tổ chức nhạc hội trên ban công bằng nồi niêu xoong chảo.
Học giả, giảng viên Carolin Aronis của Đại học Colorado at Boulder, người đã có nhiều năm nghiên cứu về ban công cho rằng, những gì đang diễn ra hôm nay sẽ vẫn còn được lưu giữ ngay cả khi dịch bệnh qua đi. “Ban công cung cấp điều mà công nghệ kỹ thuật số không thể: cảm giác cộng đồng và cảm giác chân thực khi đứng bên nhau”. Cô sinh viên De Zarlo thì đồng cảm: “Cách ly xã hội sẽ nhanh chóng kết thúc, mọi chuyện rồi sẽ ổn, nhưng chúng ta sẽ không quên cảm giác này”.
Đắc Nhân (theo BBC Travel)
