Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn: Đánh giá kỹ các rủi ro trong việc cấp phát, cho vay lại vốn ODA

Góp ý đối với Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quản lý nợ công, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đề nghị cần quy định chặt chẽ điều kiện cấp phát, tỷ lệ cấp phát vốn vay ODA; đánh giá kỹ tác động phương thức cho vay, cho vay lại vốn ODA, làm rõ các rủi ro có thể xảy ra; phát hành trái phiếu chính quyền địa phương phải gắn với kỷ luật tài chính, an toàn nợ công.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu tại Tổ 11

Sáng 3-11, sau khi làm việc tại Hội trường, Quốc hội thảo luận tại Tổ về Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quản lý nợ công; Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm. Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn tham gia thảo luận tại Tổ 11 gồm Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ và tỉnh Điện Biên.

Cho ý kiến tại Tổ 11, các đại biểu nhất trí với sự cần thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quản lý nợ công nhằm hoàn thiện thể chế quản lý nợ công, bảo đảm an toàn tài chính quốc gia, tăng hiệu quả sử dụng vốn vay, đẩy mạnh phân cấp và giảm gánh nặng thủ tục hành chính, qua đó góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và hội nhập tài chính quốc tế.

Phát biểu tại Tổ, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nêu rõ, Luật Quản lý nợ công năm 2017 đã tạo ra sự chuyển biến tích cực trong công tác quản lý nhà nước về nợ công. Đến hết năm 2025 nợ công ước khoảng 35-36% GDP; Nợ chính phủ khoảng 33-34% GDP; Nợ nước ngoài khoảng 31-32% GDP, đều thấp hơn giới hạn cho phép. “Điều này cho thấy rằng với sự lãnh đạo của Đảng, Trung ương Đảng, Bộ chính trị, Ban Bí thư, Quốc hội ban hành luật, Chính phủ ban hành nghị định, Bộ chuyên ngành ban hành thông tư; điều hành về quản lý nợ công của chúng ta trong các năm qua tương đối tốt. Chúng ta thực hiện được mục tiêu đảm bảo tăng trưởng, ổn định kinh tế vĩ mô, kiềm chế lạm phát và đảm bảo an sinh xã hội”, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ.

Chủ tịch Quốc hội cho biết, tại Kỳ họp thứ 10 này, Quốc hội cho ý kiến để xem xét thông qua Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quản lý nợ công theo quy trình 1 kỳ họp nhằm thực hiện phân cấp phân quyền đồng bộ với Luật Ngân sách nhà nước, Luật Đầu tư công, hai Luật đã được Quốc hội thông qua. Qua đó đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính giúp đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án có vốn nước ngoài nhất là trong bối cảnh hiện nay chúng ta thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp là cấp tỉnh, cấp xã và hiện nay nhiều dự án ODA đang nằm ở cấp xã. Đồng thời yêu cầu sửa luật để đảm bảo tăng tính minh bạch công khai, chủ động hiệu quả trong quản lý nợ công. 

Chủ tịch Quốc hội ghi nhận, Dự thảo luật bổ sung 17/63 điều, bãi bỏ một số quy định tại năm điều và bổ sung quy định tại năm điều. Về cơ bản cơ quan chủ trì thẩm tra tán thành nhiều nội dung trong luật về phân loại nợ công, nguyên tắc quản lý nợ công, các nội dung phân cấp phân quyền do Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài chính trong một số nhiệm vụ về quản lý nợ. Tăng cường sự chủ động chịu trách nhiệm cho chính quyền địa phương trong việc quyết định và sử dụng ngân sách. 

Quang cảnh phiên thảo luận tại Tổ 11

Kiểm soát chặt việc cấp phát, cho vay lại vốn ODA - tránh gánh nặng dồn lên ngân sách trung ương

Góp ý cụ thể về phân bổ sử dụng vốn ODA và vay ưu đãi nước ngoài, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phân tích, Dự thảo Luật đã bổ sung Chính phủ quy định các trường hợp cấp phát đối với Ủy ban nhân dân tỉnh, đơn vị sự nghiệp công lập tại Điều 29. Tuy nhiên đề nghị trong quá trình thực hiện Chính phủ cần phải quy định chặt chẽ điều kiện cấp phát, tỷ lệ cấp phát, đánh giá tác động đến ngân sách trung ương. Theo Chủ tịch Quốc hội, trong thực tế, các địa phương có thể sẽ đề xuất vay nước ngoài lớn hơn; trong khi đó gánh nặng nghĩa vụ nợ tập trung vào ngân sách trung ương. Do đó cần tăng cường cơ chế giám sát, chế tài đảm bảo quản lý chặt chẽ, sử dụng hiệu quả nguồn vốn vay cấp phát cho địa phương. 

Chủ tịch Quốc hội phân tích thêm, khi triển khai các dự án ODA ở địa phương phải có phần vốn đối ứng và cơ chế bảo lãnh nhất định. Thực tế các địa phương có điều kiện thì dễ xử lý phần vốn đối ứng song nhiều địa phương khó khăn, chẳng hạn như Điện Biên thì Trung ương hầu như phải hỗ trợ 100%.

Do đó, Chủ tịch Quốc hội cũng đề nghị Bộ Tài chính phải có hướng dẫn thật cụ thể để tạo điều kiện thuận lợi trong nhận nguồn ODA cũng như quá trình triển khai phối hợp giữa trung ương và địa phương trong vấn đề cấp phát vốn được nhanh chóng, thuận lợi. “Điều này hết sức quan trọng”, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

Về phương thức cho vay vốn ODA, Chủ tịch Quốc hội đề nghị cần phải đánh giá tác động kỹ đối với nội dung này. Dự thảo Luật bổ sung quy định theo hướng Ngân hàng Thương mại thực hiện cho vay lại đối với đơn vị sự nghiệp công lập theo phương thức cơ quan cho vay không chịu rủi ro tín dụng, (tại Khoản 2, Điều 35); Cho vay lại đối với các doanh nghiệp để đầu tư chương trình dự án danh mục ưu tiên đầu tư của nhà nước theo phương thức cơ quan cho vay lại chịu một phần rủi ro tín dụng (Khoản 4, Điều 35).  

“Trường hợp cho vay lại không chịu rủi ro tín dụng có thể dẫn đến lơi lỏng về thủ tục thẩm định đối tượng vay; tạo rủi ro lớn rồi tập trung toàn bộ lên cơ quan nhà nước phải gánh chịu”. Nhấn mạnh điều này, Chủ tịch Quốc hội cho biết, thực tế vừa qua cho thấy việc cho vay không gắn với hiệu quả. Ngân hàng cho vay lại thiếu trách nhiệm trong việc giám sát khoản vay, ảnh hưởng đến khả năng trả nợ an toàn nợ công. “Sợ nhất vay khoản này nhưng lại về đầu tư cho việc khác. Ngân hàng thiếu hướng dẫn thủ tục kiểm tra giám sát”, Chủ tịch Quốc hội nói.

Cùng với đó, Chủ tịch Quốc hội đề nghị làm rõ, trong trường hợp xảy ra rủi ro không trả được nợ vay thì trách nhiệm của ngân hàng thương mại được quy định thế nào?

Phải chia sẻ một phần rủi ro thì tỷ lệ này bao nhiêu? được xác định trên cơ sở nào? “Những điều này cần phải có quy định trong luật. Nếu quy định trong luật không được sau này giao cho Chính phủ hướng dẫn ban hành nghị định”, Chủ tịch Quốc hội lưu ý.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu tại Tổ 11

Phát hành trái phiếu địa phương phải trong giới hạn vay Quốc hội phê duyệt

Về cấp phát bảo lãnh Chính phủ, Dự thảo luật sửa đổi điều kiện cấp phát bảo lãnh Chính phủ theo hướng Bộ Tài chính không thực hiện thẩm định phương án tài chính mà chỉ dựa vào kết quả thẩm định của một số tổ chức tín dụng (điểm G khoản 1,  Điều 43). Theo Chủ tịch Quốc hội, quy trình như vậy chưa thể hiện rõ trách nhiệm của cơ quan cấp bảo lãnh. “Tôi đề nghị làm rõ thêm cấp trung gian làm tăng thủ tục hành chính. Cơ quan soạn thảo, cơ quan thẩm tra phải làm rõ trách nhiệm và nghĩa vụ tổ chức tín dụng thẩm định trong phương án tài chính. Quốc hội phân cấp cho Chính phủ mạnh hơn. Còn Chính phủ phân cấp lại cho Bộ ngành cho địa phương thì Chính phủ phải làm rõ để cho nhanh về mặt thủ tục hành chính”, Chủ tịch Quốc hội nói.

Về tổ chức vay trả nợ của chính quyền địa phương, Chủ tịch Quốc hội cho biết, Dự thảo Luật quy định đối với phát hành trái phiếu chính quyền địa phương tại thị trường trong nước, Ủy ban dân cấp tỉnh lập đề án phát hành trái phiếu báo cáo Hội đồng nhân dân cấp tỉnh phê duyệt (điểm A, Khoản 1, Điều 55). Việc phân cấp nhằm tăng quyền tự chủ cho địa phương giúp giảm thủ tục hành chính rút ngắn thời gian phát hành tạo điều kiện để địa phương huy động vốn nhanh hơn cho các dự án. 

Tuy nhiên  Chủ tịch Quốc hội cho rằng, việc giao toàn quyền cho Hội đồng nhân dân tỉnh phê duyệt phát trái phiếu chính quyền địa phương cần thực hiện trong phạm vi tổng mức vay của ngân sách địa phương đã được Quốc hội phê duyệt. “Phải chú ý việc tổng mức vay Chính phủ trình và Quốc hội đã phê duyệt và trong hạn mức bội chi ngân sách địa phương theo quy định để đảm bảo an toàn nợ công”. Lưu ý điều này, Chủ tịch Quốc hội cho biết thêm, trên thực tế cũng không nhiều địa phương phát hành được trái phiếu, chủ yếu là mấy thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, còn các tỉnh vừa vừa, tỉnh nhỏ hầu như không phát hành được trái phiếu chính quyền địa phương. “Thành ra vấn đề phát hành trái phiếu này làm cũng phải tập trung phát hành trung ương. Rồi sau đó Chính phủ sẽ điều hành phân bổ cho các địa phương để đảm bảo điều kiện tổ chức vay trả nợ của chính quyền địa phương. Vì chính quyền địa phương không trả được thì Chính phủ phải trả thay”, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ.

Trên cơ sở đó, Chủ tịch Quốc hội đề nghị cơ quan soạn thảo, Bộ Tài Chính phối hợp với cơ quan thẩm tra là Ủy ban Kinh tế và Tài chính tiếp thu các ý kiến đóng góp của đại biểu, “dày công” chỉnh sửa để làm sao khi tạo thuận lợi trong quản lý nợ công trong thời gian tới được tốt hơn, để phù hợp với điều kiện phát triển đất nước, quyết tâm tăng trưởng hai con số trong giai đoạn tiếp theo.

Đại biểu Lò Thị Luyến, Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên

Tăng phân cấp, mở rộng tiếp cận vốn vay ODA

Góp ý cụ thể , Đại biểu Lò Thị Luyến, Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên cho biết, tại khoản 1 Điều 29 về vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài quy định: “Các Bộ, cơ quan trung ương, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, doanh nghiệp do nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ, công ty con của doanh nghiệp do nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ nắm giữ 100% vốn điều lệ gửi đề xuất khoản vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài cho Bộ Tài chính.”

Về quy định giao cho công ty con của doanh nghiệp do nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ gửi đề xuất khoản vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài cho Bộ tài, Đại biểu Lò Thị Luyến bày tỏ băn khoăn khi báo cáo thẩm tra sơ bộ của Ủy ban Kinh tế tài chính không đồng thuận về nội dung này, cho rằng việc quản lý vay nợ nước ngoài cần gắn với trách nhiệm của công ty mẹ, công ty mẹ là cơ quan ký kết hợp đồng vay và trả nợ vay; trong khi đó tờ trình của Chính phủ còn thiếu thông tin cụ thể về thực trạng vấn đề này, chưa thể hiện rõ lý do tại sao lại sửa đổi. 

Do đó Đại biểu Lò Thị Luyến đề nghị Chính phủ cần cung cấp thêm thông tin để đại biểu rõ hơn. Cụ thể, nếu trong trường hợp cho phép giao cho công ty con của doanh nghiệp do nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ gửi đề xuất khoản vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài cho Bộ tài chính thì có những ưu điểm và nhược điểm gì? (Tờ trình Chính phủ mới chỉ nêu: gửi Bộ tài chính để đánh giá, trình thủ tướng chính phủ phê duyệt làm cơ sở để thẩm định nguồn vốn và thực hiện các thủ tục đầu tư chương trình, dự án). Nếu trong trường hợp không đồng thuận cho công ty con của doanh nghiệp do nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ gửi đề xuất khoản vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài cho Bộ tài chính thì sẽ gặp những khó khăn gì, hiện nay thực trạng này như thế nào?. “Nếu thực trạng có những khó khăn, rào cản, ảnh hưởng tới việc tiếp cận nguồn vốn này... thì cũng cần phải ủng hộ Chính phủ về nội dung quy định này”, đại biểu Lò Thị Luyến đề nghị.

Đại biểu Nguyễn Mạnh Hùng, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ

Cũng quan tâm tới nội dung về vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài quy định tại Điều 29, Đại biểu Nguyễn Mạnh Hùng, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ đánh giá cao Bộ Tài chính, Chính phủ đã sửa đổi quy định theo hướng giảm thiểu các thủ tục hành chính, giải quyết được vướng mắc và tăng tiến độ giải ngân vốn ODA, cũng như mở rộng đối tượng vay lại, cấp phát từ nguồn vốn vay ODA để giúp việc triển khai nhanh hơn, hiệu quả hơn và phù hợp với các đối tượng được vay.

Cụ thể về thẩm quyền, theo Đại biểu Nguyễn Mạnh Hùng, dự thảo luật đề xuất thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ rõ hơn, thay vì phê duyệt đề xuất dự án, hiện nay dự thảo luật sửa là phê duyệt đề xuất khoản vay để phù hợp với Luật Đầu tư công, hướng tới cải cách thủ tục hành chính. Tuy nhiên, đại biểu đề nghị cân nhắc thêm, có thể phân cấp mạnh hơn tại khâu này giúp cải cách thủ tục hành chính tốt hơn. “Đề nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ phê duyệt kế hoạch vay nợ hàng năm, còn Bộ Tài chính sẽ là người phê duyệt các đề xuất như vậy sẽ nhanh hơn”, đại biểu kiến nghị.

Đối với các doanh nghiệp nhà nước 100% vốn và các công ty doanh nghiệp nhà nước 100% vốn điều lệ của doanh nghiệp nhà nước 100% vốn, Đại biểu Nguyễn Mạnh Hùng phân tích, đề xuất giao cho các doanh nghiệp này có thể tự thực hiện các thủ tục về đề xuất và đàm phán vay ODA mà không phải qua khâu trung gian. “Trước đây thì cái này vẫn phụ thuộc vào yêu cầu của các cơ quan và các tổ chức trung gian. Khi mà chúng ta đã có kế hoạch vay nợ hàng năm của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt rồi thì có thể tự các doanh nghiệp nhà nước hoặc là các công ty con của doanh nghiệp nhà nước 100% vốn điều lệ thực hiện các thủ tục này cho nó phù hợp hơn”, Đại biểu Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh.

Đại biểu Nguyễn Mạnh Hùng cũng chỉ rõ, hiệu quả vốn vay ODA hiện nay tương đối hạn chế, thời gian giải ngân tương đối dài. Trong khi ODA hướng vào ba lĩnh vực chủ yếu: Phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế xã hội; Bảo vệ môi trường, chống biến đổi khí hậu; Y tế và giáo dục, trong đó đặc biệt giáo dục nghề.

Để giúp cho vốn ODA hướng tới các dự án có tác động cao, đáp ứng yêu cầu phát triển mới, trong bối cảnh mới, khi chúng ta có các nghị quyết 57, 193 hay các nghị quyết về phát triển khoa học công nghệ, thì đề nghị cần có quy định bổ sung ưu tiên nguồn vốn ODA này cho các lĩnh vực khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số. Các dự án đầu tư công đặc biệt, chương trình dự án lớn trọng điểm có tính chất thay đổi tình thế bước ngoặt giúp chúng ta có nền tảng động lực để phát triển.

Có thể cho phép nghiên cứu quy định các việc liên quan đến rút vốn, giải ngân vốn qua Cổng thông tin trực tuyến, Cổng đầu tư công trực tuyến của Bộ Tài chính hoặc Cổng Dịch vụ công Quốc gia để đảm bảo tăng minh bạch và giảm giấy tờ thủ tục hành chính.

“Hiện nay trong Điều 29 chúng ta mới quy định chung về thủ tục thôi, chưa có những định hướng ODA vào các dự án liên quan đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số hoặc những dự án có tính chất gọi là thay đổi tình thế phục vụ nhu cầu phát triển trong giai đoạn mới, mục tiêu tăng trưởng hai con số giai đoạn 2026-2031”, đại biểu Nguyễn Mạnh Hùng cho biết.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng

Rút ngắn thủ tục, trao quyền cho doanh nghiệp - chìa khóa nâng cao hiệu quả vốn ODA

Phát biểu tại Tổ 11, tiếp thu ý kiến của Chủ tịch Quốc hội và ghi nhận các ý kiến của đại biểu, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết sửa đổi Luật Quản lý nợ công lần này đã mở ra cho các doanh nghiệp được trực tiếp đề xuất thay vì trước đây phải qua Bộ chủ quản;các công ty nhà nước giữ 100% vốn và công ty con của các công ty nhà nước giữ 100% vốn thì được đề xuất trực tiếp.

Chia sẻ quan điểm về việc quy định như trên có thể xảy ra rủi ro công ty mẹ hoặc là doanh nghiệp mẹ "đứng ngoài cuộc", song Bộ trưởng nêu thực tế, các doanh nghiệp nhà nước có thể vay được vốn ODA chủ yếu là các Tập đoàn, Tổng công ty nhà nước. Các doanh nghiệp con của các Tập đoàn, Tổng công ty này cũng rất lớn và chủ động trong việc triển khai các kế hoạch kinh doanh của mình, do đó, nếu họ được đề đạt khoản vay ODA và chịu trách nhiệm thì thủ tục sẽ nhanh hơn.

Tuy nhiên, Bộ trưởng cũng cho rằng, "vẫn phải có trách nhiệm của công ty mẹ. Bây giờ chúng ta phải quy định thế nào để giảm thiểu tối đa thủ tục nội bộ của từng doanh nghiệp", Bộ trưởng nói.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cũng nêu rõ, khó khăn nhất trong quản lý, sử dụng vốn ODA là thời gian vay ODA từ lúc chúng ta đặt vấn đề, đàm phán đến lúc chuẩn bị hồ sơ dự án và ký kết hiệp định mất quá nhiều thời gian. Điều này dẫn đến nhiều dự án sau khi ký hiệp định phải mất nửa thời gian của hiệp định rồi mới bắt đầu giải ngân được và hết thời gian của hiệp định thì vẫn chưa giải ngân được hết. Do đó, lại phải đàm phán kéo dài, mất rất nhiều thời gian. Nếu nhà tài trợ không đồng ý kéo dài thì dự án bị dở dang, chúng ta lại phải chuyển đổi hình thức, phải đóng lại dự án, tìm kiếm các nguồn vốn khác để triển khai tiếp."Đây là cái tồn tại rất lớn đối với các nguồn vốn ODA. Vừa qua, Bộ Tài chính đã rất quyết liệt việc này", Bộ trưởng cho biết.

Qua tham khảo ý kiến của Ngân hàng thế giới, Bộ Tài chính đã báo cáo Chính phủ và sửa đổi Nghị định về ODA theo đúng mục tiêu: bảo đảm thời gian đối với các khoản vay bình thường cố gắng trong vòng 12 tháng phải xong thủ tục để ký hiệp định, dự án nào thật phức tạp thì mới lên đến 14 tháng. Chỉ có như thế thì các khoản vay ODA mới có hiệu quả được", Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng nhấn mạnh.

Nguồn: quochoi.vn