Một góc nhìn về văn hóa Đồng Nai

Cuốn sách Đồng Nai - Góc nhìn văn hóa (Huỳnh Văn Tới, Phan Đình Dũng, Nhà xuất bản Đồng Nai, 350 trang) gồm 8 chuyên đề nghiên cứu, giới thiệu về văn hóa Đồng Nai từ địa danh, di tích, danh thắng cho đến những loại hình văn hóa của các tộc người Việt, Mạ, Chơro, Hoa (lễ hội, diễn xướng, dân ca, nghề truyền thống).

Hành chính Đồng Nai qua các thời kỳ cung cấp cho bạn đọc những biến đổi về địa lý hành chính của Đồng Nai từ trước năm 1698 cho đến ngày nay, từ vùng đất địa đầu danh tiếng mà Trịnh Hoài Đức đã ghi chép trong Gia Định thành thông chí.

Qua danh xưng Đồng Nai, cuốn sách trình bày những giả thiết trong việc lý giải địa danh Đồng Nai với nguồn gốc của nó: Đạ Đờng (Hoàng Hiếu Thuận), Donnai, Dounai (Đỗ Quyên), cánh đồng có những con nai (Lê Trung Hoa), Đờng Ninh với nghĩa là “sông cái có bờ dốc đứng” (Huỳnh Ngọc Trảng)...

Chuyên đề Đồng Nai di tích và danh thắng điểm qua những di vật, di tích thời tiền, sơ sử của một trong 3 trung tâm văn hóa thời kỳ kim khí của Việt Nam (địa điểm Dốc Mơ, di chỉ Cầu Sắt, di chỉ Cái Vạn, di chỉ Bình Đa nổi tiếng với đàn đá 42 thanh có niên đại trên 3.000 năm, di chỉ Suối Chồn, di chỉ Gò Me, di chỉ Long Giao, mộ cự thạch Hàng Gòn); di vật, di tích thiên niên kỷ đầu công nguyên (di tích gò Chiêu Liêu, di tích Cây Gáo, di tích Rạch Đông, di tích Đạ Lắk).

Đồng Nai cũng là mảnh đất quy tụ nhiều ngôi chùa danh tiếng của xứ Đàng Trong, như: Long Ẩn (1613), Bửu Phong (1616), Long Thiền (1664), Thanh Lương (1684), Đại Giác (thế kỷ 17), chùa Ông (miếu Quan Đế, Thất phủ cổ miếu) ở Cù lao Phố, chùa Bà Thiên Hậu của người Hẹ làm nghề đá ở Bửu Long, đình Bình Kính thờ Nguyễn Hữu Cảnh... là những cơ sở tín ngưỡng quan trọng ở đất Đồng Nai.

Danh thắng Bửu Long có chùa Bửu Phong được khai sơn rất sớm, là một trong những danh thắng của đất Gia Định được Trịnh Hoài Đức xếp hạng trong sách Gia Định thành thông chí.

Dấu ấn tiền nhân và mạch nguồn văn hóa thể hiện tiến trình khai phá, cộng cư, hội nhập giữa các cộng đồng dân tộc ở Đồng Nai, như: Mạ, Chơro, S’tiêng, Việt, Hoa... Đặc biệt, dấu ấn văn hóa Hoa thể hiện rất rõ nét ở Biên Hòa với các cơ sở thờ tự, lễ hội, phong tục tập quán...

Còn có thể bắt gặp trong sách những ngôi làng cổ, như: Bến Cá, Bến Gỗ, Cù lao Phố như những điểm định cư tiêu biểu trong lịch sử của đất Đồng Nai. Hoặc đó là những nhân vật đã làm nên “Hào khí Đồng Nai”, như: Trịnh Hoài Đức, Đặng Đại Độ, Nguyễn Thị Tồn, Đoàn Văn Cự cho đến Thi tướng Huỳnh Văn Nghệ sau này.

Lễ mừng lúa mới của người Chơro, lễ đâm trâu của người Mạ, lễ vía Quan Đế, lễ Tả Tài Pán cùng với lễ Kỳ yên của người Việt làm nên một sắc màu đa văn hóa của vùng đất này. Những truyện kể, thơ ca dân gian Mạ, Chơro, S’tiêng được giới thiệu trong sách là kết quả những chuyến điền dã nhiều năm của các tác giả đến với vùng đồng bào các dân tộc, làm nên những giá trị riêng của văn hóa phi vật thể Đông Nam bộ mà lâu nay ít được giới thiệu.

Bằng những nỗ lực bền bỉ trong nhiều năm qua, cộng với một tình yêu máu thịt với mảnh đất mình đứng chân, qua Đồng Nai - Góc nhìn văn hóa, hai tác giả Huỳnh Văn Tới và Phan Đình Dũng đã dẫn dắt bạn đọc khám phá một “bức khảm văn hóa” Đồng Nai nhiều sắc màu, đa diện trên con đường hội nhập, hiện đại hóa của đất nước.

PGS.TS Trần Văn Ánh có nhận định khá sâu sắc về công trình này: “Văn hóa của Đồng Nai khá phong phú do nhiều yếu tố tác thành. Trong dòng chảy văn hóa của đất nước nói chung, của Nam bộ nói riêng, văn hóa của Đồng Nai có một vị trí quan trọng, bởi đây là vùng đất được xem là địa đầu trong quá trình khai khẩn Nam bộ. Nhận diện giá trị các nguồn di sản văn hóa mà thế hệ tiền nhân gây dựng là một việc làm có ý nghĩa thiết thực khi chúng ta đang tập trung cho công cuộc xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Công trình là nguồn tài liệu tốt cho những ai quan tâm đến nghiên cứu văn hóa, đặc biệt đối với lịch sử - văn hóa của vùng đất Đồng Nai”.

Nguyễn Thanh Lợi