Những ngày đầu năm mới, tiết trời vẫn còn se lạnh, hoa rừng và hoa trong vườn vươn mình khoe sắc thắm..., đồng bào dân tộc Tày ở ấp 8, xã Thanh Sơn (huyện Định Quán) nô nức kéo nhau ra sân trường phân hiệu Bàu Liên, ấp 8 vui hội Lồng Tồng.
Những ngày đầu năm mới, tiết trời vẫn còn se lạnh, hoa rừng và hoa trong vườn vươn mình khoe sắc thắm..., đồng bào dân tộc Tày ở ấp 8, xã Thanh Sơn (huyện Định Quán) nô nức kéo nhau ra sân trường phân hiệu Bàu Liên, ấp 8 vui hội Lồng Tồng.
* Hội xuống đồng
Lồng Tồng có nghĩa là "xuống đồng". Cũng như nhiều lễ hội của các dân tộc khác, hội Lồng Tồng gồm hai phần: phần lễ và phần hội. Phần nghi lễ chủ yếu là cúng tế trời đất và thần linh ban cho mưa thuận gió hòa, con người khỏe mạnh, cây cối tươi tốt, mùa màng bội thu... Phần hội thì có các trò chơi của dân làng như: đu quay, trèo cột, chọi gà, đánh yến, đánh sết, hát cọi, hát lượn... Lễ hội Lồng Tồng thường diễn ra vào đầu tháng giêng âm lịch (sau Tết Nguyên đán). Đồng bào thường chọn bãi cỏ bằng phẳng, rộng, có vị trí trung tâm thuận lợi cho việc đi lại, vui chơi của dân làng.
Trong phần lễ Lồng Tồng, mỗi gia đình chuẩn bị một mâm cỗ cúng gồm: gà, thịt lợn, trứng luộc, hai cặp bánh chưng, một cặp bánh chưng Tày, các loại bánh dày, bánh khảo, chè lam. Mâm lễ vật của bản phải to hơn, nhiều hơn, trang trí đẹp hơn. Đồng bào chọn góc cao nhất của bãi đất phía Bắc quay xuống phía
 |
|
Được mùa lúa bà con dân tộc Tày tại ấp 8, xã Thanh Sơn (huyện Định Quán) càng vui xuân mới cùng lễ hội Lồng Tồng. |
Sau lời khấn tạ ơn, "Pú mo" tiếp tục khấn cầu mưa, một người phụ lễ đội một chậu nước đứng bên cạnh, nhiều người khác cầm tàu lá cọ đi từ nơi cúng tế về cuối bãi đất. Khấn xong, "Pú mo" vẩy nước ra xung quanh, ngụ ý là trời ban mưa, dân bản xúm lại, ai cũng muốn hứng lấy những giọt nước tượng trưng cho may mắn ấy. Vẩy nước xong, "Pú mo" lại lấy hạt giống từ các mâm lễ vãi ra xung quanh, dân bản lấy hạt giống ấy trộn với hạt giống nhà mình chọn gieo cấy. Sau các lễ thức đó, dân bản cùng nhau phá cỗ, cùng ăn uống, chúc tụng nhau khỏe mạnh, may mắn, thóc lúa đầy bồ, lợn gà đầy sân...
Phần lễ kết thúc, cũng là lúc trai gái, già trẻ đã ngà ngà say. Lúc này, người ta đã dựng sẵn trên bãi đất rộng một cây nêu bằng cây tre mai thẳng, cao chừng 15-20m, ngọn uốn thành vòng tròn, lấy giấy hồng dán kín vòng tròn và vẽ lên một tâm điểm. Quả còn thì được khâu sẵn từ trước, có nhiều múi, mỗi múi một màu, bên trong được nhồi các loại hạt giống như lúa, ngô, đậu... Khi người chủ hội gióng thanh la báo hiệu mở hội là dân bản, nhất là cánh trai trẻ ào ra vui chơi. Chỗ này tung còn, chỗ kia đu quay, trèo cột, chọi gà, đánh yến, đánh sết, hát cọi, hát lượn... Nhiều nơi vui chơi đến thâu đêm và kéo dài nhiều ngày.
Lễ hội Lồng Tồng là một hình thức sinh hoạt văn hóa dân gian mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, thể hiện khát vọng của người dân trong sự hòa hợp trời đất, âm dương; cầu mong cho cuộc sống khỏe mạnh, no đủ, vạn vật sinh sôi... Những trò chơi trong lễ hội thể hiện nét đẹp tâm hồn phong phú, gắn với thiên nhiên, gắn với những tập tục văn hóa lâu đời của cư dân lúa nước. Lễ hội Lồng Tồng là một trong những nét văn hóa độc đáo của dân tộc Tày, góp phần làm phong phú kho tàng văn hóa các dân tộc Việt
* Hội cửa người dân xa xứ
Thông thường, mỗi 3 năm thì đồng bào dân tộc Tày ở ấp 8, xã Thanh Sơn tổ chức hội Lồng Tồng một lần vào ngày mồng 4 tháng Giêng âm lịch. Người già Trương Thanh cho biết, đây là lễ hội dân gian truyền thống của đồng bào dân tộc ông. Lễ hội được tổ chức với mong ước một năm mới mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, nhà nhà ấm no hạnh phúc... Trước khi chuẩn bị tiến hành lễ hội, đồng bào phải xin phép chính quyền, khi chính quyền cho phép và hỗ trợ kinh phí thì mới tiến hành. Ông Trương Thanh nói: "Tùy theo điều kiện kinh tế của dân bản và sự quan tâm, hỗ trợ của chính quyền địa phương, đồng bào mình tổ chức vui hội Lồng Tồng to hay nhỏ, nhiều tiết mục hoặc ít tiết mục phần hội".
Ông Vũ Đình Thư, trưởng ấp 8 cho biết, do đặc thù của dân cư và đời sống nên 3 năm địa phương phối hợp cùng với bản làng tổ chức lễ hội Lồng Tồng một lần (tập quán là 1 năm một lần). Mục đích tổ chức lễ hội, ngoài việc tạo sân chơi cho cộng đồng, giới thiệu nét văn hóa độc đáo của đồng bào dân tộc Tày và giao lưu văn hóa các dân tộc..., còn nhằm mục đích tưởng nhớ cố hương sau những năm về xã Thanh Sơn lập làng, dựng nghiệp. Ông Thư nói: "Lồng Tồng là lễ hội truyền thống, phản ánh giá trị nhân văn, ước mơ, khát vọng của người Tày cổ. Huyện Định Quán và xã Thanh Sơn cũng rất mong muốn được bảo tồn và phát huy những giá trị nhân văn của nó để đồng bào giữ được bản sắc văn hóa của mình".
Theo những người già ở ấp 8, xã Thanh Sơn và các xã lân cận (nơi có đông đồng bào dân tộc Tày sinh sống), lễ hội Lồng Tồng là lễ hội quan trọng bậc nhất vào dịp đầu năm mới của họ. Vì nó gắn liền với nền nông nghiệp trồng trọt, được tổ chức nhằm gửi gắm những mong ước của con người, cầu cho mưa thuận, gió hòa, cây lúa dưới ruộng, củ sắn trên nương luôn luôn tốt tươi, mang lại thật nhiều no ấm, là một biểu hiện sinh động của nền văn hóa phong phú, đa dạng và giàu bản sắc.
 |
| Các lễ nghi và trò chơi dân gian trong lễ hội Lồng Tồng của đồng bào dân tộc Tày ở Định Quán. |
Lễ hội Lồng Tồng cũng mang đậm dấu vết tín ngưỡng phồn thực và thành phần lễ hội sinh động. Chủ lễ thường chọn ngày lành để thực hiện nhằm cầu mưa thuận, gió hòa, dân khang, vật thịnh. Sau nghi thức dâng hương kính cáo các vị thần, dân làng cử ra một người mắc ách vào con trâu mộng vạch một luống cày đầu năm mở đầu cho cuộc sống nhà nông. Tuy nhiên, nghi lễ này hiện có rất ít bản làng còn duy trì vì đồng bào thấy không còn phù hợp nữa. Theo già Triệu Văn Sen (ấp 7, xã Tài Lài, huyện Định Quán), vì trước kia đồng bào dân tộc Tày các vùng cao phía Bắc như: Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Kạn... chỉ độc canh cây lúa, cây bắp. Sau khi di cư về Đồng Nai, người Tày sản xuất cây lúa, cây bắp tới 3 vụ, các cây trồng khác thì cho thu hoạch quanh năm. Đồng thời, do không có kinh phí, người già hiểu biết văn hóa nay không còn nhiều và giới trẻ thì bị mai một văn hóa, không mặn mà với trò chơi dân gian. "Nhất là không còn bãi đất trống để tổ chức lễ, mà tổ chức tại sân trường, sân bóng nên nội dung và hình thức tổ chức lễ hội Lồng Tồng được rút gọn tối đa"- già Sen nói.
Là người phụ trách văn hóa - văn nghệ của ấp 8, xã Thanh Sơn, bà Hoàng Thị Quyên cho biết, câu hát của cô gái Tày trong lễ hội Lồng Tồng có ý nghĩa vừa là răn dạy, vừa là tỏ lời yêu thương, lạc quan yêu đời như: "thương nhau cách mấy sông mấy suối cũng đến, không thương cách vết chân trâu cũng không đến", "lòng người dài, tay áo ngắn biết làm sao", "tháng 3 không ăn trứng kiến thì quá vụ, tháng 4 không ăn mầm giềng thì hết mùa", "khôn không qua con chim khướu, có lúc đậu đuôi trâu bị ngã"..., nên được trai làng rất đồng cảm và nhiệt tình đối đáp.
Đoàn Văn Thanh
