Tình trạng khai thác đất và khoáng sản tại Đồng Nai
Kỳ 4: Khó kiểm soát khai thác cát!

* Những vùng cho và cấm khai thác cát

Theo quy định của Chính phủ và UBND tỉnh Đồng Nai, do trữ lượng cát xây dựng có hạn nên chỉ cho phép khai thác ở một số vị trí nhất định. Cụ thể, hiện nay UBND tỉnh đã cấp phép cho thăm dò và khai thác cát theo quy hoạch đến năm 2010 ở thượng nguồn sông Đồng Nai, trên sông La Ngà và trong lòng hồ Trị An. Theo khảo sát của ngành chức năng thì diện tích khai thác cát trên địa bàn tỉnh là hơn 100 hécta với trữ lượng khoảng 2,45 triệu m3. Việc UBND tỉnh tiếp tục cho khai thác cát là để phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh và các địa phương trong vùng. Mặt khác, trong quy hoạch khai thác quy mô công nghiệp, UBND tỉnh dự kiến về lâu dài sẽ  cho triển khai thăm dò khai thác cát trên hệ thống sông Đồng Nai, sông La Ngà và lòng hồ Trị An trên diện tích 439 hécta với trữ lượng khoảng 5,52 triệu m3. Ngoài ra, khu vực núi Chứa Chan (huyện Xuân Lộc) cũng nằm trong vùng quy hoạch thăm dò, khai thác cát với quy mô nhỏ...

Phương tiện bơm hút cát trên sông, hồ ở Đồng Nai.

Trong khi đó, khu vực đưa ra khỏi quy hoạch là các mỏ cát ở hai xã Xuân Bắc, Suối Cao (huyện Xuân Lộc) do trữ lượng nhỏ, đầu tư khai thác sẽ không hiệu quả. Còn trên sông Đồng Nai, đoàn từ cách cầu Hóa An 1km về thượng nguồn đến cách cầu Đồng Nai 1km về hạ nguồn là khu vực cấm khai thác cát. Bên cạnh đó, UBND tỉnh cũng đã công bố khu vực cấm khai thác cát tạm thời hiện nay là, đoạn từ đập thủy điện Trị An xuống hạ nguồn. Đối với vật liệu san lấp, nhất là cát nhiễm mặn trên hệ thống sông Nhà Bè, Lòng Tranh, Lòng Tàu cũng tạm thời cấm khai thác. Ngoài ra, những khu vực có mỏ cát nhưng UBND tỉnh không đưa vào quy hoạch thăm dò và khai thác thì cũng nằm trong nhóm không được khai thác. Tuy nhiên, tình trạng khai thác cát trái phép vẫn diễn ra ầm ỉ trên địa bàn Đồng Nai.

* Bơm hút cát lậu dưới sông

Hiện nay, tình trạng khai thác cát trái phép vẫn ngang nhiên xảy ra trên các tuyến sông chảy qua TP.Biên Hòa (những nơi bị cấm). Hàng đêm, vẫn có nhiều ghe bơm hút cát lậu hoạt động ồ ạt trên nhánh sông Cái và sông Đồng Nai, nhất là đoạn ngang khu công nghiệp Biên Hòa I.

Anh Nguyễn Văn Tứ (nhà ở ven sông, thuộc ấp Tam Hòa, xã Hiệp Hòa) cho biết, có lúc ghe bơm hút cát hoạt động ngay từ 7 giờ tối hôm trước cho đến tận 5 giờ sáng hôm sau. Để hút được nhiều cát, các ghe này vào gần bờ hút ồ ạt gây sạt lở nhiều nhà cửa, vườn cây của người dân sống ven sông. Nhiều người dân vì quá bức xúc đã dùng giàn ná bắn đẩy đuổi thì những đối tượng trộm cát dùng tấm lợp để che chắn và lớn tiếng thách thức. Điều đáng nói nữa là, những ghe trộm cát ấy trang bị cả ghe hộ tống, tuần tra chạy vòng quanh khu vực bơm hút cát. Anh Trịnh Văn Quá (nhà ở gần đình Long Qưới) còn cho biết, hàng đêm đều có ghe bơm cát chạy từ hướng Tân Mai ra đầu sông Cái (giáp sông Đồng Nai), sau đó chở đầy cát chạy trở về hướng cũ và lặp đi lặp lại nhiều lần trong đêm. Quá bức xúc trước tình trạng này anh Tứ và nhiều hộ dân ven sông làm đơn kiến nghị gửi đến các cơ quan chức năng đề nghị xử lý nghiêm.

Hoạt động khai thác cát ở Đồng Nai vừa công khai vừa làm lậu.

Theo bà con ở cù lao phố, từ đầu tháng 6 đến nay, tình trạng bơm hút cát không "manh động" như trước mà thường hoạt động vào lúc khuya (khoảng 11 giờ đêm trở đi) và cách xa bờ hơn. Đêm 4-6, khi chúng tôi "phục kích" ở khu vực bờ sông để ghi hình các ghe bơm hút cát trái phép thì thấy có hai ghe đến hoạt động ở giữa sông (gần khu vực nhà máy cám Con Cò). Đến khoảng 2 giờ sáng, các ghe bơm hút cát này vẫn còn hoạt động ầm ì mà không thấy có lực lượng kiểm tra nào xuất hiện. Anh Đ.N.C. ở cùng ấp với anh Tứ thì cho biết, ban ngày các ghe hút cát lậu được trang bị máy bơm công suất lớn và dụng cụ chuyên dùng nằm núp ở các con rạch. Nhưng khi đêm xuống, những ghe này di chuyển chạy ra sông lớn hoạt động bơm hút cát lậu. Nếu bị lực lượng chức năng truy bắt thì chủ ghe tìm mọi cách chống trả hoặc rút "lỗ lù" nhấn chìm ghe phi tang chứng cứ.

Tình trạng này không chỉ diễn ra tại khu vực quanh cù lao Hiệp Hòa mà trên sông Đồng Nai đoạn chảy qua địa bàn các xã Bình Lợi, Bình Hòa (huyện Vĩnh Cửu) và trên các xã đi qua địa bàn hai huyện Long Thành, Nhơn Trạch.

* Cát trên núi cũng bị "hoành hành"

Hồ Núi Le (thuộc thị trấn Gia Ray, huyện Xuân Lộc) có tổng diện tích 97 hécta, là hồ chứa nước ngọt, dùng để cung cấp cho hàng ngàn hộ dân và hồ thủy lợi Gia Ui. Thế nhưng thời gian qua, hồ này bị một số người rút ruột để tận thu tài nguyên.

Do vị trí hồ nằm trong khu vực núi đá, nhất là núi Chứa Chan nên sau nhiều năm đã tạo ra mỏ cát với trữ lượng lớn. Dù không có quy hoạch, nhưng một số người vì lợi ích cá nhân đã cho phương tiện vào lòng hồ khai thác cát. Qua phản ảnh, khiếu nại của người dân, UBND tỉnh Đồng Nai chỉ đạo cơ quan chức năng vào cuộc thanh tra việc khai thác tài nguyên ở hồ Núi Le. Đoàn thanh tra đã phát hiện quanh hồ có 1,5 hécta đất sỏi bị khai thác. Ngoài ra, khu vực hồ còn được địa phương cho Công ty N.T. đắp bờ, làm đường, xây nhà tạm nuôi cá. Vậy là từ tháng 6-2007 trở đi, khu vực lòng hồ Núi Le bị móc ruột bằng cách tận thu đất, cát. Chẳng những thế, lấy cớ nạo vét, cải tạo hồ Núi Le, Công ty N.T. đã "vượt qua" sự giám sát của chính quyền địa phương để khai thác một lượng lớn cát và đá đem bán.

Để xảy ra sai sót này nên Chủ tịch UBND thị trấn Gia Ray, nguyên Trưởng phòng Kinh tế, nguyên Trưởng phòng Tài nguyên - môi trường của huyện này phải bị xử lý kỷ luật bằng hình thức kiểm điểm rút kinh nghiệm.

Trường Quân - Thanh Toàn