Phân cấp mạnh nhưng không “thả nổi” trong cấp phép khai thác khoáng sản

Nhiều đại biểu tán thành phân cấp cho địa phương trong cấp phép thăm dò, khai thác khoáng sản loại I, loại II nhưng đồng thời cảnh báo cần tăng cường cơ chế giám sát, hậu kiểm, không được lơi lỏng quản lý kỹ thuật, môi trường và quy hoạch quốc gia.

Quang cảnh phiên thảo luận Tổ 11. Ảnh: Lâm Hiển

Sáng 6-11, Quốc hội tập trung thảo luận tại Tổ về: Dự án Luật Xây dựng (sửa đổi); Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản; Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của các luật trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường. Tham gia thảo luận tại Tổ 11 gồm Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ và Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên.

Tại Tổ 11, các ý kiến bày tỏ đồng tình cần thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản nhằm thể chế hóa các chủ trương chiến lược của Đảng về tinh gọn bộ máy nhà nước, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, và tháo gỡ các "điểm nghẽn" pháp lý đang cản trở sự phát triển kinh tế - xã hội. Mục tiêu cốt lõi là giải quyết các vấn đề cấp bách phát sinh từ thực tiễn, đặc biệt là tình trạng khan hiếm vật liệu xây dựng cho các dự án trọng điểm quốc gia, đồng thời thiết lập một khuôn khổ pháp lý chặt chẽ để quản lý các tài nguyên chiến lược như đất hiếm, qua đó khơi thông nguồn lực, tạo động lực hướng tới mục tiêu tăng trưởng GDP hai con số trong giai đoạn mới.

Trưởng Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ Nguyễn Tuấn Anh. Ảnh: Lâm Hiển

Giải quyết triệt để tình trạng khan hiếm vật liệu xây dựng cho các dự án trọng điểm

Từ thực tế tại địa phương, Trưởng Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ Nguyễn Tuấn Anh cho biết, thời gian qua, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ cũng đã rất nỗ lực để giải quyết tình trạng khan hiếm vật liệu cho các dự án trọng điểm (tức là khoáng sản nhóm III và nhóm IV). Do đó, việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản lần này cần thiết phải giải quyết triệt để tình trạng khan hiếm vật liệu cho các dự án trọng điểm quốc gia.

Theo đại biểu, hiện nay, Dự thảo Luật đã đưa ra các cơ chế đặc thù đối với khoáng sản nhóm III, nhóm IV; tuy nhiên, đề nghị cần phân tích rõ hơn việc áp dụng các cơ chế đặc thù này trên phạm vi cả nước về lâu dài có các tác động như nào đến quy hoạch của các tỉnh, thành phố. Những vấn đề về bảo vệ môi trường cần nghiên cứu có thêm cơ chế để kiểm soát nếu việc áp dụng này ảnh hưởng đến môi trường trên địa bàn.

Theo dự thảo Luật, đối với khoáng sản nhóm III (vật liệu xây dựng thông thường), việc cấp phép khai thác để cung cấp cho các dự án quan trọng (đầu tư công, PPP, công trình trọng điểm quốc gia...) không phải căn cứ vào phương án quản lý về địa chất, khoáng sản (phương án này hiện đang có trong quy hoạch tỉnh). Cần làm rõ, các thay đổi này sau khi khoáng sản đã được cấp phép khai thác thì sẽ được cập nhật như thế nào trong quy hoạch tỉnh? Pháp luật về quy hoạch đã được bổ sung các quy định về nội dung này chưa, cần rà soát Luật Quy hoạch (cũng được Quốc hội xem xét tại Kỳ họp này) để bảo đảm tính thống nhất. 

Các đại biểu tại Tổ 11

Từ những bất cập trong thực tiễn, Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh cũng đề nghị cân nhắc việc tiếp tục cắt giảm quy trình giải quyết thủ tục hành chính đối với khoáng sản nhóm III là vật liệu xây dựng thông thường. “Có thể xem xét bỏ có phạm vi quy trình cấp phép thăm dò, công nhận trữ lượng khoáng sản nhóm III, những vật liệu đang khan hiếm mà cần cung cấp cho công trình quan trọng quốc gia”. Theo Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh, nếu làm được như vậy thì sẽ “rất nhanh”, có thể tiết kiệm được thời gian từ 6 tháng đến 1 năm để đưa được các vật liệu xây dựng này vào phục vụ công trình dự án.

Lý do thứ hai, theo đại biểu, Luật sửa đổi một số điều của Luật Khoáng sản năm 2005 (tức cách đây 20 năm) khi ban hành đã có quy định khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường trừ cát sỏi lòng sông với công suất khai thác không quá 5.000 mét khối/năm và thời gian khai thác kể cả thời gian gia hạn không quá 5 năm thì không bắt buộc phải tiến hành thăm dò. “Sau 20 năm mà bây giờ mình vẫn dùng quy định này. Theo tôi, chắc chắn đây là nút thắt cuối cùng mà quan trọng trong quy trình thủ tục cấp phép để có thể giải quyết được việc khan hiếm vật liệu xây dựng như bây giờ. Nội dung này rất quan trọng”. Nhấn mạnh như vậy, Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu tiếp thu.

Bên cạnh việc sửa đổi, bổ sung các quy định của Luật Địa chất và khoáng sản, đề nghị Bộ NN&MT, các Bộ có liên quan cần tiếp tục tham mưu cho Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ triển khai đồng bộ các giải pháp khác nhau để có thể giải quyết triệt để tình trạng khan hiếm vật liệu cho các dự án trọng điểm trong thời gian qua. 

Đại biểu Đào Chí Nghĩa, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ

Phân cấp mạnh cho địa phương cấp phép khoáng sản nhưng không “thả nổi” quản lý

Nhiều ý kiến cơ bản tán thành việc sửa đổi, bổ sung các quy định về phân cấp, phân quyền trong Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản. Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh cho rằng đây là một trong những thay đổi mang tính “hệ thống và sâu rộng nhất” của dự thảo Luật. 

Việc giao thẩm quyền cho Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh cấp giấy phép thăm dò, khai thác khoáng sản nhóm I tại khu vực phân tán, nhỏ lẻ và việc cấp phép thăm dò, khai thác khoáng sản nhóm II, III, IV (thay vì trước đây là Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã cho thấy sự phân cấp mạnh mẽ, cụ thể, phù hợp với việc vận hành chức năng nhiệm vụ thẩm quyền của chính quyền địa phương 2 cấp. 

Tuy nhiên, Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh đề nghị, đặc biệt đối với những khoáng sản nhóm I cần phải báo cáo rõ hơn về các điều kiện cần thiết (hồ sơ, cơ sở dữ liệu, thông tin...) để bảo đảm cho Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thực hiện đầy đủ thẩm quyền được phân cấp này vì nhiều nội dung, thông tin trước đây do Bộ quản lý. Bên cạnh đó, cần làm rõ, trong trường hợp việc cấp phép trước đây do Bộ quản lý nay chuyển về địa phương quản lý, nếu có phát sinh vướng mắc thì sẽ được xử lý như thế nào, cần có quy định chuyển tiếp hay không? Đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo làm rõ các nội dung này và bổ sung các quy định cho phù hợp. 

Ủng hộ chủ trương chuyển thẩm quyền cấp phép thăm dò, khai thác khoáng sản nhóm II về Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, song Đại biểu Đào Chí Nghĩa, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ cũng bày tỏ băn khoăn khi khoáng sản nhóm II vẫn là nhóm khoáng sản có giá trị và quy trình thăm dò cũng như khai thác rất phức tạp. “Việc phân cấp triệt để có thể dẫn đến rủi ro trong quá trình điều hành ở địa phương”, đại biểu lo ngại. Do đó, Đại biểu Đào Chí Nghĩa đề nghị cần phải điều chỉnh và phải có sự giám sát của Bộ Tài nguyên và Môi trường trong việc kiểm soát chất lượng kỹ thuật. Cụ thể, cần điều chỉnh lại quy định theo hướng: việc cấp giấy phép thăm dò khai thác khoáng sản nhóm II phải được chấp thuận bằng văn bản của Bộ Tài nguyên Môi trường đối với đề án thăm dò, báo cáo trữ lượng cũng như thiết kế cơ sở mỏ trừ trường hợp có quy định khác. “Quy định này sẽ chặt chẽ, tạo sự giám sát từ bộ ngành trung ương đến địa phương”, đại biểu nói.

Đại biểu Lò Thị Luyến, Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên

Cũng quan tâm tới nội dung này, Đại biểu Lò Thị Luyến, Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên đồng tình với chủ trương phân cấp, phân quyền; song đề nghị vẫn nên “thận trọng”, không nên “thả nổi” cho địa phương cấp phép thăm dò, khai thác khoáng sản loại I đối với kim loại quý. Theo đại biểu lý giải, điều này liên quan đến vấn đề quy hoạch tổng thể quốc gia, tới vấn đề bảo vệ môi trường.

“Nếu như sau này chúng ta muốn giao cho địa phương thẩm quyền cấp phép với một số khoáng sản nhóm I này thì chúng ta sẽ tiến hành thí điểm ở một vài nơi chứ còn bây giờ không nên thả nổi. Bởi vì việc khai thác kim loại chúng ta thấy ở nơi này nơi kia khi mà khai thác xong đã để lại hậu quả rất lớn cho môi trường. Thực tế có những đơn vị, những doanh nghiệp họ khai thác xong họ không hoàn thổ, không phục hồi môi trường”, Đại biểu Lò Thị Luyến cho biết.

Trưởng Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ Nguyễn Tuấn Anh đề nghị quy định chặt chẽ cơ chế quản lý đất hiếm

Hoàn thiện cơ chế quản lý đất hiếm

Các ý kiến cũng bày tỏ thống nhất với việc triển khai chỉ đạo của cấp có thẩm quyền về bổ sung các quy định về đất hiếm. Theo Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh, quy định tại khoản 21, Điều 1 Dự thảo Luật về việc bổ sung Chương VIIa vào sau Chương VII của Luật Địa chất và khoáng sản là nội dung bổ sung "hoàn toàn mới và mang tính chiến lược". Đất hiếm được khẳng định là "tài nguyên chiến lược đặc biệt". Mọi hoạt động liên quan phải tuân thủ chiến lược, quy hoạch quốc gia, có sự kiểm soát chặt chẽ về thăm dò, khai thác, chế biến, cấm xuất khẩu thô, dự trữ quốc gia. Giấy phép thăm dò và khai thác đất hiếm do Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường cấp, nhưng phải có sự chấp thuận của Thủ tướng Chính phủ, “điều này thể hiện mức độ quản lý tập trung và giám sát cao nhất”.

Tuy nhiên, Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh đề nghị báo cáo rõ hơn về căn cứ, cơ chế phối hợp giữa các cơ quan, cụ thể. Bởi hiện nay Bộ Công Thương đang được giao chủ trì xây dựng chiến lược quốc gia về đất hiếm trình Thủ tướng phê duyệt và Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường cấp giấy phép thăm dò và khai thác đất hiếm. “Cần xem quy định có phù hợp và bảo đảm hiệu quả cao trong thực tế hay không? Đồng thời, do tính chất quan trọng của khoáng sản này, đề nghị tiếp tục nghiên cứu các quy định của các nước khác để có các quy định chặt chẽ, giao thẩm quyền cho Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ trong việc quản lý đối với khoáng sản chiến lược này”, Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh đề nghị.

Ngoài các quy định về đất hiếm, đại biểu cũng đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo rà soát các khoáng sản chiến lược quan trọng khác có cần có quy định trong dự thảo Luật hay không? Theo Điều 108 Nghị định số 193/2025/NĐ-CP ngày 02-7-2025, khoáng sản chiến lược quan trọng bao gồm khoáng sản phóng xạ, đất hiếm và các khoáng sản thiết yếu khác phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững và tăng cường quốc phòng, an ninh của đất nước. “Trường hợp cần thiết thì nghiên cứu bổ sung quy định trong dự thảo Luật này”, Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh bày tỏ. 

Nguồn: quochoi.vn