Về miệt vườn Phú Hội, mùa nấm Mối

"Chuyên gia" nhổ nấm mối Út Long ở xã Phú Hội (huyện Nhơn Trạch).

Cái  nơi hấp dẫn nhất ở Đồng Nai để "ăn mùng Năm" (Tết Đoan ngọ - mùng Năm tháng năm âm lịch) có lẽ là miệt vườn Long Thành - Nhơn Trạch; trong số đó có các xã Tam An, An Phước, Lộc An, Phú Hội, Long Tân, Bến Gỗ, An Hòa, Long Hưng... Từ lâu đời dân miệt vườn nơi đây vẫn duy trì tập quán "ăn mùng Năm" khá thịnh soạn. Nhà nào cũng có hai món tráng miệng truyền thống là xôi vò, cơm rượu. Đây cũng là thời điểm chín rộ những loại cây trái miệt vườn nhiệt đới như: chôm chôm, sầu riêng, mít tố nữ, măng cụt, dâu, thơm Tây, bòn bon... nên khách về miệt vườn "ăn mùng Năm" ngoài việc được thưởng thức tại vườn các loại trái cây đặc sản này, còn được chủ vườn hào phóng lựa sẵn một mớ trái cây ngon tặng khách mang về. Ngoài ra, có một loại đặc sản miệt vườn vào dịp này mà chỉ đối với người dân ở đây mới hiểu được giá trị của nó, đó là nấm mối.

Phú Hội - "mùng Năm" này vắng những cơn mưa!

Khác với những năm trước đây, Tết Đoan ngọ năm rồi lượng khách đổ về Phú Hội đã giảm sút đáng kể. Nhiều nhà vườn mở cửa đón... "khách mồ côi" (những nam nữ thanh niên ở thành phố tự đi chơi với nhau chớ không phải có gia đình hay người quen ở Phú Hội) đều tỏ ra lo lắng. "Mùng Năm tháng năm" âm lịch năm nay mặc dù rơi vào ngày thứ bảy nhưng lượng khách đổ về các vườn cây trái ở miệt vườn Phú Hội lại còn ít hơn nữa. Nhưng lạ nhất là mùng Năm năm nay ở Phú Hội trời không có mưa! Thường năm nào vào ngày này miệt vườn trời rất hay mưa - những cơn mưa bất chợt, đang mưa bỗng nắng mà bà con nơi đây gọi là... "mưa nấm mối"!

Một lão nông kỳ cựu ở Xóm Hố là ông Hai Dội (Nguyễn Văn Dội) nay đã 81 tuổi chậc lưỡi:

- Mùng Năm mà nắng như vầy thì nấm mối nhú lên trong trận mưa ngày hôm qua cũng tự tàn thôi! Vậy là hai năm nay Phú Hội mình mất mùa nấm mối rồi! Đi nhổ nấm mối thì ham lắm! Nhưng loại nấm này cũng khó tính dữ lắm! Mưa lớn như mùng Năm năm rồi cũng đừng tìm nấm mối cho mất công!

Nhấp ngụm trà Phú Hội, ông Hai Dội hứng khởi kể chuyện nhổ nấm mối:

-Miệt Phú Hội mình đây nấm mối nhiều dữ lắm. Hồi đó rừng Cây Sộp, Bàu Mía, Bàu Tranh, Sở cao su ông Trường... đến mùa nấm mối nở trắng lăng. Còn dân nhổ nấm mối hồi đó cũng đông dữ lắm, nay chỉ  còn lại mấy người ở lớp trên "chín mươi" như Hai Lúa, Hai Biện...; lớp "tám sáu" như Bảy Chú, Tám Nam... Trước đây, hễ thấy có trận mưa nấm mối là cả làng, cả xóm kéo nhau đi nhổ nấm mối. Vậy mà con người còn chậm chân hơn rùa. Hồi đó rùa vùng này nhiều lắm, mà rùa rất mê ăn nấm mối! Nấm mối thường mọc một chòm lớn bằng cả chiếc đệm nên nhổ ham lắm! Chất đầy bao bố vác về cóng róng. Tui nói trên đời này hổng có gì mê bằng đi nhổ nấm mối mùng Năm!

Rồi ông Hai Dội lại chép miệng:

-Vậy mà hai năm nay ở miệt vườn mình hổng có nấm mối mùng Năm. Còn nấm mối ở Xuân Lộc, Long Khánh hoặc ở gần đây như Bình Sơn, Cẩm Đường, Bàu Cạn... rất nhiều, nhưng hổng phải chỉ tui chê mà bà con mình ở đây cũng chê!

Anh Nguyễn Văn Ê, con trai ông Hai Dội  bồi thêm:

-Nấm mối mọc ở vùng đất đỏ có cái dở là ăn không ngọt và bở hơn so với nấm mối ở vùng đất cát. Do đó, nấm mối ở Bình Sơn, Cẩm Đường chở ra bán đầy ở chợ Phước Thiền, chợ Long Thành chỉ với giá từ 12 đến 15.000 đồng một ký, nhưng bán không mạnh lắm. Còn nấm mối ở Phú Hội năm nay kiếm đỏ con mắt mới ra. Nghe Út Long nói giá một ký đến 30.000 đồng, còn nấm mối búp đến 35.000 đồng một ký...

Nhổ ... nấm mối cũng phải có bài bản!

Khác với thế hệ nhổ nấm mối thuộc vào hàng U80, U90 như ông Hai Dội, miền vườn Phú Hội bây giờ có một đội ngũ "nhổ nấm mối" thuộc lứa U40, U50... rất "hạp" và... có nghề. Nói theo ông Hai Dội, "hạp" ở đây là mới đi cách đám nấm mối cỡ chục mét là họ ngửi được mùi nấm mối ngay, còn người không "hạp" thì có đạp lên nấm mối cũng không tìm ra, thường vác bao về không hoặc nhổ ké những người tìm ra đám nấm mối quá lớn. Số "hạp" với nghề nhổ nấm mối ở Phú Hội hiện nay có Sáu Thứ ở ấp Đất Mới; Tư To, Năm Te ... ở tổ 9, tổ 10 ấp Xóm Hố; Hai Tẻo, Út Long ... ở  tổ 5 ấp Xóm Hố.

Út Long có tên thật là Đào Ngọc Long, năm nay 44 tuổi, làm nghề trồng lúa, trồng sen, và đã có thâm niên 20 năm đi nhổ nấm mối. Út Long được xem là "cao thủ" trong công việc mang tính thời vụ đặc biệt này. Út Long có cuốn sổ tay ghi rõ thời điểm nào trong năm xuất hiện nấm mối và cả sơ đồ địa điểm có nấm mối trên địa bàn.

Tôi truy Út Long rất dữ mới biết được: Nấm mối rừng mọc đầu tiên trong năm ở những gò, trảng đất đồi hoang vắng vào ngày 20 tháng 4 âm lịch. Chính vụ là nấm mối "mùng 5 tháng 5". Đợt rộ nhất là 2 tháng 7, sau đó lai rai đến cuối tháng 8 âm lịch là dứt hẳn. Trong sơ đồ của Út Long ghi nhớ có những địa danh xuất hiện nhiều nấm mối hiện nay là: Bàu Lòng, lô Mít (nay là đường 2 tiếp giáp hai xã Long Tân - Phú Hội), Gò Son, lô 21 chạy dài xuống Hang Nai...

Thật bất ngờ, bà nội của Út Long là cụ bà Ba Đậu (Nguyễn Thị Tranh) đã 92 tuổi, đang nằm "lép xẹp" trên giường bỗng ngồi dậy khi nghe mùi nấm mối. Cụ cầm lấy mấy chiếc nấm và nói giọng mừng rỡ:

- Nấm mối thơm lắm! Đứng cách chục mét tui nghe được mùi thơm của nấm mối! Mà tui "hạp" với nấm mối lắm. Tui đi nhổ nấm chỉ một mình thôi. Nghe mùi, lủi vô nhổ đầy một bao mới vác về. Lắm lúc ham nấm quá mà lạc cả đường về!

Chuyện bà Ba Đậu đang ngày chợ mà bỏ buôn bán để đi nhổ nấm mối thì kể không xiết. Bà chỉ cười: "Hổng phải chỉ có tui đâu. Nhiều bà ở lứa tui hồi đó cũng vậy! Như bà Năm Nhường (mẹ của đồng chí Nguyễn Hồng Hải - Phó trưởng công an huyện Nhơn Trạch) bã mà nghe đi nhổ nấm mối là quăng luôn cả gánh...!"

"Chuyên gia"... nhổ nấm mối Út Long cho biết: "Hai năm nay thời tiết bất thường nên thất mùa nấm mối. Nhưng còn có một nguyên nhân quan trọng làm cho nấm mối ở miệt vườn Phú Hội không còn đất sống. Đó là vùng đất rẫy nhiều nấm mối nhất trong xã trước đây là Sở cao su ông Trường, giờ đã trở thành khu công nghiệp. Khoảng đất vườn còn lại thì hai năm nay được tưới bằng một loại phân vi sinh gì đó, nghe đâu là chất thải của một nhà máy đặt trên địa bàn huyện. Loại phân này tưới ở đâu là chỗ đó ... nấm mối không mọc nổi!".

Bùi Thuận