Thảo luận Dự án Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi): Cần cơ chế rõ ràng cho Trí tuệ nhân tạo (AI) và định giá tài sản trí tuệ

Sáng nay 5-11, tại phiên thảo luận tổ về các dự án luật, các đại biểu Quốc hội (ĐBQH) thuộc đoàn ĐBQH tỉnh Hưng Yên và đoàn ĐBQH thành phố Hải Phòng đã tập trung góp ý vào Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT). Các ý kiến đều thống nhất về sự cần thiết phải sửa đổi luật để đáp ứng yêu cầu của thực tiễn, đặc biệt là sự phát triển "như vũ bão" của khoa học công nghệ, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo (AI).

Nhiều "khoảng trống pháp lý" về AI và môi trường số

Đây là nhóm vấn đề thu hút sự quan tâm đặc biệt của các đại biểu, khi các quy định hiện hành chưa theo kịp tốc độ phát triển công nghệ. Đại biểu Đinh Thị Ngọc Dung (đoàn ĐBQH thành phố Hải Phòng) chỉ rõ, quy định tại Khoản 5, Điều 7 của dự thảo cho phép khai thác dữ liệu để huấn luyện AI nhưng cấm "khai thác thương mại" là điều kiện "rất khó đáp ứng".

Đại biểu Đinh Thị Ngọc Dung phát biểu thảo luận

Đại biểu phân tích, nếu giữ quy định này, toàn bộ hệ sinh thái AI trong nước sẽ rơi vào thế bế tắc: doanh nghiệp không dám đầu tư, viện nghiên cứu không thể chuyển giao. Đại biểu đề nghị thiết kế lại quy định, phân biệt rõ mục đích sử dụng phi thương mại (cho phép rộng rãi) và mục đích thương mại (cho phép có điều kiện, áp dụng cơ chế bồi hoàn hợp lý).

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga phát biểu thảo luận

Đồng quan điểm, Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn ĐBQH thành phố Hải Phòng) cho rằng dự thảo đang tồn tại "khoảng trống pháp lý" khi chưa xác định được "chủ thể của quyền sở hữu trí tuệ" đối với các sản phẩm do AI tạo ra. Đại biểu kiến nghị bổ sung nguyên tắc: chỉ công nhận quyền SHTT đối với sản phẩm "có sự đóng góp sáng tạo mang tính quyết định của con người", đồng thời giao Chính phủ quy định chi tiết tiêu chí đánh giá.

Bên cạnh đó, các đại biểu cũng góp ý về các vấn đề kỹ thuật khác trong môi trường số như: cần có quy định rõ về sở hữu thuật toán, dữ liệu huấn luyện, mã nguồn mở và đề xuất tách riêng "một chương điều chỉnh về sở hữu trí tuệ trong môi trường số"; băn khoăn về ranh giới giữa "kiểu dáng công nghiệp phi vật lý" (như giao diện đồ họa) và "quyền tác giả". Đề nghị luật phải đưa ra các "tiêu chí mang tính nguyên tắc" để phân định rõ, thay vì giao hoàn toàn cho Chính phủ hướng dẫn; quy định bảo vệ quyền SHTT trên môi trường số (Điều 198B) "còn chung chung", thiếu cơ chế buộc các nền tảng xuyên biên giới phải cung cấp thông tin định danh đối tượng vi phạm.

Tháo gỡ "điểm nghẽn" trong thương mại hóa tài sản trí tuệ

Các đại biểu nhận định, việc định giá và thương mại hóa tài sản SHTT, đặc biệt là các sáng chế, đang là một "điểm nghẽn" lớn. Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn (đoàn ĐBQH thành phố Hải Phòng) nêu thực trạng các ngân hàng hiện "không chấp nhận" SHTT làm tài sản đảm bảo do thiếu cơ chế pháp lý. Đại biểu cho rằng quy định "khuyến khích" (Điều 8.3) là chưa đủ , mà cần có cơ chế định rõ, công nhận tài sản SHTT "là một loại tài sản có giá trị pháp lý tương tự như các loại tài sản khác" như cổ phiếu hay bất động sản.

Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn phát biểu thảo luận

Một vấn đề lớn được nhiều đại biểu quan tâm là quy định cho phép chủ sở hữu "tự xác định giá trị". Đại biểu Đinh Thị Ngọc Dung và Đại biểu Nguyễn Văn An (đoàn ĐBQH tỉnh Hưng Yên) cùng bày tỏ lo ngại về rủi ro thiếu minh bạch, khách quan, có thể dẫn đến tình trạng "thổi giá" hay "thổi phồng giá trị tài sản" để góp vốn hoặc vay vốn, gây thiệt hại cho nhà đầu tư khác.

Đại biểu Nguyễn Văn An phát biểu thảo luận

Đối với tài sản SHTT "ngoài sổ sách kế toán", Đại biểu Nguyễn Văn An yêu cầu luật phải làm rõ "điều kiện để  ghi nhận giá trị tài sản trong sổ kế toán". Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga cảnh báo quy định này có thể trái với Luật Kế toán và đề nghị làm chặt chẽ hơn: tài sản này chỉ được ghi nhận là "tài sản theo dõi nội bộ", không phải là căn cứ góp vốn hay thế chấp, "trừ khi được tổ chức thẩm định giá độc lập xác nhận".

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga phát biểu

Liên quan đến tình trạng các sáng chế sử dụng ngân sách nhà nước bị "cất kho" , Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga kiến nghị bổ sung nghĩa vụ thương mại hóa (Điều 86, 87). Đại biểu đề xuất, nếu sau 3 năm không khai thác, Nhà nước có quyền "thu hồi, bán đấu giá hoặc chuyển giao bắt buộc".

quochoi.vn