Vén màn đường dây buôn khỉ xuyên biên giới
Bài 2 Ai tiếp tay cho nhiều phi vụ khỉ đuôi dài trót lọt?

GS Phạm Văn Quyền (thuộc Trung tâm nghiên cứu tài nguyên - môi trường Đại học quốc gia Hà Nội) khẳng định: "Theo đúng quy định của pháp luật Việt Nam (VN) cũng như Công ước quốc tế Cites, sẽ không có một động vật hoang dã (ĐVHD) nào nhập vào VN nếu không có giấy xác nhận về nguồn gốc xuất xứ của Trung tâm nghiên cứu tài nguyên - môi trường (TN-MT) hoặc ở Viện Sinh thái tài nguyên thiên nhiên - là 2 cơ quan thẩm quyền giám định khoa học được quốc tế công nhận.

GS Phạm Văn Quyền (thuộc Trung tâm nghiên cứu tài nguyên - môi trường Đại học quốc gia Hà Nội) khẳng định: "Theo đúng quy định của pháp luật Việt Nam (VN) cũng như Công ước quốc tế Cites, sẽ không có một động vật hoang dã (ĐVHD) nào nhập vào VN nếu không có giấy xác nhận về nguồn gốc xuất xứ của Trung tâm nghiên cứu tài nguyên - môi trường (TN-MT) hoặc ở Viện Sinh thái tài nguyên thiên nhiên - là 2 cơ quan thẩm quyền giám định khoa học được quốc tế công nhận. Bởi phải căn cứ trên kết quả giám định này, Cơ quan Cites VN (thuộc Cục Kiểm lâm) mới được phép cấp giấy Cites cho nhập. Nhưng từ trước đến nay chưa có một con khỉ đuôi dài nào được đưa đến một trong 2 cơ quan này để giám định khoa học.

Đường ra cửa khẩu Kà-tum, biên giới Việt Nam - Campuchia.

* Từ mắt xích quan trọng...

Có lẽ mấu chốt của những phi vụ xuất - nhập khẩu khỉ đuôi dài mà đường dây của ông Trần Quý hoạt động trót lọt phải kể đến vai trò trại nuôi động vật hoang dã. Đây không chỉ là điểm trung chuyển ĐVHD giữa các nước trong khu vực mà còn là nơi "hợp thức hóa nguồn gốc" hàng chục ngàn con khỉ hoang dã mà đường dây của ông Trần Quý đã tổ chức nhập lậu, sau đó đem xuất trở lại vào thị trường thế giới.

Sẽ chẳng ngẫu nhiên khi trại nuôi được đặt tại địa điểm mà chỉ cách cửa khẩu biên giới chưa đầy nửa cây số, một nơi hoang vu và gần như biệt lập hẳn với thế giới bên ngoài. Mặc dù ông Trần Quý cho biết: "Đặt trại nuôi ở đây chỉ để thuận tiện cho việc nhập khỉ đuôi dài từ Lào về theo hợp đồng mua bán với Nafovanny. Trước đây, khi nhập khỉ từ Lào và chuyển về Đồng Nai, đường xa, khỉ chết nhiều phải chuyển qua đường nhập từ Campuchia cho gần hơn và thuận tiện hơn". Nhưng bây giờ khi Trung Việt không còn bán qua Nafovanny nữa mà đã tìm được mối xuất thẳng sang Trung Quốc, lẽ ra những lô khỉ Trung - Việt nhập từ Lào hoàn toàn có thể xuất thẳng từ Hải Phòng (trụ sở công ty) sang Trung Quốc (xét về khoảng cách địa lý là rất gần) - hà cớ gì ông Trần Quý phải cất công tạm nhập khỉ vào Campuchia rồi tái xuất từ Campuchia sang Việt Nam và đưa vào trại nuôi ĐVHD? Sau đó, từ trại nuôi khỉ được đưa trở ra Hải Phòng để  xuất đi Trung Quốc với cung đường gần như 360 độ?

Về nguyên tắc, nếu thực sự khỉ đến từ Lào với giấy phép của Lào, khi tạm nhập qua Campuchia, những lô khỉ này phải được cơ quan thẩm quyền Cites Campuchia cấp giấy tạm nhập tái xuất và hải quan Campuchia thông quan, sau đó mới có thể tái xuất sang Việt Nam. Nhưng chúng tôi đã làm việc với Chi cục Hải quan Tây Ninh, Chi cục Hải quan cửa khẩu Kà-tum, Chi cục Kiểm lâm Tây Ninh, Hạt Kiểm lâm liên huyện Tân Châu - Dương Minh Châu... gần 16.000 con khỉ  nói là nguồn gốc từ Lào tái xuất sang Campuchia lại hoàn toàn không nơi nào có được bất cứ giấy tờ gì từ Campuchia. Điều đó khẳng định gần như chắc chắn: Ai đó của Cơ quan Cites VN đã "bật đèn xanh" cho số khỉ hoang dã của đường dây này dù không giấy Cites nước xuất vẫn có thể vào VN. Số khỉ này được tập kết ở trại với mục đích "hợp thức hóa nguồn gốc" thành khỉ nuôi. Bởi lẽ, trại nuôi đã được cấp phép nuôi ĐVHD phù hợp với Công ước Cites, cho nên khỉ hoang dã (Fo) vào trại, khi đi ra "nghiễm nhiên" trở thành khỉ nuôi (Fx...). Mà đã là khỉ nuôi, thì chẳng ai cấm chuyện mua bán. 

* Đến  chuyện được  "cho vượt đèn đỏ"   

Giáo sư Phạm Bình Quyền quả quyết: "Chắc chắn từ trước đến nay, ở cả 2 cơ quan thẩm quyền chưa bao giờ giám định cho một con khỉ đuôi dài nào được nhập vào VN". GS. Quyền cũng cho biết: "Nếu có con khỉ đuôi dài nào nhập vào VN từ trước đến nay mà có giấy của Cơ quan Cites VN, chắc chắn đó là giấy giả".

Hiện chúng tôi có một nguồn tin đáng tin cậy (xin tạm giấu tên) cho biết: mỗi lần Trung Việt xuất khỉ đi, người thừa hành của ông Trần Quý chỉ việc  fax giấy phép xuất khẩu đã được làm giả tiêu đề và con dấu về Văn phòng Cites VN. Căn cứ vào bản fax này, Cơ quan Cites VN chỉ việc cấp giấy phép Cites cho xuất hàng đi mà không hề báo với một trong hai cơ quan thẩm quyền giám định khoa học. Vì thế, lượng khỉ nhập vào đã không xác định được nguồn gốc, mà số xuất đi cũng có xuất xứ nhập nhằng. Chính điều kiện thuận lợi này mà đường dây của ông Trần Quý đã và đang khai thác rất mạnh nguồn khỉ đuôi dài ở Lào, Campuchia và cả Malaysia. Theo khảo sát của Diễn đàn bảo tồn ĐVHD của UNDP tại VN, trong số 18 quốc gia xuất khỉ đuôi dài sang 33 phòng thí nghiệm sinh học của Mỹ, các nhà bảo tồn quốc tế đã phát hiện 3 nước có số khỉ xuất khẩu tăng vọt trong mấy năm gần đây là Trung Quốc, Việt Nam và Indonesia. Trong đó, VN vượt lên thứ hai, chỉ sau  Trung Quốc.

Vậy, có hay không mối quan hệ mật thiết giữa đường dây này với cơ quan thẩm quyền Cites VN? Bởi chúng tôi cũng đã tổng hợp số liệu tại Văn phòng Cites VN -  cơ quan thẩm quyền cho phép xuất - nhập khẩu ĐVHD -  từ năm 2000 đến tháng 7-2007, cơ quan này đã cấp cho liên minh Trung Việt - Tân Hội Đông 31 giấy phép nhập khẩu (với tổng số là 16.182 con khỉ đuôi dài) và 4 giấy phép xuất khẩu (với 480 con khỉ đuôi dài) và 73 giấy phép tái xuất  (với 8.510 con khỉ đuôi dài). Một nguồn tin khác mà chúng tôi chưa có điều kiện kiểm chứng cho rằng: thực tế, số giấy phép nhập khẩu mà Cites VN cấp cho đường dây của Trung Việt lớn hơn nhiều, khoảng hơn 200 giấy phép được cấp để Trung Việt nhập hơn  20.000 con khỉ và hơn 100.000 con rùa, rắn, ba ba...

Phải nói rằng, với tài "thao lược" của ông Trần Quý, một số cán bộ ở cấp  trung ương đã bị "bịt mắt" và bị kéo vào phục vụ việc làm ăn phi pháp của ông. Ngoài ra, một số cơ quan hữu quan ở địa bàn cắm chốt của  đường dây là Tây Ninh cũng đã tiếp tay với Trần Quý bằng cách "cho vượt đèn đỏ"... nhiều lô khỉ nhập về không có giấy Cites nước xuất.

Nhóm nhà báo làm việc với Đồn biên phòng 819 tại cửa khẩu biên giới Kà-tum.

Theo nguyên tắc xuất - nhập khẩu,  ĐVHD khi qua cửa khẩu sẽ được cơ quan HQ và Chi cục KL phải kiểm tra về nguồn gốc, số liệu, chủng loại... Điều kiện tiên quyết để chứng tỏ nguồn gốc ĐVHD hợp pháp là phải có giấy Cites của hai nước xuất và nhập (hoặc  giấy phép xuất khẩu, nếu quốc gia đó không tham gia Công ước Cites). Sau đó, số ĐVHD này phải được cách ly 45 ngày để cơ quan thú y kiểm dịch. Nhưng qua tìm hiểu thực tế tại cửa khẩu Kà-tum, gần 16.000 con khỉ đuôi dài được nhập qua cửa khẩu này trong 2 năm 2005 và 2006 được ông Trần Văn Trọng, Chi cục phó Chi cục Hải quan cửa khẩu Kà-tum  thừa nhận: "Hàng chỉ có giấy Cites VN, chứ không thấy giấy Cites nước xuất (Lào)". Ông Trọng giải thích: "Việc này nhân viên hải quan cũng hỏi doanh nghiệp, nhưng họ cự cãi, nói hải quan làm khó, nên chúng tôi cũng... giải quyết cho qua".

Việc kiểm tra thủ tục, giấy tờ theo nguyên tắc ở cửa khẩu Kà-tum đã không còn... nguyên tắc, mà kiểm tra thực tế nguồn hàng ở đây cũng... cực kỳ đơn giản. Đã có những  lô khỉ không hề có dấu niêm phong trước khi qua kiểm soát của hải quan cửa khẩu. Thậm chí, có lô khỉ được chở thẳng vào trại rồi nhân viên hải quan mới vào kiểm tra tại trại. Như thế, việc tráo đổi khỉ hoang dã thành khỉ nuôi dễ như trở bàn tay.

Một vấn đề khác, việc kiểm soát số khỉ sinh sản tại trại nuôi này lại không được tiến hành chặt chẽ nên kiểm lâm cũng không xác định được lượng khỉ xuất đi hàng năm của trại có phù hợp với tỷ lệ sinh sản ở đây không. Ông Trần Văn Trạch, Phó phòng Pháp chế thanh tra Chi cục kiểm lâm Tây Ninh nói: "Hiện  kiểm lâm đang áp dụng tỷ lệ sinh sản kiểm tra của khỉ tại trại là 70% để kiểm soát số xuất đi. Nhưng thực tế, kiểm lâm cũng không phân biệt được đâu là khỉ hoang dã, đâu là khỉ nuôi sinh sản tại trại". Còn ông Nguyễn Hồng Xuân, Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm liên huyện Tân Châu - Dương Minh Châu thì cho biết: "Khi nào trại thấy khỉ đẻ nhiều nhiều thì báo cho kiểm lâm xuống kiểm tra, xác nhận số liệu".

Hôm chúng tôi đến, lấy cớ trại đang trong thời gian cách ly để kiểm dịch, nhân viên của trại không cho vào. Nhưng quan sát hiện trường của trại, cho thấy ở đây còn ngổn ngang gạch cát như đang trong quá trình hoàn thiện, thì áp dụng tỷ lệ sinh sản ở trại của Tân Hội Đông ở mức  70% là rất cao. Điều này đặt nghi vấn, không thống kê được số khỉ giống, cũng không kiểm tra được đâu là khỉ hoang dã, đâu là khỉ nuôi thì việc áp dụng tỷ lệ sinh sản của trại là 70%, rõ ràng chỉ nhằm mục đích hợp thức hóa số khỉ nhập lậu vào trại của đường dây này.

Ai đã "bật đèn xanh" cho đường dây của ông Trần Quý nhập hàng chục ngàn con khỉ đuôi dài hoang dã vào VN? Và ai đã cho liên minh này "vượt đèn đỏ" để xuất đi mỗi năm vài ngàn con khỉ từng được nhập lậu về? Điều đó chắc hẳn những người, những ngành liên quan đến lĩnh vực buôn bán ĐVHD phải biết, đặc biệt là Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn và những cơ quan hữu quan ở Tây Ninh. Việc đưa ra ánh sáng những hoạt động mờ ám của đường dây buôn lậu ĐVHD vốn hết sức tinh vi này chỉ còn là vấn đề thời gian và sự vào cuộc thế nào của các ngành chức năng.

P.L