"Săn"... cá Hoàng Đế!

Vài năm trở lại đây, trên lòng hồ Trị An xuất hiện một loài lạ: cá hoàng đế! Có ý kiến cho rằng, sự phát triển tự nhiên của giống cá lạ này sẽ là mối nguy cho các loài cá khác và gây xáo trộn hệ sinh thái ở hồ Trị An? Sự thật ra sao?

Câu cá trên lòng hồ Trị An.

* Tiếp cận...

Trời mờ sáng, lỉnh kỉnh bó cần câu trên vai, tôi rảo quanh các eo, ngách lòng hồ Trị An. Theo lời hướng dẫn của vài cư dân địa phương, tôi đến vàm eo Suối Rộp thuộc lâm trường Mã Đà. Mùa này nước hồ Trị An vẫn còn thấp, rải rác đây đó nhô lên những bãi chà cây mắc mèo, nơi trú ẩn của nhiều loài cá. Không khí tĩnh lặng, mặt nước yên ắng. Rải rác đây đó, thỉnh thoảng có vài con cá nhỏ đớp bóng trong các lùm chà cây. Tôi kiên nhẫn chờ đợi... Bỗng từ phía mép bờ nước lấp xấp, mặt nước chao động và hàng chục chú cá nhỏ hoảng loạn phóng lên khỏi mặt nước. Theo kinh nghiệm, tình trạng các loài cá lớn tấn công các loài cá nhỏ là chuyện... thường ngày ở vùng hồ Trị An, chủ yếu là các giống cá dữ đặc chủng của vùng sông nước Đồng Nai như cá ngựa, cá lóc bông, lóc đen... Cách săn mồi của các giống cá đặc chủng này thường đơn độc, khác hẳn cách săn mồi của loài cá dữ vừa diễn ra quả là... kinh khủng, mang tính bầy đàn và "có tổ chức"! Mặt nước tiếp tục chao động nhiều nơi, nhiều con cá nhỏ lại phóng lên khỏi mặt nước, theo đó là những tiếng "bụp bụp", nước bắn tung tóe. Thế là "xong đời" vài chú cá xấu số! Cách săn mồi đặc trưng thế này chính là giống cá Hoàng đế (HĐ), bản năng đớp mồi của chúng là rất hỗn, thường nhắm vào các sinh vật di chuyển trên mặt nước.

Tôi bắt đầu thả câu, mồi câu là những con tép bạc còn sống, lưỡi câu móc vào đuôi con tép. Tôi ném mồi ra xa và kéo rê trên mặt nước. Chẳng cần đợi lâu... "bụp", cá HĐ đã cắn câu, tôi giật lên một chú cá HĐ cỡ... bằng hai ngón tay! Trong suốt buổi sáng, bằng cách câu này, tôi chỉ săn được 6 con cá HĐ, con to nhất khoảng...100g!

* Thịt cá Hoàng Đế...

Xế chiều, vào chợ Vĩnh An (huyện Vĩnh Cửu), tôi tìm đến khu vực bán cá tươi, một chị bán cá cho biết: "Giờ này anh mua cá HĐ làm gì còn. Anh muốn mua loại cá này thì phải tới thiệt sớm, có khi phải dặn trước, cá dưới nửa ký giá 30.000 đồng/kg, trên nửa ký giá 45.000 đồng/ký. Cá này nhiều thịt lắm, thịt ăn rất ngon!". Qua chị bán cá, tôi không ngờ giá cá HĐ lại cao gấp đôi cá chép, gấp ba cá chim, gấp bốn cá trắm! Thế mới biết, vì sao nhiều cư dân tại khu vực lòng hồ Trị An, chuyên "săn" cá HĐ. Anh Nhàn, ngụ thị trấn Vĩnh An, một "thợ săn" cá HĐ thuộc hàng cao thủ, mỗi ngày "săn" không dưới 5kg cá HĐ, thu nhập trên 200.000 đồng. Con chị Năm, chuyên thu mua cá tươi tại bến đò Hiếu Liêm (xã Hiếu Liêm) nhận xét: "Hôm nào thu mua được nhiều cá HĐ là hôm đó... kiếm ăn được! Nhưng hiện nay, nguồn cá HĐ đánh bắt giảm dần, thu mua độc quyền cá này hơi khó. Nhiều khi tôi canh tại đây lúc trời chưa sáng, vậy mà dân chài mang lên độ vài ký cá HĐ, nhiều bạn hàng giành nhau thu mua". Anh Nguyễn Thành Đức, cán bộ Trung tâm lao và bệnh phổi Đồng Nai, kể: "Tôi có người chị ở thị trấn Vĩnh An, có lần ghé thăm, chị ấy cho tôi 1ký cá HĐ. Mang về nhà chế biến, không ngờ thịt cá này lại... cực kỳ ngon. Ăn quen, lần sau tôi điện thoại nhờ chị mua giùm vài ký cá này, chị... cằn nhằn... muốn mua cá HĐ phải dặn chị trước chớ!"

Thật vậy, thịt cá HĐ rất ngon, ngon hơn ốc bươu vàng, thịt cá lau kiếng... Nếu thịt không ngon, cá HĐ sẽ trở thành dịch như... dịch ốc bươu vàng, dịch cá lau kiếng vậy. Cho nên không có gì lạ, hiện nay từ dân câu đến ngư dân trên lòng hồ Trị An đang "đổ xô săn lùng" cá HĐ. Mỗi khi gặp nhau, họ đều... chào nhau bằng câu: "Có câu, có lưới được cá HĐ không?", trong đó có... tôi. Thậm chí, trong những lúc trà dư tửu hậu, họ thường bàn tán nhau quanh chuyện "săn" cá HĐ nhằm trao đổi kinh nghiệm.

* Lỗi cá Hoàng Đế?

Mang cá HĐ về nhà, tôi tự "giải phẫu lâm sàng" cơ thể cá và nhận thấy, lượng thịt cá chiếm từ 80 - 85%, tỉ lệ còn lại là ... lục phủ ngũ tạng. Như vậy, bộ đồ lòng cá HĐ chỉ chiếm một phần nhỏ so với trọng lượng của cá. Trong khi đó, lượng cá HĐ "săn" hay câu, lưới được, hầu hết có kích cỡ từ 2 - 3... ngón tay, tương ứng từ 100 - 200 gam, từ nửa đến trên 1 ký là hạn hữu. Suy ra, "dạ dày" của giống cá này chẳng là bao so với... bao tử của cá dữ khác, như: cá chim, cá ngựa, cá lóc bông, lóc đen... Chỉ cần "bụp" một hay hai con cá nhỏ cỡ... ngón tay út là chúng có thể... "chay tịnh" cả ngày.

Cá Hoàng Đế.

Không thể phủ nhận lượng cá tự nhiên trên lòng hồ Trị An từ 10 năm trở lại đây đã giảm đến mức báo động. Ngư dân chuyển nghề, dân câu... ngồi đồng! Tình trạng này xảy ra trước khi xuất hiện giống cá HĐ ở hồ Trị An. Nguyên nhân chủ yếu là nạn khai thác thủy sản trên lòng hồ một cách bừa bãi! Nhiều năm trước, về mùa mưa, nhiều eo ngách và các nguồn suối dẫn ra lòng hồ thường bị "đóng đáy, đóng đăng" từ các "nhà thầu" nhằm khai thác thủy sản mùa nước rút. Tôi đã từng chứng kiến, chỉ một đoạn suối Ràng (xã Phú Lý, Vĩnh Cửu) dài hơn 1.000 mét đã có 2 - 3 cái đáy đánh bắt cá của các cư dân địa phương. Còn tại khu vực B-15, thuộc phân trường Bà Hào, từ nhiều năm qua, sau khi đóng đăng, "nhà thầu" bắt cá không hết, để "tận thu", họ thường dùng xung điện đánh bắt cá còn sót lại hầu "vớt vát sở hụi". Được biết, để tận thu có hiệu quả, có "nhà thầu" sử dụng nguồn điện cường độ đến vài chục Ampe, điện thế trên 350V, rà điện kiểu này, cá lớn vài ba ký, có trốn sâu 3 - 4 mét nước cũng phải "nổ đầu", trồi lên mặt nước! Thêm vào đó, các hộ nuôi cá bè trên lòng hồ Trị An, để giảm chi phí, họ dùng các phương tiện lưới xúc, lưới kéo đánh bắt cá con, cá bột mang về bè "xay nhỏ" cho cá nuôi bè ăn! Có lần tôi đã từng chứng kiến tại làng bè thuộc ấp 2, Cây Gáo (Vĩnh Cửu), một chủ bè cá "vớt" cỡ... hơn chục ký cá con, cá bột, cá nhỏ lút chút làm thức ăn cho cá nuôi. Tôi xót ruột, anh chủ bè cá thản nhiên cười, cho biết: "Thức ăn thủy sản bây giờ mắc quá, mình phải làm vậy mới có lời!".

Thế đấy, không chỉ hồ Trị An, mà hầu hết các sông suối vẫn còn nạn rà điện, dùng thuốc nổ hay rải thuốc diệt cỏ bắt tôm cá, nhất là khu vực đập Bến Súc, xã Tân An (Vĩnh Cửu), nạn rà điện và rải thuốc diệt cỏ bắt tôm cá diễn ra gần như... công khai! Và cũng không ít lần tôi phát hiện có nhóm người dùng chất nổ đánh bắt cá! Có lần gặp ông lão đang lưới cá dưới sông lắc đầu, than với tôi: "Nhà nước cấm dùng chất nổ, xung điện, hóa chất đánh bắt thủy sản. Cấm thì cấm, chớ tui thấy chẳng ăn thua gì! Họ đánh trái, rà điện hà rầm vậy chớ có ai bắt bớ gì họ đâu". Với nạn đánh bắt thủy sản tàn sát như vậy, thời gian không lâu, cá HĐ rồi sẽ... chung số phận như các loài cá nhỏ, từng là "nạn nhân" của cá HĐ!

Lê Hoàng