Nguyên phi Ỷ Lan tên thật là Yến, hiệu là Khiết Nương, quê ở thôn Thổ Lỗi (nay thuộc huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh), con nhà nghèo khó, phải lam lũ kiếm sống từ nhỏ.
Nguyên phi Ỷ Lan tên thật là Yến, hiệu là Khiết Nương, quê ở thôn Thổ Lỗi (nay thuộc huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh), con nhà nghèo khó, phải lam lũ kiếm sống từ nhỏ. Một lần, vua Lý Thánh Tông đi kinh lý vùng dọc bờ sông Đuống. Xe vua đi đến đâu, trai gái làng đổ xô ra xem không ngớt. Riêng một mình nàng Yến nép mình vào bụi cỏ lan đứng nhìn. Vua thấy lạ, gọi đến hỏi, nàng Yến e lệ cúi đầu:“Tôi phận hèn mọn, côi cút, biết mình không thể sánh cùng chúng bạn nên chẳng dám đến gần”.
Vua Thánh Tông nghe thế cảm động, biết là người khác thường nên đưa về cung lập làm nguyên phi, đặt tên hiệu là Ỷ Lan.
Tháng 2 năm 1069, vua Thánh Tông thân chinh đi đánh Chiêm Thành, Ỷ Lan ở nhà tham gia việc triều chính, chăm lo việc dân, việc nước. Mấy tháng trời đánh trận mà không thắng được giặc, Thánh Tông chán nản kéo quân về. Vua đem quân về đến Cư Liên nghe tin nguyên phi giúp việc nội trị, lòng dân vui vẻ, trong nước yên tĩnh, người tôn sùng đạo Phật gọi nguyên phi là Phật bà Quan Âm. Vua tự thấy xấu hổ mà rằng:“Nguyên phi là đàn bà mà còn làm được như thế, ta là đàn ông lại chưa được việc gì!”. Nói đoạn vua quay thuyền thẳng hướng Chiêm Thành mà tiến. Nếu không thắng trận vua quyết không hồi kinh.
Lần ấy, Thánh Tông thắng lớn. Tháng bảy, vua ban sư về kinh. Triều đình đón tiếp đoàn quân thắng trận một cách long trọng. Nguyên phi Ỷ Lan chúc mừng vua. Vua cầm tay Ỷ Lan, thành thật nói:“Nếu không có nguyên phi, ta đã không làm được gì”.
Thì ra, dù là quân vương, nhiều khi cũng phải thi đua với vợ.
Trực Tử
