Tình trạng khai thác đất và khoáng sản tại Đồng Nai
Kỳ 2: Núp bóng nạo vét ao để khai thác than bùn

Theo quy hoạch của tỉnh thì các mỏ than bùn (bùn trấp) chỉ phân bố ít ỏi ở vài địa phương với số lượng không nhiều. Nhưng, với giá trị kinh tế không nhỏ từ than bùn mang lại, nhiều người đã dùng nhiều mánh khóe để khai thác, tận thu, bất chấp quy định của pháp luật về sử dụng đất đai, khai thác khoáng sản.

Theo quy hoạch của tỉnh thì các mỏ than bùn (bùn trấp) chỉ phân bố ít ỏi ở vài địa phương với số lượng không nhiều. Nhưng, với giá trị kinh tế không nhỏ từ than bùn mang lại, nhiều người đã dùng nhiều mánh khóe để khai thác, tận thu, bất chấp quy định của pháp luật về sử dụng đất đai, khai thác khoáng sản.

* Xin phép đào ao để... lấy than bùn

Nếu như vật liệu san lấp mặt bằng có thể khai thác ở những vùng đất cằn cỗi thì các mỏ than bùn lại thường nằm dưới vùng đất tốt, thuận lợi cho phát triển sản xuất nông nghiệp. Nhưng, để thu lợi từ sản xuất nông nghiệp, chủ đất sẽ mất nhiều thời gian, công sức và đôi khi còn gặp khó khăn vì được mùa mất giá, được giá mất mùa. Song, đối với lớp than bùn nằm dưới lòng đất, người ta chỉ cần đào lên rồi mang bán cho các nhà máy chế biến phân vi sinh thì sẽ dễ dàng thu lợi. Do đó, nhiều người đã chọn biện pháp khai thác than bùn thu lợi ngay mà bất chấp đến quy hoạch của nhà nước và hiệu quả kinh tế lâu dài của vùng chuyên canh sản xuất nông nghiệp cũng như sự tác động đến môi trường. Chỉ việc tìm mua một mảnh đất được thăm dò có than bùn, các ông, bà chủ đất sẽ sử dụng chiêu thức "xin phép chuyển đổi mục đích sử dụng từ đất trồng lúa, hoa màu sang nuôi trồng thủy sản (hay xin nạo vét ao cá kết hợp tận thu bùn trấp)" là vô tư khai thác các mỏ than bùn để thu lợi.

Xe cuốc múc than bùn đổ lên xe tải ben để chở đi bán.

Ở địa bàn xã Gia Tân 3 (huyện Thống Nhất), ngay gần địa điểm ông P.Q.H. khai thác vật liệu san lấp (mà chúng tôi đã đề cập trong số báo trước), có một vùng được chính quyền xã này xác định có mỏ than bùn. Thế là không biết bằng cách nào, một số người đã xin được giấy phép khai thác mỏ than bùn ở đây. Có "bảo bối" trong tay, các ông, bà chủ đất liền đưa xe tải, xe cuốc vào và vô tư móc đất san ủi mặt bằng, rồi tha hồ khai thác than bùn. Từ phản ảnh của người dân địa phương, đầu tháng 4-2010, chúng tôi tìm đến khu vực khai thác than bùn ở xã Gia Tân 3. Điểm khai thác than bùn này nằm trong khu vực đồng ruộng trù phú, cây cối mọc tốt tươi. Ngay cạnh điểm khai thác than có nhiều hộ dân vẫn sản xuất nông nghiệp như: trồng lúa, hoa màu, cây ăn trái, chăn nuôi... Thế nhưng, chủ mỏ than vẫn cho các xe cuốc vô tư múc từng gàu đất (gồm nhiều than bùn) đổ lên các thùng xe tải ben chở ra những bãi đất trống san ủi sẵn để phơi khô thành từng đống lớn.

Đến cuối tháng 5-2010, khi chúng tôi quay trở lại địa điểm trên thì thấy cả khu vực này biến thành một bãi đất ao không ra ao mà chỉ loang lỗ những vũng nước. Ngay gần khu vực ấy là hàng ngàn mét khối đất bùn phơi đầy trên các bãi đất trống rộng hàng ngàn mét vuông. Một người dân địa phương cho biết, sau khi múc đất bùn lên, người ta sẽ phơi khô rồi chở đi bán cho các nhà máy chế biến phân vi sinh với giá trị kinh tế khá cao. Chủ tịch UBND xã Gia Tân 3 Nguyễn Văn Khoa cho biết, những người khai thác than bùn ở đây được cơ quan chức năng cấp phép nên xã không thể xử lý. Tuy nhiên, ông Khoa cho biết thêm UBND xã chỉ thấy có giấy phép vậy thôi chứ không quản lý, lưu giữ hoặc vào sổ theo dõi!

* Hoạt động rầm rộ ở Phú Lập

Một cán bộ tại huyện Thống Nhất cho biết, trên địa bàn huyện này có một số người chuyên kinh doanh trên lĩnh vực khai thác khoáng sản dưới hình thức tìm mua đất giá rẻ để khai thác, tận thu khoáng sản (vật liệu san lấp mặt bằng, đá xây dựng, than bùn...) như nêu trên. Sau khi khai thác cạn kiệt khoáng sản, họ lại tiếp tục đi tìm mua các khu đất khác để khai thác tiếp... Tuy nhiên, tình trạng khai thác than bùn rầm rộ nhất tỉnh có lẽ là ở xã Phú Lập (huyện Tân Phú).

Những hố sâu 4-5m do khai thác than bùn tại Phú Lập.

Dưới hình thức xin đào ao nuôi trồng thủy sản hoặc nạo vét ao hồ kết hợp tận thu bùn trấp, nhiều chủ đất ở đây vô tư khai thác than bùn bất chấp các quy định hiện hành của Nhà nước về sử dụng đất đai và khai thác khoáng sản. Chỉ tại ấp 5, xã Phú Lập, chúng tôi phát hiện có khá nhiều điểm khai thác than bùn với số lượng mỗi ngày đến hàng trăm mét khối. Một cán bộ Phòng TN-MT Tân Phú cho biết, huyện có cấp phép cho một số hộ được tận thu bùn trấp trong quá trình cải tạo ao nuôi cá. Tất nhiên, giấy phép có nêu rõ giới hạn về độ sâu, khối lượng, thời gian khai thác bùn trấp... Thế nhưng, những gì chúng tôi tận mắt chứng kiến tại địa phương, thì các chủ đất luôn tìm cách khai thác triệt để, vượt quá giới hạn cho phép.

Tại một điểm tận thu than bùn ở ấp 5, xã Phú Lập, huyện chỉ cho phép khai thác than bùn trong giới hạn độ sâu từ 0,8 - 1,2m và khối lượng 2.000m3 với thời gian là 3 tháng. Song, trên thực tế chủ ao cho xe cuốc khai thác than bùn sâu đến 4-5m, khối lượng than được các xe tải ra vào chở đi mỗi ngày đến hàng trăm khối. Với nhịp độ khai thác như vậy thì trong 3 tháng ấy số than bùn bị khai thác chắc chắn sẽ không dừng lại ở con số 2.000m3 như đã được cho phép. Những kiểu khai thác tận thu khoáng sản như thế này liệu các cơ quan chức năng ở địa phương có nắm được (?).

Cả khu vực đất nông nghiệp tươi tốt ở xã Gia Tân 3 trở nên lồi lõm vì bị khai thác than bùn như thế này

Qua thực tế tìm hiểu những kiểu khai thác, tận thu khoáng sản như thế cho thấy, nguồn lợi chủ yếu thuộc về các chủ đầu tư khai thác, còn Nhà nước thu thuế chẳng được bao nhiêu và người dân thì chẳng được gì, thậm chí còn bị ảnh hưởng bởi mất đất và thường xuyên chịu ảnh khói bụi do các xe tải vào ra chở than bùn. Trong khi đó, cơ quan quản lý Nhà nước ở địa phương lại phải đối mặt với những vấn đề đau đầu về đảm bảo an toàn giao thông, vệ sinh môi trường và nhất là đất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp cũng như bị sử dụng sai mục đích...

Mai Thắng - Thanh Toàn