Thiêng liêng sắc thần

Vào sáng 1-7 (nhằm 16-5 âm lịch), nhân lễ giỗ thứ 315 của Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh, Ban quý tế đình Bình Kính sẽ tiến hành một nghi thức rất quan trọng: khai mở các sắc phong của Thượng đẳng thần Nguyễn Hữu Cảnh - danh tướng có công mở cõi và định danh vùng đất Trấn Biên, vị thành hoàng được người dân Trấn Biên thờ phụng tại đình.

Vào sáng 1-7 (nhằm 16-5 âm lịch), nhân lễ giỗ thứ 315 của Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh, Ban quý tế đình Bình Kính sẽ tiến hành một nghi thức rất quan trọng: khai mở các sắc phong của Thượng đẳng thần Nguyễn Hữu Cảnh - danh tướng có công mở cõi và định danh vùng đất Trấn Biên, vị thành hoàng được người dân Trấn Biên thờ phụng tại đình.

PGS.TS Huỳnh Văn Tới nghiên cứu các sắc thần (bản photo) đang lưu giữ tại đình Bình Kính (TP.Biên Hòa).

Ông Nguyễn Thế Lực, thành viên Ban quý tế đình Bình Kính, cho biết gần 200 năm qua 4 sắc phong của Thượng đẳng thần Nguyễn Hữu Cảnh được các thành viên Ban quý tế truyền đời lưu giữ rất cẩn trọng. Muốn khai sắc phải nhân một sự kiện quan trọng, và phải được bàn bạc, thống nhất ý kiến trong các thành viên ban quý tế. Hàng chục năm nay các sắc phong (bản gốc) của đình chưa hề được mở ra. Vì thế, lễ khai sắc sắp tới được xem là sự kiện lớn của đình Bình Kính và nhân dân địa phương.

* Dấu xưa còn đó

Sắc thần là văn bản truyền mệnh lệnh của vua - người đứng đầu triều đại quân chủ - phong thần và xếp hạng cho các vị thần được thờ trong các đình, đền theo tín ngưỡng của làng xã người Việt. Theo nghiên cứu của TS.Nguyễn Khắc Thuần, trong lịch sử Việt Nam có khoảng 13.069 đạo sắc phong. Còn theo nghiên cứu của Giám đốc Bảo tàng Đồng Nai Lưu Văn Du, Đồng Nai hiện còn 37 đạo sắc phong lưu giữ tại các đình ở TP.Biên Hòa (19 đạo sắc), TX.Long Khánh (2 đạo sắc), các huyện: Long Thành (2 đạo sắc), Nhơn Trạch (4 đạo sắc), Vĩnh Cửu (9 đạo sắc) và Thống Nhất (1 đạo sắc).

Đạo sắc cổ xưa nhất ở Đồng Nai hiện được lưu giữ tại đình Bình Thiền là vào đời Minh Mạng nhị niên (năm 1822), kế tiếp là đạo sắc đời Minh Mạng tam niên (năm 1823), Thiệu Trị tam niên (năm 1844) tại đình Bình Kính. Ngoài ra còn 25 đạo sắc đời Tự Đức ngũ niên (năm 1852) và 9 đạo sắc đời Khải Định nhị niên (năm 1918) lưu giữ tại các đình, như: Tân Lân, Bình Trước, Tân Mai, Bình Tự, Thành Hưng, Hóa An, An Hòa (TP.Biên Hòa), Tân Lập, Xuân Lộc (TX.Long Khánh), Phước Nguyên, Long Đức (huyện Long Thành)…

Về hình thức, các sắc thần hiện đang lưu giữ tại Đồng Nai làm bằng chất liệu giấy màu vàng, in chìm hình rồng ẩn trong mây, xung quanh có khung hoa văn, mặt sau có vẽ quyển thư, hoa lá. Sắc được viết bằng chữ Hán từ phải qua trái, từ trên xuống dưới, bút lực sắc xảo, triện đỏ hình vuông nằm bên góc trái dưới niên hiệu vua ban sắc.

Sắc thần là sự khẳng định tính hợp pháp được nhà nước phong kiến công nhận đối với thành hoàng mà người dân thờ phụng tại đình, vì thế rất thiêng liêng trong tâm tưởng của nhân dân. Ông Lưu Văn Du kể, có những cụ già đã 70 tuổi mới lần đầu tiên được chứng kiến sự kiện khai sắc của đình, xúc động đến run run. Đối với các nhà khoa học, nghiên cứu, sắc phong còn truyền tải cho hậu thế những tư liệu quý giá về một số nhân vật lịch sử, như: tên tuổi, quê quán, công tích, xếp hạng thần… qua đó hiểu được sự tôn vinh của vương triều và cộng đồng dân cư.

Bên cạnh đó, qua các sắc phong có thể biết thêm một số thông tin về hệ thống hành chính, địa danh, đơn vị hành chính trong một giai đoạn cụ thể. Như sắc phong Thượng đẳng thần Nguyễn Hữu Cảnh có ghi đình Bình Kính thuộc Bình An huyện, Bình Kính Đông thôn. Điều này cho biết tên gọi của địa phương vào đời Minh Mạng tam niên (năm 1823). Tương tự, trước đây một số người dân vẫn cho rằng đình Tân Đức (huyện Vĩnh Cửu) có tên là Thành Đức, nhưng khi tra cứu sắc phong thời Tự Đức ngũ niên (năm 1852) có ghi rõ là Tân Đức. Đặc biệt, trong sắc phong ở đình Bình Kính còn có ghi: Phụng ngã Thái tổ Cao Hoàng đế thống nhất hải vũ (Vâng mệnh Thái tổ Cao Hoàng đế - tức vua Gia Long - thống nhất biển trời). “Sắc không dùng những từ như “giang sơn” hay “sơn hà xã tắc” mà dùng từ “thống nhất hải vũ” cho thấy đời Minh Mạng đã có ý thức khẳng định lãnh thổ Tổ quốc bao gồm cả vùng biển và vùng trời” - Phó giám đốc Bảo tàng Đồng Nai Trịnh Văn Lý nhận xét.

* Để lại mai sau

Ông Lưu Văn Du cho biết, trong quá trình nghiên cứu về sắc thần ở Đồng Nai, nhiều bô lão ở một số đình khẳng định trước đây đình có sắc phong nhưng đã bị mất mát, thất lạc bởi các nguyên nhân khác nhau. Có đình do tính chất thiêng của sắc nên không dám mở ra, dẫn đến bị mối mọt làm hư hại, như: đình Vinh Hiệp, đình Hàm Hòa (huyện Vĩnh Cửu). Có đình sau trận lụt năm Nhâm Thìn 1952, sắc bị ngấm nước nên hư hại, như đình Tân Xuân, đình Tân Triều (huyện Vĩnh Cửu). Có những đình bị trộm mất sắc, như: đình Hóa An (TP.Biên Hòa), đình Bình Thới (sau này đã tìm lại được), đình Tân Thạch (huyện Vĩnh Cửu); hoặc do thành viên của ban hội tề cất giữ rồi đem ra nước ngoài như đình Tân Vạn (TP.Biên Hòa). Hy hữu hơn, có nơi ban quý tế cẩn thận mang sắc đi photo để bảo vệ, nhưng trên đường lại đánh rơi mất bản gốc, đó là trường hợp của đình Vinh Tân (huyện Vĩnh Cửu).

Một bản sắc phong Thượng đẳng thần Nguyễn Hữu Cảnh tại đình Bình Kính.

“Chắc chắn trước đây số lượng sắc phong tại các đình ở Đồng Nai rất nhiều. Nhưng do nhiều yếu tố, như: hỏa hoạn, chiến tranh, thất lạc, mất cắp, hư hỏng mà hiện nay các đình chỉ còn lưu giữ khoảng 37 sắc phong. Đây là điều rất đáng tiếc” - ông Trịnh Văn Lý bày tỏ sự tiếc nuối.

Thời gian gần đây, một số đình đã tìm cách phục chế hoặc làm mới lại sắc thần. Tuy nhiên, ngoài một số sắc phục chế qua tham khảo các sắc cùng thời đại cũng như đối chiếu với những bản lưu trữ tại Huế nhằm bảo đảm về nội dung, thì có một số sắc làm mới đã không đảm bảo được tính nguyên bản. Có đình đã nhờ người biết chữ Hán ở TP.Hồ Chí Minh viết theo nội dung của một sắc thần ở vùng duyên hải miền Trung. Có đình lại tự ý thêm tên danh nhân được thờ vào sắc; đình khác lại làm sai lệch giữa năm được ban sắc với lịch sử ra đời… Những điều này vô tình đã làm giảm đi tính “thiêng” và sự xác thực của sắc thần.

Thanh Thúy