Cá bay Vĩnh Cửu

Nông dân huyện Vĩnh Cửu lưới cá bay trong mùa nước cạn.

Cá bay hấp cuốn bánh tráng - một món ăn dân dã ở Vĩnh Cửu của những ngày mưa ngập trắng đồng khiến nhà nông thương lắm cây lúa đang độ trổ đồng phải chôn vùi dưới nước. Con cá bay nhỏ xíu bằng đầu đũa nhưng làm giá cao lắm, đâu phải trận mưa nào cũng xuất đầu lộ diện nên nhà nông hay gọi nó là sản vật của đồng. Tôi lớn lên bên cánh đồng không tên cặp theo tỉnh lộ 24 chạy dài từ chợ Cây Đào đến chợ Võ Sa-nơi giữa đồng sừng sững một ngôi đình nằm nép mình dưới gốc đa, cạnh giếng nước mà dân trong vùng quen gọi là giếng Mội bởi mạch nước ngầm dâng đầy quanh năm. Bao nhiêu năm sống ở nơi đó là bao nhiêu mùa tôi may mắn chứng kiến người trong làng chờ đợi mùa hứng cá bay theo con nước về đồng. Không ai đoán được chắc chắn con cá bay về lúc nào nhưng hễ mưa nặng hạt vừa đứt là có tiếng í ới rủ nhau đi hứng cá bay. Có khi trời sa mưa giông, cũng có khi mưa dầm mưa dề, mưa ngày này qua ngày khác hay cơn mưa cuối mùa thì nó mới kéo bầy kéo đàn chịu chui vô cái rổ vá, tấm lưới chài của những bà già hay đám thanh niên xóm giếng Mội đầm mình đón lỏng nơi mương nước, cửa bờ đám ruộng. Nhưng theo kinh nghiệm của bà Năm ở xóm Cây Dầu, bà Hai xóm Mương thì tại con cá bay nhỏ hay dốt tính nên xuất hiện bất thường. Lâu ngày sống trong chỗ trũng, lúa sập ít nước, trời mới mưa trận đầu, con cá mừng quá theo con nước tung tăng xuống mương. Có khi trời mưa dầm dề, con cá lo sợ nấn ná thêm dăm bữa nữa sẽ mắc cạn nên ào ào theo dòng nước. Chả trách có cơn mưa có người hứng được cả trăm chén cá. Song, có cơn mưa, có người chỉ hứng được độ vài ba chén, có người xách rá về không (người dân thường dùng chén ăn cơm loại nhỏ để hớt cá bay khi dính lưới, ngay cả khi bán cũng được đong bằng chén, gói trong tàu lá môn nước). Cánh đồng vào mùa hứng cá bay vui lắm, năm ba người túm tụm một góc, một người hứng mấy người coi, người già người trẻ chỉ chỏ, mặc kệ ông trời lúc mưa rả rích, lúc lất phất hạt. Chỉ tội nghiệp mấy bà già cắp rổ đầm mình lâu trong nước, tay chân run lẩy bẩy, môi tím tái.

Gọi là cá bay vì khi đã sa lưới, dù được hớt qua rá, phía trên có che mớ lá chuối, lá môn nhưng mấy con cá nhỏ thường tung mình lên cao tìm cách thoát thân. Gọi là cá bay nhưng thực ra trong mẻ cá hứng được là cá mũi dùi, cá trắng, cá cơm, cá lòng tong bột. Nhưng ngon nhất là khi mẻ cá bay toàn cá mũi dùi - một loại cá con nhỏ, dài, thẫm màu, ruột sạch, thịt lại chắc và ngọt. Cá bay chế biến khá đơn giản song để cho ngon ngọt, dậy mùi đồng quê thì cực kỳ công phu. Ai cẩn thận thì ngồi nặn từng con cho sạch ruột, bớt đắng nhưng tốn nhiều thời gian, con cá lại không còn tươi. Ai không có thời gian nhưng khéo tay thì cho cá vào rá, hái thêm nắm lá xả, chà thật nhanh tay nhưng thật nhẹ nhàng để lộ ra con cá trắng trong, sạch ruột nhưng nguyên vẹn. Bằng không thì cá cũng trắng nhưng nát như bột. Anh chị em tôi đã trải qua bao nhiêu mùa ăn cá bay nhưng cách chà cá sành điệu này chỉ mình má tôi làm được. Cá để ráo, ướp thật nhiều củ xả bào mỏng, đầu hành lá, ớt hiểm xanh xắt khoanh, thêm chút tiêu, đường, vài muỗng nước mắm, mỡ nước. Để năm mười phút cho cá thấm gia vị thì cho vào nồi, bên dưới và trên đều lót ít rau răm, đậy nắp, vặn lửa to cho cá chín, canh nước trong nồi vừa cạn thì tắt bếp. Nồi cá vừa mở vung dậy đủ mùi cay nồng, ngọt béo, thơm đến nứt mũi, ăn kèm với cơm nóng được dọn ra đang giữa những ngày mưa mà tôi nhớ là "no đến cành hông". Nhưng ngon nhất vẫn là món bánh tráng cuốn cá bay. Phải là bánh tráng bột gạo của xóm Miễu - được tráng khổ lớn, ăn mềm dẻo mà không dai cứng. Cũng cách chế biến cá như thế nhưng ăn kèm với rất nhiều rau: lá quế, đinh lăng, dấp cá, húng lủi, hành lá, dưa leo...chấm nước mắm chua ngọt. Đặc biệt, món bánh tráng cuốn cá bay sẽ không đủ hương vị nếu thiếu chùm  đậu rồng bào mỏng. Nhưng cũng có người thích để nguyên trái, khi nào ăn thì bẻ khúc nhấp nháp vị hăng hăng nhưng ngọt ngọt, giòn giòn của đậu rồng.

Cá bay vừa được vớt lên.

Hiện nay ở Vĩnh Cửu nhiều nông dân đang chờ đợi trận mưa cuối mùa, chờ đợi đàn cá bay ngon nhất dù biết rằng năm nay trời dứt mưa sớm. Trên cánh đồng đang mùa chín tới, có chỗ khô, chỗ xâm xấp nước. Đám trẻ con đang lùng sục chỗ trũng ấy, mò những con cá lóc, cá trê, cá rô mắc cạn, trễ con nước cuối không kịp rút xuống mương, xuống đìa. Mấy anh thanh niên đang lưới bầy cá bay mắc cạn sa trong đám bàu gần đó. Trong nắng sớm, lưới kéo đến đâu, chúng tung mình đến đó, tự nhiên vẽ nên vô số điểm sáng lung linh đến kỳ lạ. 

Thu Trang