Người đi tìm ký ức thất lạc

Nobel văn chương năm nay gọi tên nhà văn Pháp Patrick Modiano vì thi pháp tiểu thuyết độc đáo của ông cùng khả năng gọi về ký ức đã mất.

Nhà văn Pháp 69 tuổi Patrick Modiano có nhiều tác phẩm đã được dịch sang tiếng Việt, như: Phố những cửa hiệu u tối, Ở quán cà phê của tuổi trẻ lạc lối… ảnh: BOG-PICARD.FR

Nobel văn chương năm nay gọi tên nhà văn Pháp Patrick Modiano vì thi pháp tiểu thuyết độc đáo của ông cùng khả năng gọi về ký ức đã mất.

Trong giới văn chương, ông nổi tiếng là bậc thầy của nghệ thuật viết về ký ức, sự mất mát, cùng những ám ảnh quá khứ khôn nguôi thúc đẩy con người đi tìm kiếm câu trả lời. Sinh ra trong một gia đình người Do Thái ngay khi chiến tranh thế giới thứ hai vừa kết thúc, cậu bé Patrick rất ít khi gặp cha vì những hoạt động bí mật của ông trong thân phận một người Do Thái bị săn đuổi. Cho đến năm 17 tuổi, ông thôi không còn muốn gặp cha vì cách nó diễn ra trong những hoàn cảnh bất tiện và tránh né đám đông cho đến khi cha mất. Ông và những nhà văn cùng thế hệ  chỉ biết về chiến tranh qua dư vang và những hệ lụy của nó. Thế nên, quá khứ là khoảng rỗng hoang vu đẩy ông dấn thân vào cuộc kiếm tìm sự lấp đầy, bằng con đường văn chương. Trong một lần trả lời phỏng vấn tờ France Today, ông hồi tưởng: “Tôi chưa từng nghĩ mình sẽ làm gì khác. Tôi không có bằng tốt nghiệp, cũng không xác định mục tiêu thành công nào. Quả là khó khăn cho một nhà văn trẻ bắt đầu quá sớm”.

Cuốn tiểu thuyết đầu tay của ông Quảng trường ngôi sao (năm 1968, Vũ Đình Phòng dịch) ngay lập tức gây tiếng vang trên văn đàn Pháp và đoạt 2 giải thưởng Roger-Nimier và Feneo. Một cuốn khác đưa ông vào khoảng lặng, để rồi 10 năm sau khởi nghiệp, ông cho ra đời tác phẩm nổi tiếng nhất: Phố những cửa hiệu u tối (tức Missing Person, Dương Tường dịch từ bản tiếng Pháp). Cuốn sách kể câu chuyện một thám tử quyết định đi tìm lại ký ức của mình bằng các chứng cứ lịch sử và người thân quen, sau một vụ tai nạn bí hiểm làm ông mất trí nhớ cách đó 15 năm. Những sự thật dần được ghép lại trên con đường đi tìm thân thế nhưng điều bất ngờ bật lên lại là thân phận của những người sống trong khu vực bị chiếm đóng, với rất nhiều tình thế đạo đức khó xử.

Trong sự nghiệp đồ sộ với 27 tiểu thuyết, cùng các sách thiếu nhi, truyện ngắn, kịch bản phim, nhiều tác phẩm của ông đặt trong bối cảnh Paris bị Đức quốc xã chiếm đóng. Nổi bật trong số này là Dora Bruder, thuật lại cuộc điều tra vụ mất tích của một cô gái trẻ người Do Thái năm 1941; hay Out of the Dark, là chuyện tình tan vỡ buồn thảm khiến cô gái thay đổi tên họ và phủ nhận những gì đã từng diễn ra dưới gốc thông ấy. Những khám phá tinh tế của ông cho thấy ký ức còn là màn sương mờ ảo, vừa quyến rũ vừa đau đớn nhưng lại chẳng bao giờ có thể nắm bắt tường minh. Hành trình 46 năm không ngừng viết văn dường như cũng chính là hành trình ông khám phá bản thân và đẩy mình đến những phương trời khác. Cũng trong bài phỏng vấn trên, ông nói: “Thực sự, tôi không muốn đọc những cuốn sách đầu tiên của tôi. Không phải là tôi không thích chúng, mà là tôi không còn nhận ra mình nữa, giống như một diễn viên già xem lại chính mình trong một vai diễn khi còn trẻ”. 

       Nam Vũ