Khó giữ được nguyên gốc nhạc lễ

Nhạc lễ là thể loại nhạc thường được sử dụng trong dịp lễ hội, tang chế... gắn liền với các loại nhạc cụ cổ truyền, có bài bản riêng. Song, hiện nay loại nhạc này cũng đã ít nhiều bị cải biến, lai tạp.

Nhạc lễ là thể loại nhạc thường được sử dụng trong dịp lễ hội, tang chế... gắn liền với các loại nhạc cụ cổ truyền, có bài bản riêng. Song, hiện nay loại nhạc này cũng đã ít nhiều bị cải biến, lai tạp.

Phần lớn các ban nhạc lễ hiện nay phục vụ trong các đám tang, chỉ số ít là được mời tham dự dịp lễ hội cộng đồng.

* Nhạc lễ trong đời sống   

Theo các nhạc công có nhiều năm gắn bó cùng nhạc lễ, một dàn nhạc lễ truyền thống gồm có: bộ hơi (kèn bầu, kèn thao, kèn thủy mộc); bộ gõ (trống chiến, trống cơm, mõ, chập chạ); bộ đàn: (được chia 2 bộ nhỏ, là: bộ kéo: đờn cò, đờn kìm và bộ gảy: đàn tranh, đàn sến). Bài bản, âm điệu trong nhạc lễ biểu thị cho các trạng thái cảm xúc vui, buồn, trang nghiêm gần gũi với con người trong cuộc sống.

Ban nhạc lễ của bầu Nguyễn Thái Khương (phường Thống Nhất, TP.Biên Hòa) đang biểu diễn.

Chính vì vậy mà trong đời sống thường ngày, mỗi khi đình miếu có lễ hội, gia đình hữu sự thì không thể thiếu vắng tiếng đàn bầu, tiếng trống nhịp, tiếng kèn… do các nhạc công cao niên mình mặc áo dài, đầu đội khăn đóng ngồi ở một vị trí trang trọng và biểu diễn những bài trong dòng nhạc lễ, như: Ngũ đối hạ, Xuân nữ, Nam ai… Hình ảnh đó đã trở nên quen thuộc trong trí nhớ của biết bao thế hệ không chỉ ở nông thôn mà cả thành thị. Ông Lê Văn Nam (84 tuổi, ngụ ấp Vĩnh Hiệp, xã Tân Bình, huyện Vĩnh Cửu) nói: “Khi các loại nhạc cụ hiện đại còn chưa phổ biến, mỗi khi đình, chùa hay nhà nào trong ấp có chuyện hiếu, hỉ thì tiếng nhạc lễ luôn là âm thanh thường nghe thấy nhất. Nó giúp gia chủ và khách vui vẻ khi là chuyện vui, giúp tạo nên tâm trạng bùi ngùi, xúc động khi gặp chuyện chẳng mong muốn”.

Bầu sô nhạc lễ Minh Út (KP.3, phường Trảng Dài, TP.Biên Hòa) cho biết, nhạc lễ còn là đất sống cho những nhạc công gắn bó với nền âm nhạc cổ truyền của dân tộc. Bởi, thu nhập từ các sô nhạc lễ hiện này cũng khá cao, nếu chơi tốt gia chủ còn bồi dưỡng thêm.

* Khó giữ được nguyên gốc

Theo ông Năm Lợi (65 tuổi, ngụ phường Quang Vinh, TP.Biên Hòa, người gắn bó với nhạc lễ từ năm 12 tuổi) thì  số ban nhạc lễ còn giữ tính nguyên sơ ban đầu hiện chỉ đếm trên đầu ngón tay. Điều này dễ nhận thấy nhất là ở số lượng nhạc công. Nhạc công chơi trong một ban nhạc lễ khi xưa phải có đủ bát âm (tức là phải có 8 người tương ứng), nhưng nay thì giảm xuống chỉ còn 3 - 4 người/ban nhạc lễ. Thêm vào đó, việc sử dụng nhạc cụ cũng đã có nhiều cải biến. Nếu trước đây một dàn nhạc lễ chỉ gồm có: kèn, đàn cò, đàn nguyệt, trống, mõ thì hiện tại, do nhu cầu của người nghe mà dàn nhạc lễ có thêm một số loại nhạc cụ hiện đại, như: đàn guitar điện, organ, trống… Còn về trang phục của nhạc công, nếu trước đây bắt buộc phải là áo dài khăn đóng thì nay được thay bằng quần tây, áo sơ mi.

Hình thức đã thế, về nội dung mà các ban nhạc lễ thể hiện lại càng có nhiều sự cải biến, lai tạp khác xa so với trước đây. Lý giải về điều này, ông Nguyễn Văn Tâm (66 tuổi, ấp Ngô Quyền, xã Bàu Hàm 2, huyện Thống Nhất), một  nhạc công với hơn 45 năm trong nghề cho rằng, hiện nay người thật sự biết về nhạc lễ không nhiều, nên khi đánh giá ban nhạc lễ nào chơi hay họ thường không chú ý đến trình độ chuyên sâu, bài bản mà là ở dạng đa năng, nghĩa là vừa chơi được tân nhạc lẫn cổ nhạc. “Thường thì cứ sau thời gian phục vụ cho nghi thức lễ bái, nhạc công sẽ chơi tân nhạc theo yêu cầu của gia chủ hay khách. Những lúc như vậy, các nhạc cụ truyền thống được cất sang một bên để nhường vị trí cho đàn guitar, organ, trống điện tử” - ông Tâm cho biết.

Theo bầu sô Minh Út,  những dàn nhạc được cho là đa năng có khả năng trình diễn tân nhạc tốt thường lại ít am hiểu nhiều về nhạc lễ. “Khi nghe những nhạc công này chơi, người trong nghề như chúng tôi biết ngay ai là người học chưa đến nơi đến chốn, ai được đào tạo bài bản. Nhưng ngược lại phần đông người nghe lại thích nên bầu sô nhắm mắt chiều lòng người có nhu cầu, dù biết rằng nhạc công đó rất yếu về chuyên môn nhạc lễ” - bầu Minh Út nói. 

Văn Truyên