Nhà Dài truyền thống dân tộc Chơ Ro (Phú Lý): Dài thêm những niềm vui

Những ngày giữa tháng 4 này, công trình Nhà Dài truyền thống dân tộc Chơ Ro (xã Phú Lý, huyện Vĩnh Cửu) đang tất bật. Và mỗi chiều, người dân Chơ Ro ở Phú Lý lại rủ nhau ra khu vực thi công để "ngắm cái nhà của mình".

Những ngày giữa tháng 4 này, công trình Nhà Dài truyền thống dân tộc Chơ Ro (xã Phú Lý, huyện Vĩnh Cửu) đang tất bật. Và mỗi chiều, người dân Chơ Ro ở Phú Lý lại rủ nhau ra khu vực thi công để "ngắm cái nhà của mình".

* Nơi lưu giữ bản sắc dân tộc

Người hầu như lúc nào cũng có mặt, không ai khác hơn là già làng Năm Nổi. Nhìn ngôi Nhà Dài mỗi lúc mỗi hình thành vóc dáng, già làng vui như nở từng khúc ruột. "Nhờ sự quan tâm của "Chủ tịch mình" (Chủ tịch UBND tỉnh Võ Văn Một), bà con Chơ Ro mới có được Nhà Dài theo đúng kiểu dáng, tập quán và truyền thống của mình", già làng Năm Nổi phấn khởi nói. Người cũng thường xuyên có mặt "trên từng cây số" là giám đốc Khu bảo tồn thiên nhiên và di tích Vĩnh Cửu Trần Văn Mùi - đơn vị chủ đầu tư công trình. "Nhà Dài là nơi thuộc về tâm linh của đồng bào dân tộc, nên phải được quan tâm, chăm chút kỹ lưỡng đến từng chi tiết nhỏ", ông Mùi giải thích.

Nhà Dài ở xã Phú Lý đang được thi công.

Theo ông Mùi, Nhà Dài được thiết kế hoàn toàn theo lối kiến trúc truyền thống của người dân tộc Chơ Ro: nhà sàn, mái lợp lá tranh, vách và sàn bằng tre lồ ô, cột bằng gỗ, mà phải là gỗ tròn, không sử dụng cây vuông như người Kinh. Thế nhưng nếu tuân theo đúng nguyên bản, thời hạn sử dụng của Nhà Dài sẽ ngắn, bởi nguyên vật liệu theo lối truyền thống thuộc loại mau hỏng. Đau đầu suy nghĩ, cuối cùng cũng tìm ra giải pháp được bà con Chơ Ro đồng tình. Toàn bộ chân cột đỡ phía dưới sàn đều được đúc bằng bê tông vững chắc, còn các cột phía trên sàn được làm bằng gỗ giá tỵ - một loại cây thân thẳng, cứng, không bị mối mọt xâm hại. Tính tới tính lui, Nhà Dài có xấp xỉ 100 cây cột gỗ, nên được gọi vui là "nhà trăm cột" cũng chẳng sai. Sàn nhà được lót ván, phía trên lại lót thêm một lớp tre lồ ô. Chỉ có mái vẫn giữ nguyên lối lợp tranh, nhưng theo ông Mùi, công đoạn đánh tranh được làm thật kỹ, dày để tăng thời hạn sử dụng. Các ngàm cột gỗ trên Nhà Dài đều được khoét mộng tra vào, gia cố thêm đinh vít cho chắc, cuối cùng là dùng dây mây buộc bên ngoài theo đúng cách của người Chơ Ro. Ngay cả dãy hàng rào bên ngoài cũng được làm bằng sắt, sơn giả gỗ rồi cột dây cho đồng bào "ưng cái bụng".

Địa thế của Nhà Dài cũng rất trữ tình, nằm cạnh con suối Samach quanh năm mát rượi, phù hợp tập quán sống gần nguồn nước của người dân tộc. Chỉ riêng khoản kè đá suốt đoạn bờ suối chống sạt lở, rồi phải đầm nền đất cho thật vững chắc cũng đòi hỏi lắm công phu. Điểm khác biệt duy nhất so với Nhà Dài truyền thống trước kia, là Nhà Dài hiện đang xây dựng có thêm... nhà vệ sinh, tuy nằm ở khu vực riêng (để không ảnh hưởng đến cảnh quan...), nhưng vẫn rất tiện nghi.

* Giữ gìn truyền thống, kết hợp du lịch

Theo tập quán của người Chơ Ro, Nhà Dài là nơi thực hiện các nghi lễ thờ cúng, đồng thời cũng là nơi sinh hoạt văn hóa cộng đồng, giữ gìn truyền thống dân tộc. Ông Nguyễn Thành Trí, Giám đốc Sở Văn hóa - thể thao và du lịch cho biết, trước đây ngành văn hóa tỉnh đã đầu tư cho các công trình nghiên cứu, sưu tầm dân ca, dân vũ và các loại hình nghệ thuật dân gian của người Chơ Ro, nay cùng với việc xây dựng Nhà Dài, sẽ đưa vào giảng dạy, hướng dẫn cho thế hệ trẻ. Trước mắt, ngành đang chuẩn bị mở các lớp tập huấn về cách đánh cồng, chiêng do các nghệ nhân Chơ Ro truyền dạy, sau đó là các lớp múa, hát; hướng dẫn sử dụng các loại nhạc cụ như kèn lá, kèn môi, đàn chinh kơ la. Bên cạnh đó, các nghề dệt thổ cẩm, đan gùi mây... cũng sẽ được các bậc cao niên trong bản, làng truyền dạy lại cho con cháu trong không gian thiêng liêng của ngôi Nhà Dài. "Hiện, bà con đang tích cực làm các hiện vật thể hiện nếp sinh hoạt truyền thống dân tộc như cung nỏ, gùi, bầu nước, còn Nhà nước sẽ hỗ trợ trang bị thêm cồng, chiêng để Nhà Dài thực sự là nơi lưu giữ bản sắc của người Chơ Ro", ông Mùi cho biết thêm.

Không chỉ có thế, Nhà Dài xã Phú Lý với bản sắc văn hóa dân tộc độc đáo của người Chơ Ro, sẽ là một trong những điểm đến thú vị đối với du khách trong dự án phát triển khu du lịch sinh thái - văn hóa - du lịch của địa phương. Trong kế hoạch xây dựng, cũng đã tính đến phương án dành cho khách du lịch muốn thử cảm giác được sống trong không gian Nhà Dài, nên có một số gian được thiết kế dành riêng cho khách ở lại. Ông Mùi cũng khuyến khích người dân khu vực xung quanh trồng trọt và bán sản phẩm tại chỗ cho du khách, vừa tăng tính hấp dẫn cho tour du lịch, vừa tăng thu nhập cho người dân. Đây là cách làm du lịch mang tính bền vững, tăng lợi ích cho cộng đồng người bản địa.

Thanh Thúy