Trách nhiệm tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với hộ kinh doanh

Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) năm 2024 (có hiệu lực từ ngày 1-7-2025) bắt buộc chủ hộ kinh doanh, người lao động (NLĐ) được thuê mướn có hợp đồng lao động (HĐLĐ) từ đủ một tháng trở lên phải tham gia BHXH bắt buộc.

Chủ tịch Hội Luật gia huyện Trảng Bom Đặng Quang Hoạch (phải) hướng dẫn cho người dân về quy định đăng ký hộ kinh doanh theo Luật Doanh nghiệp năm 2020. Ảnh: Đ.Phú

Quy định mới này góp phần đảm bảo an sinh cho nhóm đối tượng chủ hộ kinh doanh, NLĐ tại hộ kinh doanh tham gia BHXH khi hết tuổi lao động.

Không nhất thiết hộ kinh doanh bắt buộc tham gia bảo hiểm xã hội

Hộ kinh doanh cá thể là mô hình hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ đơn giản, phù hợp với điều kiện vốn, mục đích, khả năng, điều kiện… của cá nhân, hộ gia đình, các thành viên trong hộ gia đình. Hiện tại, trong thực tế cuộc sống tồn tại 2 dạng hộ kinh doanh cá thể có đăng ký kinh doanh và không đăng ký kinh doanh.

“Vậy hộ kinh doanh nào được Luật BHXH năm 2024 bắt buộc phải tham gia BHXH đối với chủ hộ kinh doanh và làm thuê?” - ông Trần Văn Tiến (ngụ xã Hàng Gòn, thành phố Long Khánh) thắc mắc.

Về nội dung này, luật sư Nguyễn Văn Hòa (Đoàn Luật sư tỉnh) cho biết, tùy trường hợp cụ thể mà pháp luật quy định hộ kinh doanh cá thể bắt buộc phải đăng ký hoặc không cần phải đăng ký kinh doanh.

Theo Nghị định 01/2021/NĐ-CP ngày 4-1-2021 của Chính phủ về đăng ký doanh nghiệp (gọi tắt Nghị định 01), cá nhân, thành viên hộ gia đình là công dân Việt Nam có năng lực hành vi dân sự đầy đủ theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015 có quyền thành lập hộ kinh doanh. Trừ trường hợp: người chưa thành niên, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự; người bị mất năng lực hành vi dân sự; người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi. Người đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự, bị tạm giam, đang chấp hành hình phạt tù, đang chấp hành biện pháp xử lý hành chính tại cơ sở cai nghiện bắt buộc, cơ sở giáo dục bắt buộc hoặc đang bị tòa án cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định. Các trường hợp khác theo quy định của pháp luật có liên quan thì không được đăng ký hộ kinh doanh (khoản 1, Điều 80).

Còn tại Điều 79 Nghị định 01 có quy định, hộ gia đình sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp, làm muối và những người bán hàng rong, quà vặt, buôn chuyến, kinh doanh lưu động, kinh doanh thời vụ, làm dịch vụ có thu nhập thấp không phải đăng ký hộ kinh doanh, trừ trường hợp kinh doanh các ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện như dịch vụ: cầm đồ, massage, rượu…

“Như vậy, Luật BHXH năm 2024 chỉ quy định, chủ hộ kinh doanh có đăng ký hộ kinh doanh theo quy định mới bắt buộc phải tham gia BHXH đối với chủ hộ. Riêng người làm thuê mướn nếu thuộc trường hợp được chủ hộ kinh doanh giao kết HĐLĐ xác định thời hạn có thời hạn từ đủ một tháng trở lên mới bắt buộc tham gia BHXH” - luật sư Nguyễn Văn Hòa lưu ý.

“Pháp luật chỉ chế tài chủ hộ kinh doanh không tham BHXH bắt buộc cho chính họ sau ngày 1-7-2025 khi Luật BHXH năm 2024 có hiệu lực thi hành. Tuy nhiên, hình thức, mức phạt ra sao cần phải chờ quy định cụ thể, vì hiện tại chưa có quy định xử phạt đối với hành vi này” - luật sư NGUYỄN VĂN HÒA (Đoàn Luật sư tỉnh) cho biết.

Không đóng bảo hiểm xã hội bị xử lý ra sao?

Một khi chủ hộ kinh doanh, NLĐ làm thuê cho hộ kinh doanh thuộc trường hợp Luật BHXH năm 2024 quy định bắt buộc phải tham gia BHXH thì họ buộc phải có trách nhiệm tham gia. Theo khoản 1 và 3, Điều 9 Luật BHXH năm 2024, hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH bắt buộc; cản trở, gây khó khăn hoặc làm thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của đối tượng tham gia, thụ hưởng BHXH là hành vi bị cấm.

“Vậy khi chủ hộ kinh doanh thuộc đối tượng phải đăng ký hộ kinh doanh theo quy định pháp luật, nhưng họ cố tình không đăng ký kinh doanh theo đúng quy định nhằm trốn tránh việc tham gia BHXH bắt buộc cho mình và cho NLĐ thì pháp luật xử lý ra sao?” - ông Phong Nguyễn (ngụ xã Trung Hòa, huyện Trảng Bom) thắc mắc.

Chủ tịch Hội Luật gia huyện Trảng Bom Đặng Quang Hoạch cho biết, tại điểm c, khoản 1, Điều 62 Nghị định 122/2021/NĐ-CP ngày 28-12-2021 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực kế hoạch và đầu tư quy định, phạt từ 5-10 triệu đồng đối với hành vi không đăng ký thành lập hộ kinh doanh trong những trường hợp phải đăng ký theo quy định. Bên cạnh đó, hộ kinh doanh còn bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả là thực hiện đăng ký hộ kinh doanh theo đúng quy định sau khi bị xử phạt.

Luật gia Đặng Quang Hoạch lưu ý, Luật BHXH năm 2024 tới ngày 1-7-2025 mới có hiệu lực thi hành nên hiện tại áp dụng Luật BHXH năm 2014. Trong khi đó, Luật BHXH năm 2014 không đưa chủ hộ kinh doanh thuộc trường hợp phải đăng ký hộ kinh doanh theo quy định của pháp luật thuộc đối tượng phải tham gia BHXH bắt buộc. Do đó, hiện tại chủ hộ kinh doanh không bị bắt buộc phải tham gia BHXH bắt buộc nên việc họ không tham gia là không vi phạm.

Riêng với NLĐ làm thuê cho hộ kinh doanh thuộc trường hợp phải ký HĐLĐ có thời hạn từ đủ một tháng trở lên mà chủ hộ kinh doanh không tham gia BHXH bắt buộc cho họ thì chủ hộ kinh doanh ngoài bị chế tài về hành vi không đăng ký hộ kinh doanh theo quy định, còn bị chế tài về hành vi không đóng BHXH cho NLĐ theo khoản 6, Điều 39 Nghị định 12/2022/NĐ-CP ngày 17-1-2022 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lao động, BHXH, NLĐ Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng.

Theo đó, hành vi không đóng BHXH cho toàn bộ NLĐ thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc nhưng chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự thì bị phạt tiền từ 18-20% tổng số tiền phải đóng BHXH bắt buộc tại thời điểm lập biên bản vi phạm hành chính, nhưng tối đa không quá 75 triệu đồng đối với người sử dụng lao động.

Đoàn Phú