Truyền thuyết về thần tích Thần nữ làng Đại Yên (thuộc Ba Đình, Hà Nội) kể: Mùa thu năm Ất Mão (1075), quân Chiêm Thành gây rối ở phía Nam, vua Nhân Tông sai lão tướng Lý Thường Kiệt cầm binh đánh dẹp.
Truyền thuyết về thần tích Thần nữ làng Đại Yên (thuộc Ba Đình, Hà Nội) kể: Mùa thu năm Ất Mão (1075), quân Chiêm Thành gây rối ở phía Nam, vua Nhân Tông sai lão tướng Lý Thường Kiệt cầm binh đánh dẹp. Lý Thường Kiệt huy động dân binh ở mười ba trại quanh kinh đô Thăng Long đi chiến trận. Thấy rất đông người tòng quân, một cô bé chín tuổi, tóc để trái đào cũng nằng nặc xin theo. Hỏi tên, biết là cô bé họ Trần, mồ côi cha mẹ, quê ở trại Đại Yên, đang không nơi nương tựa, muốn đi theo trong quân. Lão tướng Lý Thường Kiệt thương tình thu nhận để cô bé khỏi bơ vơ, lạc lõng chứ không có ý dùng vào việc quân.
Cuộc chiến đấu diễn ra thật khó khăn. Quân Lý đông đảo, hùng mạnh nhưng đường xa, đất lạ, không quen phong thổ nên khó giành được ưu thế. Lý Thường Kiệt nhiều lần cho người cải trang trà trộn vào đất giặc dò la, thám thính nhưng không đem lại kết quả gì, bởi quân Chiêm đề phòng rất cẩn mật.
Khi ông mệt mỏi bên án thư, cô bé họ Trần (bây giờ như con nuôi của lão tướng) đến bên cạnh xin chủ tướng cho mình vào trại giặc để thu thập tình hình. Thoạt đầu, Lý tướng quân lắc đầu vì ngại trẻ thơ không làm được việc lớn. Sau, xét bé Trần lanh lẹ, cương quyết, lại là trẻ con thì giặc khó nghi ngờ nên ông đồng ý cho đi.
Bé Trần nhận mật lệnh, giả làm em bé bán trầu cau, bánh trái để len lỏi vào trại giặc. Giặc không chú ý gì đến cô bé tí hon này. Nhờ vậy bé Trần tha hồ đi lại, quan sát, dò hỏi, ghi nhớ tất cả các hệ thống bố phòng của quân Chiêm. Mỗi lần được tin tức mới, bé Trần đều kể tỉ mỉ cho chủ tướng. Bé tẩm thuốc mê vào trầu cau, kẹo bánh đem bán cho quân Chiêm. Khá nhiều quân Chiêm rơi vào cơn mê đúng lúc quân Lý tấn công.
Trận ấy, quân Lý thắng lớn. Nhưng trong đoàn quân hồi kinh không còn có cô bé họ Trần nữa. Bé đã hy sinh trong vòng tên bay, đạn lạc. Lão tướng Lý Thường Kiệt ngậm ngùi kể chiến công của bé Trần cho vua Nhân Tông. Vua xúc động ra sắc chỉ phong bé Trần thần hiệu là Ngọc Hoa, truyền cho dân làng Đại Yên lập đền thờ.
Khói hương nghi ngút nghìn năm tại đền thờ làng Đại Yên nhắc nhở: Công trạng hy sinh cho đất nước dù khuyết danh, dù tuổi nhỏ luôn được người đời ghi nhớ, tôn vinh. Và, ngược lại…
Trực Tử
