Những năm gần đây, công nghệ số phát triển dẫn đến sự phát triển của một mô hình kinh tế mới: kinh tế chia sẻ. Đi cùng với mô hình kinh tế chia sẻ là một mô hình kinh tế khác, ít được nhắc đến hơn, nhưng đóng một vai trò vô cùng quan trọng và có khả năng biến đổi bộ mặt kinh tế xã hội toàn cầu: nền kinh tế Gig (Gig Economy).
Những năm gần đây, công nghệ số phát triển dẫn đến sự phát triển của một mô hình kinh tế mới: kinh tế chia sẻ. Đi cùng với mô hình kinh tế chia sẻ là một mô hình kinh tế khác, ít được nhắc đến hơn, nhưng đóng một vai trò vô cùng quan trọng và có khả năng biến đổi bộ mặt kinh tế xã hội toàn cầu: nền kinh tế Gig (Gig Economy).
 |
| Sự phát triển công nghệ số giúp bạn có thể dễ dàng tuyển dụng và tìm việc qua mạng với nhiều ngành nghề khác nhau, từ đó hình thành nền kinh tế Gig |
* Nền kinh tế Gig là gì?
Trong một nền kinh tế truyền thống, người ta thường hỏi nhau: Bạn đang làm việc gì, ở công ty nào? Câu trả lời thường là một nghề nghiệp nào đó, ở một công ty hay tổ chức nhất định. Họ là những người lao động toàn thời gian, ít khi thay đổi vị trí và tập trung vào sự nghiệp lâu dài.
Trong một nền kinh tế Gig, người ta thường làm việc trong những vị trí tạm thời và linh hoạt, còn các công ty có xu hướng thuê những người làm việc độc lập và tự do thay vì nhân viên toàn thời gian. Trên thực tế, dạng làm việc độc lập, không thuộc một tổ chức nhất định nào như thế đã tồn tại từ lâu, ta thường gọi là làm nghề tự do (tiếng Anh gọi là freelance). Trước nay, lực lượng này bao gồm các nhân viên làm việc theo hợp đồng ngắn hạn, nhân viên thời vụ. Tuy nhiên, thành phần làm việc như thế chiếm tỷ lệ nhỏ và đóng góp không đáng kể vào nền kinh tế chung. Tình hình thay đổi khi công nghệ số phát triển. Người ta có thể làm việc trực tuyến mà không cần đến cơ quan, từ đó dẫn đến việc không cần là nhân viên cố định cho một công ty và nếu có khả năng có thể cộng tác với nhiều công ty cùng lúc. Tiến hơn một bước nữa, với sự phát triển của mô hình kinh tế chia sẻ, các công ty đại diện cho mô hình này như: Uber, Grab, Airbnb… đã thu hút một loạt người lao động không phải là nhân viên chính thức của mình. Lực lượng lao động tham gia nền kinh tế Gig phát triển lớn mạnh hơn bao giờ hết.
Tham gia nền kinh tế Gig còn phải kể đến lực lượng chuyên gia cộng tác bán thời gian với các tổ chức, không phải là nhân viên chính thức. Có thể kể đến các giảng viên thỉnh giảng của các trường đại học, cộng tác viên các tờ báo, các nhà cố vấn chuyên môn… Khi xét thêm lực lượng này, rõ ràng là nền kinh tế Gig đã đóng góp cho sự phát triển nền kinh tế chung không chỉ theo chiều rộng mà cả chiều sâu nữa.
* Ưu điểm của nền kinh tế Gig
Với sự phát triển của công nghệ số, người lao động làm việc tự do (tham gia nền kinh tế Gig) không cần phải đến văn phòng công ty, liên lạc với công ty chủ yếu thông qua phương tiện kỹ thuật số. Do đó, họ được linh động về thời gian, nếu thích và đủ điều kiện có thể đồng thời làm việc cho nhiều công ty khác nhau để tăng thêm thu nhập.
Về phía nhà tuyển dụng, họ có nhiều ứng viên hơn để lựa chọn, không bị ràng buộc về điều kiện ứng viên đó đang làm việc với đơn vị khác. Công nghệ số còn giúp họ sử dụng những người lao động ở những địa điểm cách xa trụ sở công ty, làm việc vào thời điểm bất kỳ.
Một điểm quan trọng dẫn đến sự phát triển của nền kinh tế Gig là lý do về tài chính. Người sử dụng lao động không đủ khả năng thuê nhân viên toàn thời gian cho mọi công việc cần thiết, vì vậy họ thuê nhân viên bán thời gian hoặc nhân viên tạm thời cho những thời điểm bận rộn hơn hoặc các dự án cụ thể.
Về tâm lý làm việc, người làm việc có thể có xu hướng thay đổi địa bàn làm việc, hoặc hơn nữa là thay đổi nghề nghiệp. Trong trường hợp đó, rõ ràng nền kinh tế Gig đáp ứng nhu cầu của người lao động tốt hơn hẳn nền kinh tế truyền thống.
* Hạn chế của nền kinh tế Gig
Do bản chất thời vụ của nền kinh tế Gig nên việc làm của người lao động không bền vững. Họ khó xác định được tương lai lâu dài và chắc chắn. Tính linh hoạt trong nền kinh tế Gig đồng nghĩa với việc người lao động phải sẵn sàng bất cứ khi nào có hợp đồng tạm thời và luôn phải săn lùng hợp đồng tiếp theo. Ở phía còn lại, xu hướng phát triển nền kinh tế Gig có thể khiến nhân viên toàn thời gian của nền kinh tế truyền thống sẽ bấp bênh hơn trong công việc vì nhân viên tạm thời thường nhận lương rẻ hơn, và linh hoạt hơn về khả năng tuyển dụng, từ đó họ cũng khó phát triển toàn diện trong sự nghiệp.
Người lao động trong nền kinh tế Gig phải gánh chịu nhiều hơn rủi ro thị trường đối với những thăng trầm kinh tế, xu hướng thay đổi và sở thích của người tiêu dùng. Họ không có sự an toàn của một công việc có lương, thưởng ổn định, không có các thói quen hằng ngày đặc trưng cho công việc.
Do tính chất lỏng lẻo của các giao dịch và mối quan hệ kinh tế, mối quan hệ lâu dài giữa người lao động, người sử dụng lao động, khách hàng và nhà cung cấp bị xói mòn. Điều này làm mất đi lợi ích từ việc xây dựng niềm tin lâu dài, thông lệ và sự quen thuộc với khách hàng và nhà tuyển dụng.
* Đang bùng phát hay sắp lụi tàn?
Hiện nay, có hai luồng ý kiến trái chiều rằng nền kinh tế Gig đang bùng phát hay sắp lụi tàn. Mỗi bên dựa vào ưu điểm hay nhược điểm của nền kinh tế Gig như nêu trên để bảo vệ quan điểm của mình. Chuyên gia nghề nghiệp Maciej Duszyński nêu ra những số liệu thống kê sau về nền kinh tế Gig tại Mỹ để chúng ta tham khảo và có nhận định của mình.
- Hiện có 57,3 triệu người làm việc tự do (Gig) ở Mỹ. Ước tính rằng đến năm 2027 sẽ có 86,5 triệu người làm việc tự do (theo Upwork).
- 36% công nhân Mỹ tham gia vào nền kinh tế Gig, thông qua công việc của họ cho dù là nghề nghiệp chính hay phụ (theo Gallup).
- Đối với 44% người lao động Gig, công việc trong nền kinh tế Gig là nguồn thu nhập chính của họ (theo Edison Research).
- Đối với 53% người lao động Gig trong độ tuổi
18-34, công việc trong nền kinh tế Gig chính là nguồn thu nhập chính của họ (theo Edison Research).
- Người lao động Gig thường là trẻ, 38% người trong độ tuổi 18-34 có tham gia nền kinh tế Gig (theo Edison Research).
- Cứ 6 người lao động trong nền kinh tế truyền thống thì có 1 người muốn trở thành người kiếm tiền độc lập, không phải là nhân viên công ty nào (theo McKinsey).
- Người lao động trong nền kinh tế Gig được cho là đã đóng góp 1,4 tỷ USD vào tổng thu nhập của nước Mỹ năm 2018 (theo PYMNTS).
- 19% người lao động Gig nói rằng lý do chính để họ có một công việc Gig là để kiếm được nhiều tiền hơn hoặc để trang trải các khoản chi tiêu hằng ngày (theo PYMNTS).
- Tỷ lệ lớn nhất người lao động tham gia nền kinh tế Gig thuộc về các ngành nghệ thuật, thiết kế, giải trí, thể thao và truyền thông, chiếm 14%. Tiếp theo là nghề bán hàng, chiếm 10% (theo PYMNTS).
- 55% số người lao động Gig cũng có làm công việc toàn thời gian hoặc làm việc bình thường (theo PYMNTS).
Qua những số liệu trên, ta nhận thấy nền kinh tế Gig tại Mỹ đang phát triển và ngày càng đóng vai trò quan trọng, dù rằng vẫn đang chiếm tỷ lệ nhỏ hơn so với nền kinh tế truyền thống.
Tại Việt Nam, hiện nay chưa có số liệu điều tra cụ thể, khái niệm về nền kinh tế Gig cũng chưa được phổ biến. Tuy vậy, có thể thấy rõ là lực lượng lao động tham gia nền kinh tế Gig đang ngày một đông đảo, nhất là từ khi có sự xuất hiện của những mô hình kinh tế chia sẻ như: Grab, Uber… Cùng với sự phát triển của công nghệ số, khả năng làm việc online ngày càng thuận tiện hơn chắc chắn cũng sẽ dẫn đến nhiều người tham gia làm việc theo phương thức này, đồng nghĩa với việc tham gia nền kinh tế Gig. Như vậy, nền kinh tế Gig sẽ góp phần không nhỏ vào nền kinh tế chung. Do đó, việc nghiên cứu để đưa ra những chính sách nhằm quản lý tốt hơn và bảo vệ tốt hơn quyền lợi người lao động Gig là rất cần thiết.
Phạm Hoài Nhân
