Giá dầu tăng hơn 116 USD/thùng tuần trước, lập một kỷ lục mới với loại hàng hóa năng lượng cần thiết nhất của thế giới. Những gì liên quan tới cột mốc mới nhất này cũng là những gì chưa từng xảy ra: giá dầu tăng không phải do thiếu dầu, không phải do lệnh cấm vận đột ngột và cũng không phải do các nhà xuất khẩu ngừng bán dầu.
Giá dầu tăng hơn 116 USD/thùng tuần trước, lập một kỷ lục mới với loại hàng hóa năng lượng cần thiết nhất của thế giới. Những gì liên quan tới cột mốc mới nhất này cũng là những gì chưa từng xảy ra: giá dầu tăng không phải do thiếu dầu, không phải do lệnh cấm vận đột ngột và cũng không phải do các nhà xuất khẩu ngừng bán dầu.
Ảnh: NYtimes
Căng thẳng mối quan hệ cung cầu
Đồng USD yếu, quan ngại về khủng bố và sự đầu cơ trên các thị trường hàng hóa đã thực sự đóng vai trò tác động lớn. Nhưng, dĩ nhiên, cũng còn do nhu cầu. Nhà sản xuất vật lộn tới kiệt sức để có thể làm dịu cơn khát này khôg chỉ ở thế giới phát triển, mà còn ở những quốc gia đang phát triển nhanh như Trung Quốc, Ấn Độ - cũng là hai nước đông dân nhất thế giới.
Với rất nhiều chuyên gia, việc tăng giá mạnh mẽ đang góp phần vào hàng loạt quan ngại dài hạn cho một hệ thống trong tương lai từng được cung cấp giá dầu rẻ suốt hơn một thế kỷ. ’’Đây thực sự là vấn đề của thị trường’’, Jan Stuart, nhà kinh tế học nghiên cứu dầu mỏ toàn cầu tại UBS, nói. ’’Ngày càng xuất hiện nhiều khó khăn trong việc đáp ứng nhu cầu với những nguồn cung cấp mới’’.
Những căng thẳng hiện tại thậm chí sẽ còn tồi tệ hơn trong các năm tới: Dân số hành tinh ước tính sẽ tăng 50% lên đến 9 tỉ người vào khoảng giữa thế kỷ. Số lượng xe hơi, xe tải sẽ tăng gấp đôi trong 30 năm - đạt hơn 2 tỉ chiếc - khi các quốc gia đang phát triển nhanh chóng tiến tới hiện đại hóa. Số máy bay tăng vọt sẽ rất có thể dẫn tới một cuộc khủng hoảng vận chuyển hàng không trong 20 năm...
Tất cả những thực tế trên đều dẫn tới nhu cầu: dầu - nhiều và nhiều hơn nữa. Tiêu dùng dầu toàn cầu sẽ tăng khoảng 35% tới năm 2030 (Theo Cơ quan Năng lượng quốc tế - IEA). Với các nhà sản xuất, điều này đồng nghĩa với việc cần phải tìm kiếm, phát hiện và khai thác thêm 11 tỉ thùng dầu mỗi năm.
Nhu cầu dầu mỏ sẽ chỉ là một phần trong thách thức về năng lượng. Nhu cầu tổng năng lượng của thế giới - gồm dầu, than đá, khí tự nhiên, điện hạt nhân, và cả những nguồn năng lượng có thể hồi phục như gió, năng lượng mặt trời và hydro - sẽ tăng 65% trong hai thập niên tới (theo IEA).
Tuy nhiên, dầu mỏ - nguồn năng lượng chiếm ưu thế trong thế kỷ 20 - sẽ vẫn là nguồn năng lượng tiêu thụ hàng đầu. Nó chiếm hơn 1/3 nhu cầu năng lượng thế giới, hơn cả than đá và khí tự nhiên. Được lọc thành xăng, dầu hoặc dầu diesel, dầu mỏ là loại nhiên liệu vận tải mà không thứ gì có thể thay thế. Vị thế của nó khác vững chắc và chắc chắn không thay đổi nhiều trong 30 năm tới.
Vấn đề là ở chỗ, không ai có thể nói chắc chắn rằng, tất cả nguồn dầu này sẽ lấy từ đâu.
Cuộc đua chưa có đích đến
Có thể thực tế không giống những quan ngại về khí thải carbon hay thay đổi khí hậu, giá cả tăng cao có thể buộc mọi người phải bảo vệ, duy trì và tìm kiếm, phát triển nguồn thay thế. Nhưng cơn khát về năng lượng cũng có thể dẫn tới một cuộc chạy đua toàn cầu tìm kiếm tài nguyên, chiến tranh năng lượng hay đơn giản là khiến giá năng lượng tăng hơn nhiều.
Một số chuyên gia về dầu mỏ đang rung hồi chuông cảnh báo. Tại một hội nghị năng lượng gần đây, John Hess, Giám đốc điều hành Hess Corporation, Công ty Năng lượng quốc tế, đã cảnh báo bóng ma một cuộc khủng hoảng dầu nếu thế giới không có cách đối phó với nhu cầu tiêu dùng tăng vọt và hạn chế nguồn cung cấp. Còn Giám đốc điều hành Royal Dutch Shell, Jeroen van der Veer, thì có nhận định nhẹ nhàng hơn là: ’’Viễn cảnh năng lượng không còn là màu hồng’’.
Chỉ có một điều rõ ràng, nguồn cung dầu của thế giới đang căng ra. Những nước ngoài tổ chức OPEC đều cho hay, có rất ít tiến triển trong sản xuất dầu mỏ năm nay.
Biển Bắc và Alaska đang cận dần nguồn dầu và các nhà sản xuất phải vật lộn để giữ cho sản lượng không sụt giảm. Hiện tượng tăng vọt sản lượng dầu của Nga dường như đã kết thúc. Tuần trước, một giám đốc hàng đầu của Lukoil, tập đoàn dầu lớn thứ hai của Nga nhấn mạnh, sản lượng dầu ở nước này tăng không nhiều. Nigeria đang đối mặt với bạo lực. Và Mexico, nhà cung cấp dầu quan trọng thứ ba của Mỹ, đã mắc kẹt trong những tranh cãi chính trị về các nhà đầu tư nước ngoài, trong khi chứng kiến sự sụt giảm đáng kể trong sản xuất xăng dầu. Một số nhà phân tích thậm chí cho rằng, xu thế này không thể đảo ngược.
Còn OPEC? 13 thành viên Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ ước tính chiếm 3/4 trữ lượng dầu thế giới. Nhưng với rất nhiều lý do, hầu hết các nước đều gây khó với các công ty xăng dầu nước ngoài khi đầu tư vào nước họ. Với giá năng lượng gia tăng, các nhà sản xuất OPEC đang hướng tới một nguồn thu kỷ lục.
Trung Quốc giờ đây đã vượt qua cả Đức và Nhật để trở thành thị trường ô tô lớn thứ hai thế giới (Ảnh pricetags)
Cùng thời gian đó, những đại gia dầu như Exxon Mobil, BP và Chevron đang ngày một khó khăn hơn trong áp lực cạnh tranh toàn cầu, khi các công ty dầu quốc gia có được vị trí ưu thế của riêng mình. 14 trong top 20 công ty dầu mỏ hàng đầu thế giới đều thuộc về những tập đoàn nhà nước như Aramco của Ảrập Xêút và Gazprom của Nga. Các công ty dầu phương Tây chỉ kiểm soát chưa đầy 10% trữ lượng dầu và khí của thế giới.
Đối mặt với chi phí cao hơn, các công ty này cũng gặp nhiều khó khăn trong việc tìm kiếm những mỏ dầu mới. Mặc dù chi hơn 100 tỉ USD cho việc tìm kiếm nguồn dầu trong năm ngoái, năm công ty dầu mỏ lớn nhất thế giới chỉ tìm kiếm được lượng dầu ít hơn hẳn lượng dầu họ bơm khỏi mặt đất.
Một nhóm nhà phân tích hoài nghi, cho rằng mức giá kỷ lục ngày nay là một bằng chứng cho thấy, cung cấp dầu đang ở mức đỉnh điểm - một nửa nguồn cung dầu toàn cầu đã được sử dụng. Tuy nhiên, hầu hết chuyên gia tin là, vẫn còn đủ trữ lượng dầu, kể cả những mỏ đã hay chưa phát hiện ra, ít nhất tới giữa thế kỷ này.
Vấn đề là ở chỗ, ở rất nhiều nơi trên thế giới, địa chính trị hơn là địa chất học, đã rút ra những trữ lượng đáng kể ngoài tầm với của các công ty xăng dầu độc lập. ‘’Có một nguồn dự trữ đáng kể trên trái đất’’, Rex Tillerson, Chủ tịch Exxon, trong một hội nghị đầu tư gần đây cho biết. ‘’Khó khăn là ở chỗ’’, ông nói, ‘’tiếp tục tiếp cận với tất cả cơ hội’’.
Trong thế kỷ qua, thế giới đã đốt cháy một nghìn tỉ thùng dầu. 1,2 nghìn tỉ thùng khác đang chờ đợi được hút đi, theo BP - một trong những công ty dầu lớn nhất thế giới. Nghe có vẻ khá nhiều, nhưng với nhu cầu gia tăng hiện tại, một nghìn tỉ thùng sẽ được sử dụng trong chưa đầy 30 năm.
Và sau đó chuyện gì sẽ xảy ra? Rất nhiều nhà phân tích ước tính, một nghìn tỉ thùng dầu khác là nhu cầu cần thiết, nhưng ở những nơi xa xôi như Bắc Băng Dương hay những quốc gia mà sự tiếp cận có thể bị hạn chế, việc khai thác sẽ trở nên quá đắt đỏ.
Các tập đoàn dầu mỏ lớn đang hăm hở lao vào cuộc đua tìm kiếm và khai thác nhiều dầu hơn nữa. Nhưng điều đó cần tới thời gian, có khi là cả một thập niên, trước khi những thùng dầu đầu tiên ở một khu vực hoàn toàn mới được phát hiện, bơm lên và tiêu thụ.
Vậy, chọn lựa sẽ là gì?
Nhiên liệu sinh học làm từ ngũ cốc, đã được tiêu thụ một cách nhanh chóng ở những quốc gia phụ thuộc vào nhập khẩu dầu mỏ, là một chọn lựa không hoàn hảo. Giờ đây nó bị coi là nguyên nhân dẫn tới tình trạng tăng giá lương thực trong khi thải ra nhiều khí carbon và cung cấp năng lượng chưa đầy 1/3/gallon so với dầu lửa.
Không có loại thuốc nào chữa bách bệnh. Thậm chí nếu các công ty dầu mỏ có thể đáp ứng được nhu cầu sử dụng 36 tỉ gallon ethanol tại Mỹ vào năm 2022 (điều mà rất nhiều người cho rằng không thể) thì cũng chỉ đảm bảo được 10% nhu cầu sử dụng dầu mỏ của Mỹ hiện tại.
Tương tự như vậy, việc phát triển dầu nặng, dầu đá phiến hay đầu tư ngược trở lại ngành khai thác than đá làm nhiên liệu lỏng… cũng sẽ chỉ chiếm một phần nhỏ trong toàn bộ khối lượng nhiên liệu sử dụng. Và cái giá môi trường của việc này sẽ cao hơn nhiều giá thăm dò và khai thác dầu khí.
Một số người tỏ ra không quá lo lắng. Họ khẳng định ngành công nghiệp dầu khí là một chu kỳ, giá cao sẽ đẩy nhu cầu xuống thấp. “Chúng ta đang ở trong tình thế bong bóng’’, Robert Mabro, một chuyên gia nổi tiếng của Học viện Nghiên cứu năng lượng Oxford nói. ‘’Giá cao là vì tất cả mọi người mong như vậy, chúng ta đã từng chứng kiến điều tương tự trên thị trường bất động sản’’.
Cho dù vậy, mức gia tăng trong nhu cầu tiêu thụ dầu mỏ thực sự cần sụt giảm trong vài năm tới, nhưng có lẽ các quốc gia đang phát triển chưa tính tới việc thực hiện điều này đầu tiên. Trung Quốc, Ấn Độ và Trung Đông đang ở trong giai đoạn tăng trưởng kinh tế và cần tới năng lượng rẻ, phần lớn được chính phủ trợ cấp, để tiếp tục tăng trưởng và hiện đại hoá.
Dầu hiện nay chỉ chiếm 19% nhu cầu năng lượng của Trung Quốc, nhưng con số này ước tính sẽ tăng hơn gấp đôi vào năm 2030, đạt trên 16 triệu thùng/ngày (theo IEA) khi ngày càng có nhiều người thoát nghèo, rời làng ra phố và mua ô tô.
Giống như từng xảy ra ở Mỹ, nhu cầu sử dụng dầu của Trung Quốc ngày càng gia tăng từ câu chuyện ‘’yêu xe hơi’’ của nước này. Số xe cộ tại Trung Quốc đã tăng gấp bảy lần từ 1990 - 2006, đạt 37 triệu chiếc. Trung Quốc giờ đây đã vượt qua cả Đức và Nhật để trở thành thị trường ô tô lớn thứ hai thế giới và sẽ vượt qua Mỹ vào năm 2015. Trung Quốc có thể có khoảng 300 triệu xe vào năm 2030.
William Chandler, một chuyên gia năng lượng, ước tính rằng, nếu người Trung Quốc sử dụng năng lượng như người Mỹ, thì năng lượng sử dụng trên toàn cầu sẽ tăng gấp đôi chỉ trong một đêm và cần tới hơn năm quốc gia như Ảrập Xêút mới có thể đáp ứng nhu cầu này. Ấn Độ cũng không cách quá xa. Năm 2030, hai nước này sẽ nhập khẩu dầu nhiều như Mỹ và Nhật ngày nay.
Vậy còn Mỹ? James Schlesinger, Bộ trưởng Năng lượng của Mỹ vào những năm 70, có lần đã nói rằng, Mỹ chỉ có hai con đường tiếp cận trong chính sách năng lượng: ‘’Hoặc thoả mãn, hoặc khủng hoảng’’.
Giá dầu tăng và những quan ngại về an ninh cung cấp dầu trong tương lai đã thuyết phục Quốc hội Mỹ năm ngoái lần đầu tiên thông qua những quy định về hiệu quả năng lượng sử dụng trong 30 năm nay với tiêu chuẩn đạt 35 dặm/gallon vào năm 2020.
Vaclav Smil, một giám đốc năng lượng tại Đại học Manitoba nhận xét: ‘’Tình hình đang rất khốc liệt, chúng ta cần có những hy sinh tương ứng. Nhưng mọi người không hiểu sự khốc liệt ấy tới mức thế nào’’. (Theo Nytimes)
