Bà Phạm Thị Ngọc Trần kết bạn với Lê Lợi từ thời chưa dấy nghĩa, lúc nào cũng kế cận để cùng chia ngọt sẻ bùi với chồng. Sau hội thề Lũng Nhai, bà Trần ở luôn trong quân chăm lo sức khỏe cho Lê Lợi và góp phần phụ trách việc quân lương.
Bà Phạm Thị Ngọc Trần kết bạn với Lê Lợi từ thời chưa dấy nghĩa, lúc nào cũng kế cận để cùng chia ngọt sẻ bùi với chồng. Sau hội thề Lũng Nhai, bà Trần ở luôn trong quân chăm lo sức khỏe cho Lê Lợi và góp phần phụ trách việc quân lương. Những khi lương hết, binh kiệt, bà nhịn ăn nhường phần cho nghĩa quân.
Năm 1427, theo diệu kế của tướng quân Nguyễn Chích, Lê Lợi quyết định hành quân vào Nghệ An, đánh một đòn bất ngờ vào yết hầu của giặc Minh. Thuyền đến cửa Triều Khẩu thì gặp bão to. Cuồng phong dữ dội làm lật cả một số thuyền gây mất mát lớn cho nghĩa quân.
Theo lời của người địa phương, nơi đây có thủy quái đòi cúng tế bằng mạng người, nếu không thủy quái sẽ dìm chết tất cả. Nghe thế, lòng quân xao động. Phạm Thị Ngọc Trần vốn là người sắc sảo, am hiểu tâm trạng nghĩa quân bèn xin Lê Lợi cho cúng tế để trấn an tướng sĩ. Lê Lợi đang bối rối không biết phải chọn ai, bà Trần quỳ xuống trước chồng: “Thiếp phận nữ nhi chẳng biết cách gì hơn để hiến dâng sức mình cho nghiệp lớn. Nay gặp lúc khẩn thiết này, thiếp nguyện hy sinh để yên lòng ba quân. Chỉ mong phu quân hãy nhớ đến đứa con của thiếp”.
Nói đoạn, Ngọc Trần trao con trai là Nguyên Long chưa tròn 2 tuổi cho tì nữ rồi lao mình xuống sông. Lê Lợi sững sờ, nhỏ lệ trước sự hy sinh lớn lao của người vợ yêu. Tin vợ yêu của chủ tướng “cúng mình” cứu mạng ba quân lan đi, vang dội lòng tướng sĩ khiến ai cũng cảm kích, tăng thêm lòng tin và sức chiến đấu. Lần ấy, nghĩa quân thắng lớn.
Dẹp yên giặc Minh, Lê Lợi lên ngôi vua lấy hiệu là Lê Thái Tổ. Thái Tổ nhớ công lao của người vợ yêu, cho dựng điện Hiếu Nhân để phụng thờ. Nhớ lời Ngọc Trần dặn, Thái Tổ nuôi dạy Nguyên Long chu đáo, sau này truyền ngôi cho, hiệu là Lê Thái Tông.
Lòng son của Ngọc Trần đã gieo đáy bể, nhưng gương phấn dũng hãy còn đỏ mãi với nhân thế!
Trực Tử
