Cả thế giới nhớ về Beethoven

Năm 2020 là tròn 250 năm ngày sinh của Ludwig van Beethoven (17-12-1770 - 26-3-1827). Cả thế giới đang lên kế hoạch tưởng nhớ và tôn vinh nhạc sĩ thiên tài người Đức.

Nhạc sĩ thiên tài người Đức Beethoven

Trong năm nay, các sáng tác của ông sẽ vang lên ở khắp mọi nơi. Từ Mỹ đến Pháp, Nga, Trung Quốc và nhiều đất nước khác, các nghệ sĩ sẽ chơi tứ tấu đàn dây, các bản soạn cho piano, violin và tất nhiên là không thể thiếu 9 bản giao hưởng lừng danh của Beethoven. Có thể nói, các dự án âm nhạc được tổ chức xuyên châu lục đang kết nối những người yêu nhạc Beethoven, cũng như chia sẻ các giá trị của tự do và tình anh em, như nhạc sĩ đã viết trong bản Ode to Joy (Khải hoàn ca), chương cuối của Bản giao hưởng số 9: “Tất cả đàn ông đều trở thành anh em”.

* Từ quê hương đến thế giới

Trung tâm của các hoạt động tưởng nhớ Beethoven sẽ là TP.Bonn của Đức, quê hương ông. Theo đó, Hiệp hội Beethoven Jubilee đã khởi xướng một số dự án lớn và đang tài trợ cho khoảng 300 người sống tại Bonn tham gia chơi nhạc Beethoven. Cùng với đó, hiệp hội này còn hợp tác với nhiều tổ chức và nghệ sĩ quốc tế. Trong đó, nhà soạn nhạc Tan Dun của Trung Quốc dự kiến sẽ tham gia Liên hoan âm nhạc Beethovenfest ở Bonn vào mùa thu năm nay và trình diễn Bản giao hưởng số 9 của Beethoven cùng một tác phẩm mới mang tên The Nine được sáng tác dựa trên Bản giao hưởng số 9.

Ludwig van Beethoven đã sinh ra và sống 22 năm tại Bonn trước khi chuyển đến Vienna (Áo) để sống phần đời còn lại. Và cả hai nơi đều đang chuẩn bị tổ chức những cuộc triển lãm đặc biệt để tôn vinh ông. Cụ thể, các bảo tàng về Beethoven ở Bonn và Vienna, nhiều kho lưu trữ và thư viện quốc gia ở châu Âu và Mỹ, đang lên kế hoạch đưa các bản thảo viết tay và thư hiếm hoi của nhà soạn nhạc đến với công chúng. Trong khi đó, nhiều đài PT-TH như: BBC, Radio France, Arte... có kế hoạch phát các tư liệu quý về Beethoven từ kho lưu trữ của mình.

Beethoven để lại một di sản âm nhạc vô cùng đồ sộ, trong đó Bản giao hưởng số 9 là tác phẩm được trình diễn thường xuyên nhất và đã được đưa vào Danh sách Di sản thế giới của UNESCO. Đặc biệt, bản nhạc này được sáng tác khi Beethoven đã hoàn toàn bị điếc.

Ngoài Bản giao hưởng số 9, các dàn nhạc nổi tiếng ở Paris, Chicago, Tokyo, Sao Paulo và Hong Kong (Trung Quốc) đã có kế hoạch biểu diễn tất cả 9 bản giao hưởng của Beethoven. Nhạc trưởng nổi tiếng người Hy Lạp, Teodor Currentzis và dàn nhạc Musica Aeterna đến từ TP.Perm của Nga cũng sẽ có chuyến lưu diễn, biểu diễn các sáng tác của Beethoven ở Vienna, Salzburg và Bonn.

Tại Mỹ, Dàn nhạc giao hưởng Chicago với nhạc trưởng Riccardo Muti cũng có kế hoạch trình diễn các bản sonata soạn cho piano của Beethoven cũng như các bản giao hưởng của ông. Trong khi đó, tại Paris, những người yêu thích âm nhạc có thể thưởng thức toàn bộ các bản nhạc thính phòng và bản concerto độc tấu của Beethoven với các nhạc trưởng nổi tiếng thế giới bao gồm: Daniel Barenboim, Philippe Jordan, Vienna Philharmonic và Sir Simon Rattle với Dàn nhạc giao hưởng London. Tại San Francisco, Bắc Kinh, London và Hamburg, khán giả có thể chờ đón Anne-Sophie Mutter và Lambert Orkis trình diễn những bản sonata soạn cho violin nổi tiếng nhất của Beethoven.

Ngoài ra, Moskva sẽ tổ chức một liên hoan âm nhạc nhằm tôn vinh cả Beethoven và Pyotr Tchaikovsky, nhà soạn nhạc người Nga (sẽ tròn 180 năm ngày sinh vào năm 2020). Liên hoan bắt đầu vào ngày 22-2-2020 tại Thính phòng hòa nhạc Zaryadye.

Trong khi đó, Liên hoan dàn nhạc Ladies versus Beethoven được tổ chức tại Thính phòng Stockholm Konserthuset (Thụy Điển), trình diễn 9 bản giao hưởng của Beethoven cùng những tác phẩm của các nhà soạn nhạc nữ nổi tiếng.

* Kết nối năm châu

Một điểm nhấn trong các chương trình tưởng nhớ Beethoven là dự án của nghệ sĩ Mỹ Marin Alsop, Giám đốc âm nhạc của Dàn nhạc giao hưởng Baltimore và Dàn nhạc giao hưởng quốc gia Sao Paulo. Bà sẽ tới 5 châu lục để chỉ huy màn diễn Bản giao hưởng số 9 cùng các dàn nhạc ở New Zealand, Mỹ, Brasil, Anh, Áo, Australia và Nam Phi.

Trong dự án, ở mỗi màn trình diễn, đoạn điệp khúc cuối cùng của bản Ode to Joy sẽ được hát bằng ngôn ngữ địa phương tương ứng. Riêng tại Sydney, người dân bản địa sẽ trình bày âm nhạc truyền thống của họ như một phần của buổi biểu diễn. Loạt hòa nhạc này được kết thúc bằng màn diễn tại Thính phòng Carnegie ở New York vào tháng 12-2020, với sự tham gia của 250 ca sĩ từ khắp thành phố và các nghệ sĩ khách mời thuộc nhiều thể loại âm nhạc khác nhau.

Chưa hết, mạng lưới viện văn hóa toàn cầu của Đức, Viện Goethe, đang khảo sát những yếu tố phi châu Âu trong các tác phẩm của nhà soạn nhạc vĩ đại người Đức. Thực tế, Beethoven được cho là đã rất quan tâm đến những âm thanh “kỳ lạ” từ châu Á và phương Đông được đưa đến châu Âu trong thời kỳ cai trị thuộc địa. Mối quan tâm này đã tạo âm hưởng phương Đông trong âm nhạc của ông. Theo dự án, các Viện Goethe ở Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ sẽ tổ chức để trình diễn Bản giao hưởng số 7 của Beethoven với các nhạc cụ truyền thống của hai quốc gia này.

Tại Iran, nhạc sĩ Mahdis Kashani đã sáng tác các bài hát cho giọng ca và piano theo phong cách âm nhạc của tập liên khúc An die ferne Geliebte (Gửi người yêu phương xa) của Beethoven. Ngoài ra, Dàn nhạc giao hưởng quốc gia Iraq sẽ chơi đều đặn bản anh hùng ca vĩ đại Egmont Overture của Beethoven trong năm 2020, theo một dự án hợp tác với Đức.

Sinh thời, Beethoven rất yêu thiên nhiên và cuộc sống miền quê. Vì vậy Hiệp hội Beethoven Jubilee Bonn cũng đã hợp tác cùng Ban Thư ký về khí hậu của Liên hợp quốc để khởi xướng Dự án Đồng quê (Pastoral Project). “Trong Bản giao hưởng số 6, còn được gọi là Bản giao hưởng Đồng quê, Beethoven phản ánh mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Trong thời kỳ của biến đổi khí hậu ngày nay, chúng ta cần xem xét mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Đó là một vấn đề ảnh hưởng đến toàn thế giới” - Elvin Ruic, Giám đốc dự án cho biết.

Trong dự án, nhiều chuyên gia quốc tế sẽ được mời khảo sát các tư tưởng này trong âm nhạc của Beethoven. Trong khi đó, hãng truyền thông quốc tế Đức Deutsche Welle chuẩn bị trình chiếu một bộ phim tài liệu về dự án này nhân Ngày Môi trường thế giới 5-6-2020.

* Đi tìm Bản giao hưởng số 10 dang dở...

Đặc biệt, một hoạt động khác đang diễn ra là việc phục dựng tác phẩm được cho là “Bản giao hưởng thứ 10” của Beethoven. Một vài ghi chú được viết nguệch ngoạc trong sổ tay - đó là tất cả những gì thuộc về tác phẩm này mà nhà soạn nhạc thiên tài để lại trước khi ông qua đời vào năm 1827.

Giờ đây, một nhóm nhà nghiên cứu âm nhạc và lập trình viên đang chạy đua với thời gian để hoàn tất phục dựng tác phẩm dở dang này với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo (AI) trước lễ kỷ niệm 250 năm ngày sinh của Beethoven.

Bản giao hưởng thứ 10 dang dở của Ludwig van Beethoven

Bà Christine Siegert, Chủ nhiệm Phòng Lưu trữ thuộc Bảo tàng Beethoven (Beethoven House) ở TP.Bonn - quê hương của nhà soạn nhạc người Đức, cho biết: “Tiến trình phục dựng trên máy tính đang diễn ra rất ấn tượng, ngay cả khi chiếc máy tính này vẫn còn nhiều điều phải học hỏi”. Bà Siegert đồng thời bày tỏ sự tin tưởng rằng Beethoven nếu còn sống chắc hẳn sẽ rất thích và chấp thuận ý tưởng thể hiện bản nhạc thông qua AI vì lúc sinh thời ông cũng là một người rất sáng tạo. Theo bà Siegert, việc ứng dụng AI trên bản thảo của Beethoven sẽ không gây ảnh hưởng đến di sản của ông, vì trên thực tế dự án này không được tính là một trong số các tác phẩm của nhà soạn nhạc.

Trong dự án do Deutsche Telekom tài trợ, phần mềm học máy (machine-learning) đã được “nạp” tất cả các tác phẩm của Beethoven, để rồi sau đó phục dựng “Bản giao hưởng số 10” còn dang dở theo đúng phong cách của nhà soạn nhạc này, dựa trên những dữ liệu rời rạc.

Kết quả cuối cùng của dự án sẽ được một dàn nhạc chuyên nghiệp trình diễn vào ngày 28-4-2020 tại Bonn. Sự kiện này cũng được xem là tâm điểm cho lễ kỷ niệm 250 năm ngày sinh của Beethoven - nhà soạn nhạc đã mở đường cho kỷ nguyên lãng mạn của âm nhạc cổ điển.

Đắc Nhân (tổng hợp)