Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến vào 5 dự thảo luật về giáo dục: Bảo đảm đồng bộ thể chế, tăng tính khả thi và tháo gỡ vướng mắc thực tiễn

(ĐN) - Theo chương trình làm việc tại Phiên họp thứ 52 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, sáng 4-12, các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã cho ý kiến về việc giải trình, tiếp thu, chỉnh lý đối với nhóm 5 dự thảo bao gồm: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục; Luật Giáo dục đại học (sửa đổi); Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi); Nghị quyết của Quốc hội quy định cơ chế đặc thù về một số chủ trương, chính sách trong Nghị quyết số 71 ngày 22-8-2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo; Nghị quyết về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026-2035.

Toàn cảnh phiên họp

Tại phiên họp, thừa ủy quyền của Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn đã trình bày Tờ trình tổng hợp nội dung tiếp thu, giải trình và chỉnh lý đối với 05 văn bản luật nhóm giáo dục. Đây là nhóm chính sách có tác động rộng, liên quan trực tiếp đến hệ thống giáo dục quốc dân từ giáo dục phổ thông, giáo dục nghề nghiệp đến giáo dục đại học. Cụ thể:

Đối với dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục 2019, Chính phủ cho biết dự thảo đã được rà soát toàn diện nhằm bảo đảm tính đồng bộ của hệ thống pháp luật, tránh trùng lặp với Luật Nhà giáo, Luật Viên chức, Luật Đầu tư, Luật Giáo dục đại học và Luật Giáo dục nghề nghiệp. Một điểm đáng chú ý là việc quy định Bộ Giáo dục và Đào tạo quyết định một bộ sách giáo khoa dùng chung toàn quốc, tạo linh hoạt giữa biên soạn mới và chỉnh lý sách hiện hành, đồng thời tăng tính khả thi trong triển khai.

Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn trình bày Tờ trình tiếp thu, giải trình ý kiến của các Đại biểu Quốc hội

Về dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi), Chính phủ tiếp thu ý kiến theo hướng làm rõ chương trình đào tạo nghề khác; thống nhất quy định về tiêu chuẩn nhà giáo theo Luật Nhà giáo; hoàn thiện cơ chế liên thông và công nhận tín chỉ giữa các bậc học; và bảo đảm cơ chế tự chủ gắn với trách nhiệm giải trình của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Các quy định về tài chính, đặt hàng đào tạo được chỉnh lý để ưu tiên ngành nghề then chốt, tránh dàn trải.

Đối với dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), dự thảo gồm 9 chương, 46 điều, kế thừa khoảng 55% quy định hiện hành nhưng bổ sung nhiều nội dung quan trọng nhằm hiện đại hóa mô hình quản trị đại học, khắc phục vướng mắc trong tổ chức hội đồng trường, bổ nhiệm nhân sự, đào tạo chuyên sâu. Các đề nghị của ngành y về chương trình đào tạo bác sĩ nội trú, chuyên khoa I, II được xử lý theo hướng đây là chương trình đào tạo chuyên sâu sau đại học do Bộ Y tế quản lý, không tạo thêm trình độ mới trong Khung trình độ quốc gia.

Đoàn Chủ tọa tại phiên họp

Về hai dự thảo Nghị quyết về cơ chế chính sách đặc thù trong giáo dục và chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa giáo dục giai đoạn 2026–2035, Chính phủ đã bổ sung chính sách hỗ trợ người học, ưu tiên vùng khó khăn; quy định rõ cơ chế chuyển đổi số, hợp tác quốc tế; và làm rõ vấn đề bố trí vốn sau khi Bộ Tài chính khẳng định khả năng cân đối 100.000 tỷ đồng vốn đầu tư công cho giai đoạn 2026–2030. Tờ trình của Chính phủ cũng khẳng định, các dự án luật và nghị quyết lần này nhằm tạo nền tảng pháp lý thống nhất, mở đường cho đột phá giáo dục trong giai đoạn mới.

Quang cảnh phiên thảo luận

Tán thành với Tờ trình của Chính phủ, thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh ghi nhận sự tiếp thu ý kiến của Chính phủ cũng như những nội dung đã chỉnh lý trong các dự thảo luật. Tuy nhiên, vẫn còn một số nội dung cần được tiếp tục chỉnh sửa để bảo đảm tính thống nhất với các văn bản luật khác, cũng như phù hợp với tình hình thực tế. Cụ thể:

Đối với dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, Ủy ban tán thành nhiều nội dung chỉnh lý lớn: xác định trung học nghề thuộc hệ thống giáo dục nghề nghiệp; bổ sung quy định về văn bằng đào tạo chuyên sâu của lĩnh vực đặc thù để thể chế hóa Nghị quyết 72 của Bộ Chính trị; hoàn thiện quy định về ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục; và chuyển sang cơ chế Bộ trưởng Bộ GD&ĐT quyết định một bộ sách giáo khoa dùng chung toàn quốc. Báo cáo cũng thống nhất việc bãi bỏ Hội đồng trường ở cơ sở giáo dục công lập cấp mầm non và phổ thông, áp dụng cơ chế chuyển tiếp tối đa 12 tháng cho Ban giám hiệu thực hiện nhiệm vụ.

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh trình bày Báo cáo Thẩm tra Tờ trình của Chính phủ

Đối với dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), Ủy ban đánh giá dự thảo đã chỉnh lý tại 38/48 điều, bổ sung quy định quan trọng về chính sách phát triển giáo dục đại học, đặc biệt trong tài chính – nghiên cứu – đổi mới sáng tạo. Báo cáo nhấn mạnh yêu cầu làm rõ địa vị pháp lý của các trường đại học thành viên thuộc Đại học Quốc gia, Đại học vùng để bảo đảm thống nhất nội dung dự thảo. Ủy ban cũng tán thành quy định về đào tạo chuyên sâu sau đại học trong lĩnh vực sức khỏe do Bộ Y tế quản lý, không được coi là trình độ tương đương thạc sĩ – tiến sĩ.

Với dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi), Ủy ban đồng tình với nhiều nội dung tiếp thu như chương trình đào tạo, văn bằng – chứng chỉ, cơ cấu tổ chức và chính sách cho người học. Tuy nhiên, Ủy ban đề nghị bổ sung quy định cho phép một số cơ sở giáo dục đại học được tiếp tục đào tạo trình độ cao đẳng trong thời hạn nhất định, phù hợp thực tiễn các trường nâng cấp từ cao đẳng. Đối với Quỹ đào tạo nhân lực của doanh nghiệp, Ủy ban cho rằng còn thiếu đánh giá tác động và đề nghị Chính phủ quy định chi tiết để bảo đảm khả thi.

Về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội quy định cơ chế đặc thù về một số chủ trương, chính sách về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, Ủy ban tán thành hướng tiếp thu của Chính phủ, đồng thời đề nghị yêu cầu các cơ sở giáo dục phải thông báo trước khi tổ chức hội thảo quốc tế, và bỏ quy định “bàn giao cơ chế hoạt động của Hội đồng trường” để bảo đảm tính rõ ràng trong chuyển tiếp.

Đối với dự thảo Nghị quyết phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa giáo dục, Ủy ban đánh giá dự thảo đã xác định đúng trọng tâm, bảo đảm tính đột phá sau chỉnh lý, phù hợp ý kiến của các đại biểu và cơ quan thẩm tra.

Các Đại biểu tham dự Phiên họp

Sau khi nghe Tờ trình của Chính phủ cũng như Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, đa số các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất với nhiều nội dung đã được tiếp thu, chỉnh lý trong 05 dự thảo luật về giáo dục được trình tại Kỳ họp Quốc hội lần này. Mặc dù vậy, vẫn có một số nội dung hiện còn nhiều ý khác nhau, cần được tiếp tục thảo luận và thống nhất tại phiên họp, trước khi trình Quốc hội thông qua.

Đại học vùng: Kỳ vọng lớn nhưng chưa phát huy hiệu quả

Cho ý kiến về sự bất cập của Đại học vùng, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Đỗ Văn Chiến nhận định phát triển đại học vùng là một chủ trương đúng đắn, nhưng qua quá trình thực hiện lại phát sinh rất nhiều bất cập, không còn phù hợp với tinh thần phân cấp mạnh mẽ mà Đảng và Nhà nước đang thúc đẩy. Nhiều báo cáo tổng kết của Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng từng chỉ ra những điểm nghẽn tương tự.

Theo Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Đỗ Văn Chiến, bất cập lớn nhất được nêu là cơ chế vận hành còn nặng tính hành chính, chậm trao quyền tự chủ cho các trường thành viên, thậm chí gây phân tán quyền lực và làm chậm tốc độ phát triển của các trường mạnh. Trong khi đó, chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước hiện nay là phân quyền, giao quyền, địa phương quyết – địa phương chịu trách nhiệm. Một số trường đại học trong mô hình hiện nay đã đủ mạnh để phát triển độc lập, nhưng lại bị ràng buộc bởi cơ chế chung của Đại học vùng, dẫn tới khó phát huy tối đa tiềm năng. Vì vậy, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội đề nghị cơ quan soạn thảo và thẩm tra cần rà soát kỹ: “Nếu cần thiết thì chúng ta có thể điều chỉnh một điều khoản mở để trong quá trình tổ chức thực hiện, tuổi thọ của luật kéo dài và có thể điều chỉnh phù hợp, để Chính phủ có thể xử lý mềm ở những giai đoạn thích hợp”.

Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Đỗ Văn Chiến phát biểu

Cùng quan điểm trên, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Nguyễn Thanh Hải, người trực tiếp theo dõi hoạt động của Đại học Thái Nguyên nhiều năm, đã cung cấp những dữ liệu thực tế để làm rõ vấn đề.

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Nguyễn Thanh Hải, Đại học Thái Nguyên là đơn vị có gần 800 tiến sĩ, thạc sĩ, quy mô đào tạo lớn, đóng góp quan trọng vào đào tạo nhân lực chất lượng cao cho khu vực trung du và miền núi phía Bắc; thậm chí đã góp phần trực tiếp vào việc thu hút Samsung đầu tư vào Thái Nguyên. Tuy nhiên, đầu tư ngân sách cho phát triển Đại học vùng lại không tương xứng. Dự án mở rộng Đại học Thái Nguyên có kinh phí hơn 300 tỷ đồng, nhưng mỗi năm chỉ được bố trí 10–20 tỷ, khiến tiến độ chậm và không thể tạo đột phá. Do đó, câu hỏi được đặt ra là: mô hình Đại học vùng không hiệu quả là vì thiết kế mô hình sai, hay vì chưa được đầu tư đúng mức? Liệu có nên phân loại, cho phép những trường lớn, đủ năng lực tách ra hoạt động độc lập và tự chủ hoàn toàn?

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Nguyễn Thanh Hải

Đề xuất giải pháp cho vấn đề này, Chủ nhiệm Ủy ban Nguyễn Thanh Hải đề nghị phải đánh giá kỹ lưỡng, khách quan; thậm chí cân nhắc cho phép “những trường mạnh tách ra, tự chủ, hoặc phân định rõ trường nào nên giữ trong mô hình, trường nào nên hoạt động độc lập”. Đồng tình với ý kiến của Chủ nhiệm Nguyễn Thanh Hải, các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng thống nhất rằng, báo cáo giải trình cần bổ sung phân tích sâu hơn, phản ánh trung thực thực tiễn, tránh việc “duy trì mô hình vì lý do lịch sử” mà không căn cứ hiệu quả.

Hệ thống văn bằng ngành Y: cần cơ chế liên thông để công nhận bằng cấp tương đương

Bên cạnh vấn đề Đại học vùng, hệ thống đào tạo – văn bằng trong lĩnh vực sức khỏe cũng thu hút rất nhiều ý kiến. Theo Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Nguyễn Thanh Hải, đây là nội dung phải được quan tâm đúng mức vì ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi người học và chất lượng đội ngũ y tế.

Chủ nhiệm Ủy ban phân tích, sinh viên y khoa học 6 năm, sau đó phải học tiếp nội trú, chuyên khoa I, chuyên khoa II – “mất rất nhiều thời gian, công sức và thiên về thực hành”, nhưng lại không được liên thông với hệ thạc sĩ – tiến sĩ. Chủ nhiệm Ủy ban Nguyễn Thanh Hải nhận định: “Việc không công nhận liên thông cũng có những thiệt thòi cho đội ngũ y bác sĩ bởi vì ở nước ngoài có bằng kỹ sư thực hành, thạc sĩ thực hành, tiến sĩ thực hành. Còn ở ta, bác sĩ chuyên khoa cấp 1, cấp 2 hay nội trú không được liên thông sang hệ bằng cấp chung thì không phù hợp”.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn và Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải tại Phiên họp

Từ góc tiếp cận quốc tế, Chủ nhiệm Ủy ban Nguyễn Thanh Hải gợi ý, cần xem xét mô hình đào tạo hai nhánh gồm văn bằng học thuật và văn bằng thực hành chuyên sâu, trong đó có cơ chế công nhận tín chỉ và chuyển đổi rõ ràng.

Đồng tình với ý kiến của Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, các đại biểu cũng cho rằng ngành Y là lĩnh vực đặc thù, không thể áp dụng cứng nhắc hệ thống văn bằng như các ngành khác. Đào tạo y khoa cần đảm bảo cả hai yếu tố: năng lực lâm sàng và nền tảng học thuật cho giảng dạy, nghiên cứu. Vì vậy, yêu cầu đặt ra là phải có cơ chế liên thông minh bạch, không làm giảm chuẩn chất lượng nhưng phải tạo động lực phát triển đội ngũ bác sĩ giảng viên, nghiên cứu viên y khoa trong tương lai.

Hoàn thiện cơ chế để hình thành trung tâm giáo dục quốc tế

Cho ý kiến vào nội dung xây dựng trung tâm giáo dục quốc tế tại Việt Nam, vốn thu hút sự quan tâm của nhiều đại biểu Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi cho rằng Việt Nam, đặc biệt là các đô thị lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, đã hội tụ khá đầy đủ điều kiện để phát triển mô hình trung tâm giáo dục quốc tế. Chủ nhiệm Phan Văn Mãi nhấn mạnh: “Tại thành phố Hồ Chí Minh thì cũng đã có chuẩn bị điều kiện; trên thực tế cũng đã có những hoạt động rồi, chúng ta hoàn toàn có khả năng”.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi phát biểu

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Phan Văn Mãi, xu hướng các quốc gia trong khu vực đẩy mạnh thu hút sinh viên quốc tế, thu hút trường đại học danh tiếng và xây dựng môi trường giáo dục mở đang tạo ra cạnh tranh mạnh mẽ. Việt Nam không thể đứng ngoài xu thế đó, nhất là khi sở hữu lợi thế về môi trường kinh tế năng động, vị trí địa chiến lược và dân số trẻ.

Để làm được điều này, Chủ nhiệm Ủy ban Phan Văn Mãi đề xuất, Quốc hội cần đưa nội dung này vào nghị quyết, tạo hành lang pháp lý đủ mạnh nhằm thể chế hóa Nghị quyết 71. Theo đó, các chính sách lớn cần được xem xét gồm: chính sách đất đai – bảo đảm quỹ đất để xây dựng cơ sở giáo dục đạt chuẩn; chính sách thị thực – tạo cơ chế visa thông thoáng cho giảng viên, chuyên gia và người học quốc tế; cùng với đó là chính sách hỗ trợ chất lượng dịch vụ, giúp các cơ sở giáo dục quốc tế hoạt động thuận lợi và đảm bảo tiêu chuẩn đào tạo.

Chủ nhiệm Ủy ban Phan Văn Mãi cũng đề nghị nghiên cứu cơ chế cho phép một số trường đại học mở rộng đào tạo từ bậc cao đẳng đến cả hệ phổ thông thực hành, nhất là các lĩnh vực đòi hỏi năng khiếu đặc thù như nghệ thuật, nhằm tạo nguồn “đầu vào tinh hoa” cho trung tâm giáo dục quốc tế trong tương lai. Với những điều kiện hiện có, nhiều đại biểu cho rằng Việt Nam đã đứng trước cơ hội lớn để hình thành các trung tâm giáo dục quốc tế, song cần khuôn khổ chính sách đủ mạnh, thống nhất và dài hạn. Việc bổ sung nội dung này vào nghị quyết của Quốc hội sẽ tạo nền tảng pháp lý cần thiết, thúc đẩy giáo dục Việt Nam hội nhập sâu hơn với khu vực và thế giới.

Quang cảnh phiên thảo luận

Cho ý kiến chỉ đạo về các nội dung được góp ý tại phiên họp sáng ngày 4-12, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đánh giá cao tinh thần cầu thị của Chính phủ và Ủy ban Văn hóa và Xã hội trong quá trình tiếp thu, giải trình và chỉnh lý hồ sơ. Tuy nhiên, Chủ tịch Quốc hội yêu cầu cơ quan soạn thảo phải làm rõ hơn từng vấn đề mà đại biểu Quốc hội đặt ra, nhất là ở những nội dung còn ý kiến khác nhau.

Đối với mô hình Đại học vùng, Chủ tịch Quốc hội đề nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo phải giải trình thuyết phục vì đây là vấn đề chiến lược về tổ chức hệ thống giáo dục đại học, nên không thể bỏ qua hàng loạt ý kiến phản ánh từ thực tiễn.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn

Liên quan đề xuất xây dựng trung tâm đào tạo quốc tế, Chủ tịch Quốc hội cho rằng đây là hướng phát triển phù hợp, cần được xem xét dài hơi, vì nếu thực hiện được thì việc xây dựng các trung tâm đào tạo quốc tế sẽ giúp Việt Nam sở hữu nhiều môi trường giáo dục mở, chất lượng cao. Bên cạnh đó, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cũng đề cập, các chính sách giáo dục cần phải xem xét lại vấn đề thi cử và quản lý chất lượng đầu vào – đầu ra để giảm tải áp lực cho học sinh.

Về chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa giáo dục, Chủ tịch Quốc hội yêu cầu làm rõ cơ chế phân cấp, bảo đảm “địa phương quyết – địa phương làm – địa phương chịu trách nhiệm”, đồng thời Trung ương giữ vai trò kiến tạo và giám sát.

Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn

Tiếp thu ý kiến của các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn đã giải trình, làm rõ hàng loạt vấn đề được nhiều thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội quan tâm. Cụ thể:

Về mô hình Đại học vùng, Bộ trưởng cho biết, hiện Việt Nam có 03 đại học vùng là Thái Nguyên, Huế và Đà Nẵng, ngoài Đại học Thái Nguyên thì 2 đại học còn lại vẫn đang vận hành tốt. Vì vậy, Bộ trưởng đề nghị cần đánh giá khách quan để xác định đúng bản chất vấn đề. Liệu sự bất cập này là câu chuyện riêng của Đại học Thái Nguyên hay là việc của mô hình đại học vùng nói chung, hay là vấn đề nằm ở khâu trung gian? Theo Bộ trưởng, nếu có điểm bất cập cần điều chỉnh thì cũng không nhất thiết phải sửa luật, Chính phủ hoàn toàn có thẩm quyền xử lý.

Liên quan đến đề xuất thành lập trung tâm giáo dục – đào tạo quốc tế, Bộ trưởng cho biết, Việt Nam đã có các phân hiệu trường quốc tế, nhưng mô hình tạo một trung tâm quốc tế tập trung là mô hình rất mới, tương tự như trung tâm tài chính quốc tế. Vì vậy, cần nghiên cứu kỹ trước khi đưa vào luật. Bộ trưởng nhấn mạnh: “Những gì đã chín, đã rõ, đã có thể nghiệm thì hãy luật hóa; còn mô hình mới thì cần khảo sát thêm để không tạo rủi ro trong thiết kế thể chế”.

Đối với vấn đề liên thông văn bằng trong đào tạo y khoa, Bộ trưởng làm rõ, chương trình bác sĩ nội trú, chuyên khoa I, chuyên khoa II “là đào tạo chuyên sâu đặc thù sau đại học”, khác với hệ thạc sĩ - tiến sĩ thuộc Khung trình độ quốc gia. Tuy nhiên, Bộ trưởng cũng khẳng định trao quyền tự chủ cho các trường đại học: “Nếu chương trình chuyên khoa có các môn học tương đồng với thạc sĩ hay tiến sĩ thì cơ sở giáo dục đại học hoàn toàn có thể công nhận để rút ngắn quá trình đào tạo mà không cần thêm quy định mới”.

Cuối phần giải trình, Bộ trưởng cảm ơn các ý kiến sâu sắc của các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã phân tích thẳng thắn và đề nghị tiếp tục gửi thêm góp ý bằng văn bản để Bộ rà soát sâu hơn trước khi hoàn thiện hồ sơ trình Quốc hội thông qua.

Nguồn quochoi.vn